Teksten schrijven: een voorlichtend artikel

Ook u kunt tijdens uw studie of daarna te maken krijgen met het schrijven van een voorlichtend artikel. Als schrijver van een voorlichtend artikel schrijft u in dienst van de lezers. U moet immers in het voorlichtend artikel een aantal feiten inzichtelijk maken voor andere personen of instanties. Waar moet de schrijver van een voorlichtend artikel op letten? Diverse aandachtspunten passeren de revue.

Kenmerk voorlichtend artikel

Een voorlichtend artikel wordt niet alleen maar geschreven om de lezers feiten te verstrekken over een bepaald onderwerp. Kenmerkend is dat er ook inzicht wordt verstrekt in achtergronden en samenhang. De verstrekte feiten en het verworven inzicht stelt de lezers van het artikel in staat om zelfstandig en zo veel mogelijk in overeenstemming met hun eigen belang een eigen standpunt in te nemen (bijvoorbeeld met betrekking tot de (mogelijke) opvang van asielzoekers in de gemeente).

Het profiel van de doelgroep

De lezers van een voorlichtend artikel staan centraal. De schrijver is zijn lezers van dienst. Immers, na lezing van zijn artikel zijn de lezers van zijn artikel in staat om zo zelfstandig en bewust mogelijk een eigen standpunt in te nemen. Maar wie zijn de lezers? Een drietal kenmerken zijn van belang:

• Leeftijd. Hele jonge of hele oude lezers vereisen een aangepast taalgebruik. Bij een doelgroep als jonge volwassenen kan wellicht vastgesteld worden dat de lezers gevoelig zijn voor modieus taalgebruik.
• Opleiding of vakkennis. Dit lezerskenmerk is voor een voorlichtend artikel heel belangrijk. Een inschatting van de reeds aanwezige vakkennis bepaalt welke vaktermen de schrijver nog zal moeten uitleggen.
• Motivatie of belang. Waarom wil de lezer de tekst lezen? Wat voor een voordeel brengt het lezen van de tekst met zich mee? Wat schiet hij ermee op? Die vragen zijn niet altijd onmiddellijk te beantwoorden. Ze zijn echter wel van belang. Door in zijn tekst de belangen van zijn (mogelijke) doelgroep te formuleren, trekt de schrijver zeker de aandacht van zijn (mogelijke) lezers.

Het beantwoorden van bovenstaande vragen heeft wellicht nog niet geleid tot een duidelijk profiel van zijn doelgroep. Als de schrijver van een artikel weet in welk blad zijn artikel gepubliceerd wordt, is het raadzaam om een exemplaar van het blad te raadplegen. Door te letten op de behandelde onderwerpen, de advertenties, de koppen boven de artikelen en het taalgebruik, ontstaat vrijwel zeker een beter beeld van de (mogelijke) lezers van zijn artikel.

Probleemstelling

Als de schrijver een onderwerp heeft vastgesteld (bijvoorbeeld de opslag van kernafval), is het raadzaam om een probleemstelling te formuleren. Wil de schrijver de problemen bespreken waar men bij de opslag van kernafval mee kan worden geconfronteerd, of wil hij beargumenteren wat de veiligste opslag van kernafval is? Een goed geformuleerde probleemstelling 'stuurt' de selectie van de door de schrijver verzamelde informatie over het onderwerp.

Tussen probleemstelling en materiaal bestaat niet zelden een wisselwerking. Het gevonden materiaal (bijvoorbeeld een kritisch rapport over de mogelijke gevaren van de opslag van kernafval) kan aanleiding zijn om de probleemstelling aan te passen.

Indeling

Er zijn bij een voorlichtend artikel geen strikte regels die bepalen hoe een artikel moet worden ingedeeld. Een indeling in alinea's (en bij langere artikelen in paragrafen) geeft een uitwendige structuur aan een tekst. Topische zinnen (vaak de eerste zin van een alinea) maken duidelijk waarover de alinea gaat. Tussenkopjes zijn ook van belang. Ze geven het onderwerp van een bepaald tekstgedeelte weer.

De indeling van een voorlichtend artikel kan mede bepaald worden door de doelgroep. Onderdelen van de tekst die de de doelgroep waarschijnlijk sterk aanspreken, kunnen op een opvallende plaats worden gezet (bijvoorbeeld vooraan in het artikel).

Populariseren

Een schrijver die een artikel wil schrijven voor een grote doelgroep zal zijn artikel moeten populariseren. Niet iedereen uit de beoogde doelgroep beschikt over (voldoende) kennis van de gebruikte vaktermen. De kennis uit een bepaald vakgebied kan worden gepopulariseerd door die kennis in gewoon, alledaags taalgebruik te vertalen. De inhoud mag bij het populariseren geen geweld worden aangedaan. Hoe kan men een tekst populariseren?

• Vertalen van vaktermen. Een vakterm kan vaak vervangen worden door een synoniem (beeldscherm in plaats van monitor). Is er geen synoniem beschikbaar, dan moet een vakterm worden omschreven
• Uitleggen van begrippen, processen en technieken. Een lezer die bijvoorbeeld gelezen heeft dat een tweetallig stelsel hetzelfde is als een binair stelsel, wil ook weten hoe dat tweetallig stelsel werkt.
• Selecteren van informatie. Het gaat bij een voorlichtend artikel voor een grote doelgroep om de grote lijnen en de belangrijkste toepassingen. De lezers moeten niet lastig gevallen worden met allerlei technische details.
• Interpreteren van de resultaten. Lezers hebben vaak te weinig achtergrondkennis om allerlei cijfermatige gegevens te verwerken, en de consequenties van onderzoeksresultaten te overzien. De schrijver kan proberen een kader te scheppen om de lezers te helpen de aangeboden informatie beter te begrijpen, bijvoorbeeld door te verwijzen naar een actueel probleem (bijvoorbeeld de gevolgen van de dumping van kernafval in de ontwikkelingslanden), of hij kan verwijzen naar een actuele discussie (bijvoorbeeld recent gestelde vragen over dit onderwerp in de Tweede Kamer).
• Becommentariëren van de informatie. Bij een onderwerp dat in het brandpunt van de belangstelling staat (bijvoorbeeld in 2015 de opvang van een groeiend aantal asielzoekers in Nederland), is het zinvol om meningen voor en tegen op te nemen. Dat helpt de lezers ongetwijfeld bij hun besluitvorming. Het is wel belangrijk om dit gedeelte van de tekst duidelijk te scheiden van de in de tekst opgenomen feitelijke (objectieve) informatie.
• Concretiseren van informatie. Door voorbeelden of vergelijkingen in een tekst te verwerken, kan een tekst met abstracte informatie begrijpelijker worden gemaakt. Geluidsgolven kunnen bijvoorbeeld vergeleken worden met rimpels op het wateroppervlak. Een ingewikkelde subsidieregeling kan verduidelijkt worden door te laten zien wat de regeling voor een bepaald voorbeeldgezin betekent.

De schrijver moet zijn voorbeelden wel zorgvuldig kiezen. Ze moeten immers verhelderend werken. Bovendien mogen ze niet te veel afleiden van de lijn van het betoog.

De opening van het artikel

Het begin van een artikel is van groot belang. De lezer moet 'verleid' worden om de ingewikkelde of technische informatie in een voorlichtend artikel tot zich te nemen. Hoe kan de schrijver dat bereiken?

• De actuele opening. De schrijver kan verwijzen naar de actualiteit als het onderwerp recent in het nieuws is geweest. Vervolgens voegt hij nieuwe informatie toe.
• De inhoud in een notendop. De schrijver kan ook beginnen met het in de inleiding vermelden van een samenvatting. De lezer kan dan bepalen of het artikel voor hem van belang is.
• De anekdotische opening. De schrijver kan beginnen met een verhaal dat illustratief is voor het onderwerp dat hij gaat behandelen.
• Citaat of pakkende uitspraak. Een mooie eerste zin zet de toon van het artikel. De schrijver hoeft niet alles zelf te bedenken. Wellicht kan hij een citaat van een andere (bekende) schrijver gebruiken.

Lees verder

• Zakelijke brief schrijven, een duidelijke zakelijke brief
• Beleidsnota: het schrijven van een beleidsnota
• Teksten schrijven: een boekrecensie
• Teksten schrijven: goed functionerende teksten
• Beleidsnota: van vraag naar antwoord