Hoe leren kinderen lezen, begrijpen van geschreven taal

Lezen is geschreven taal begrijpen. Gesproken woorden worden in grafische tekens, lijnen, rondjes, stokjes en bogen, weergegeven. Dit geheel van grafische tekens noemen we "schrift". Elk teken (letter) verwijst naar een klank, hoe klein ook, een foneem. Het Nederlands kent 34 lettertekens, de grafemen. Tussen grafemen en fonemen bestaat een hechte relatie, een overeenkomst.

Lezen begint met visuele waarneming

Als mensen lezen, bewegen hun ogen met sprongetjes van zo'n acht á negen letters langs een regel.Na zo'n sprongetje staan de ogen even stil, zo'n 200 á 250 milliseconden. Zo'n fixatie is nodig voor de woordherkenning. Tijdens zo'n fixatie leggen we de informatie in het geheugen vast. Deze woordherkenning verloopt via letters of lettercombinaties (zoals gr-bl-str-rst), via lettergrepen (zoals da-mes-fiets) en via de herkenning van het hele woord.Om een woord te herkennen is de spelling van een woord belangrijk, maar ook de opbouw van een woord. De plaats en de volgorde van letters bepalen vaak welke letters volgen. Bepaalde combinaties van medeklinkers passen wel of juist niet bij elkaar. (Zo kan een b nooit volgen op een pl, een br nooit door een v).

De woordherkenning speelt in het begin van lezen een grote rol. Beginnende lezers zetten de letters om in klanken. Die klanken zetten ze achter elkaar en komen tot een woord (zoals: b-oo-m wordt boom). Als kinderen deze volgorde beheersen, dus gedrukte woorden kunnen omzetten in klanken, dan kunnen ze lezen. Ook ervaren lezers zullen moeilijke woorden eerst (onbewust) verklanken voordat ze die woorden herkennen.

Begrijpend lezen begint met het herkennen van woorden. Kinderen die zwak zijn in begrijpend lezen, herkennen woorden dus gebrekkig of niet. Dit heeft tot gevolg dat ze zo zeer bezig zijn met het herkennen van woorden, dat ze niet komen tot het lezen van zinnen en teksten, laat staan ze begrijpen. Voorlezen is erg belangrijk voor beginnende lezers. Als er voorgelezen wordt, is het doel dat de luisteraar(s) het voorgelezen begrijpen.

De drie fasen in de ontwikkeling van lezen (Ehri)

Logografische fase

In deze fase worden grafemen (geschreven letters of klanken) gebruikt om een woord te kunnen lezen.

Alfabetische fase

In deze fase worden grafemen verklankt naar fonemen (gesproken letters of klanken) om een woord te herkennen.

Orthografische fase

Orthografie is de spelling, de schrijfwijze. In deze fase wordt het gebruik van spelling benut om woorden te herkennen.
In de eerste twee fasen ontdekken kinderen dat geschreven woorden opgebouwd zijn uit klanken. Kinderen leren eerst de klankzuivere woorden te lezen (roos, ik, Kees, maan, vuur). Klankzuivere woorden spreekt men uit zoals ze geschreven zijn. Bij beheersing volgen pas de andere klanken.

De orthografische fase

In de orthografische fase ontdekken kinderen regelmatigheden in reeksen van letters, ze zien patronen steeds terugkomen.
Bijvoorbeeld: spaar-speer-spoor-spier. Als kinderen de alfabetische fase goed hebben doorlopen, herkennen ze woorden op analogie. Bijvoorbeeld aan-gaan-slaan-baan-haan.

In de structuur van onze taal komen lettergroepen vaak voor en staan op dezelfde soort plaats. Andere daarentegen kunnen gewoon niet, die bestaan niet. Kinderen beginnen die structuren te zien. Ook de spellingpatronen die afwijken van de fonemen (zoals aai-ooi-oei-sch-ng-nk).

Wanneer kinderen lettergreepstructuren herkennen, kunnen ze ook gemakkelijk lange woorden herkennen. Gemakkelijk zijn dan de samenstellingen (zoals keukenkast-kamerdeur-tuinhekje). Ook de voorvoegsels (zoals be-ge-ver) zijn dan bekend en helpen een woord doorgronden. Wel leveren de woorden met open lettergrepen (bomen-paden-leven) nog vaak problemen op. De spellingregel wordt vaak gekend (via regels op school, zoals bijvoorbeeld: lange klanken hebben pech, ik haal gewoon een letter weg), maar kan nog niet toegepast worden. Wanneer woorden vaak gelezen en/of geschreven worden, slaat het geheugen deze op en ze vormen geen probleem meer, ze worden vaak in één keer herkend. Het schrijven van geleerde woorden bevordert de opslag daarvan in het geheugen.

Woordbetekenis en context

Veel woorden bevatten een kern, waaraan letters of lettertekens zijn toegevoegd (zoals tafel-eettafel-salontafel-tafeltje-tafels). Als men de structuur van het kernwoord kent, is het woord met de toevoeging ook gemakkelijk te herkennen. Een woord dat in een context staat, is ook gemakkelijker te herkennen. Aan de context ziet men de betekenis van een woord. (Lees een stukje terug, lees een stukje verder, dan wordt de betekenis duidelijk). Het kind is hier dus bij het begrijpend lezen beland.

Lees verder

• Begrijpend lezen van geschreven taal en leesstrategieën
• Begrijpend luisteren is de basis voor begrijpend lezen
• Gevorderde geletterdheid en de ontwikkeling daarvan
• Hoe leren kinderen taal begrijpen, spreken en gebruiken?
• Hoe leren kinderen informatie zoeken? De computer?