Teksten schrijven: rekening houden met de lezers

Een tekst is pas een tekst als hij gelezen wordt. Lezers hebben wensen die vervuld moeten worden. Enkele belangrijke wensen van lezers worden genoemd. Een goede tekstschrijver zal proberen te voldoen aan de wensen van de lezers. Het zijn immers zijn gasten. Hij moet zich als een goede gastheer gedragen. Wie ook een goede gastheer wil worden, zet met het lezen van deze tekst ongetwijfeld een stap in de goede richting.

Lezers zijn uw gasten

Een schrijver mag niet tevreden zijn als hij zijn gedachten enigszins ordelijk (gestructureerd) op papier heeft gezet. Een tekst is immers pas een tekst als hij gelezen wordt. De lezer mag tijdens het schrijven van een tekst niet uit het oog worden verloren, want alleen dan zal de tekst ook daadwerkelijk (in zijn geheel) gelezen worden. Hij zal zich dus moeten afvragen wat zijn lezer wil. Wat wilt u? De schrijver van deze tekst denkt dat u:

• Met respect behandeld wilt worden
• Snel wilt weten wat deze tekst u te bieden heeft
• Met weinig inspanning wilt begrijpen wat er bedoeld wordt

Uiteraard is dit geen complete lijst. U heeft waarschijnlijk nog meer wensen. Het zijn in ieder geval wel drie belangrijke wensen (de wensen van veel lezers). Een tekstschrijver is op de goede weg als hij die drie wensen weet te vervullen. De drie door mij genoemde wensen van (hoogstwaarschijnlijk veel) lezers, maken hopelijk duidelijk dat een tekstschrijver voortdurend rekening moet houden met zijn (toekomstige) lezers. De lezers zijn zijn gasten. Hij moet zich beschouwen als hun gastheer. Hoe kan hij een goed gastheer zijn? Door eenvoudigweg de wensen van zijn (toekomstige) lezers zo goed mogelijk te vervullen.

De lezer met respect behandelen

Het taalgebruik van tekstschrijvers getuigt niet altijd van voldoende respect voor de lezer. Neem de volgende voor studenten bestemde tekst van de Centrale Directie Studiefinanciering uit 1987:


De studenten worden niet op een volwassen manier toegesproken (de tekstschrijver is bij wijze van spreken op zijn hurken gaan zitten). Ze voelen zich daarom niet met respect behandeld. Deze mededeling kan ook respectvol worden geformuleerd:

Duidelijk maken wat de tekst te bieden heeft

Een lezer haakt af als niet duidelijk wordt wat de tekst hem te bieden heeft. De schrijver van de volgende tekst heeft wel aandacht besteed aan zijn taalgebruik, zinsbouw en formulering, maar het is volstrekt onduidelijk wat hij de lezer te bieden heeft. De schrijver heeft tijdens het schrijven van de tekst klaarblijkelijk niet gedacht aan zijn toekomstige lezers:


Lezers weten volstrekt niet wat deze tekst te bieden heeft. Wat is het onderwerp? Lezers die niet weten wat een tekst te bieden heeft haken snel af. Verder lezen heeft immers geen zin. Gelukkig kan het ook anders. De schrijver van de volgende tekst maakt wel direct duidelijk wat het onderwerp van zijn tekst is:


Het is de lezer van deze tekst direct duidelijk wat deze tekst hem te bieden heeft. Hij weet wat het onderwerp is, en welke aspecten van het onderwerp aan bod komen. Hij kan dus direct bepalen of het zin heeft om verder te lezen (afhankelijk van zijn interesse).

Met weinig inspanning begrijpen wat er bedoeld wordt

Een goede tekstschrijver maakt het zijn lezers niet onnodig moeilijk. Helaas wordt deze regel niet zelden overtreden. Een tekst kan:

• Moeilijk zijn geschreven
• Vaag geformuleerd zijn
• Omslachtig geformuleerd zijn
• Te saai zijn
• Onverzorgd zijn

Ook nu zal een tekstschrijver zich als een goede gastheer moeten gedragen. Hij moet vermijden dat het de lezer veel inspanning kost om te begrijpen wat er staat. Hij zal geen moeilijk te lezen teksten moeten schrijven. Dat betekent niet dat hij nooit moeilijke woorden mag gebruiken, altijd bondig moet formuleren, altijd exact moet formuleren en uitsluitend boeiende teksten mag schrijven. Schrijfadviezen zijn richtlijnen, geen wetten. Met beleid toegepast zijn de richtlijnen een goed hulpmiddel voor schrijvers.

Niet iedereen kan zo bondig formuleren als Willem Elsschot in zijn verhaal De ontgoocheling:


Gelukkig kan ook niet iedereen zo vaag schrijven als de schrijver van de volgende tekst:


Deze tekst, over fileleed, kan met veel moeite worden herschreven. Een tekstschrijver kan zich echter beter die moeite besparen, en op de deleteknop van zijn laptop duwen.

Denken aan uw lezers

Een tekstschrijver wil dat zijn tekst gelezen wordt. Het is daarom noodzakelijk om zich een beeld te vormen van de (beoogde) lezers. Tekstschrijvers moeten voortdurend rekening houden met de wensen van hun lezers. Dan worden hun teksten ook daadwerkelijk gelezen. Lezers haken dan niet voortijdig af. Wie uitgebreid geïnformeerd wil worden over helder en pakkend schrijven vindt in de boekhandel of bibliotheek ongetwijfeld voldoende informatie. De tekstfragmenten in deze tekst zijn slechts bedoeld ter illustratie van mijn stelling dat de tekstschrijver al zijn teksten moet schrijven met in zijn achterhoofd de vraag of hij de lezer daarmee een dienst bewijst. Dat geldt uiteraard ook voor deze tekst.

Lees verder

• Teksten schrijven: goed functionerende teksten
• Lezen: Leesbaarheidsformules zijn geen aanrader
• Teksten schrijven: rekening houden met voorkennis