Teksten schrijven: een boekrecensie

Recensies zijn kritische beschouwingen van een boek, een expositie, een toneelvoorstelling, een film enzovoorts. Wellicht moet u tijdens uw studie of binnen uw werk een recensie schrijven. Beschreven worden de drie onderdelen van een boekrecensie. Welke criteria gebruikt een recensent om boeken te beoordelen? Hoe deelt hij zijn recensie in? Hoe trekt hij de aandacht van de lezer? Hoe sluit hij zijn recensie af? Het zijn vragen die iedere schrijver van (boek)recensies moet kunnen beantwoorden.

De recensie

Een recensie over een kunstuiting is een kritische beschouwing over een nieuw boek, film, expositie, muziek- en toneeluitvoering. Recensies verschijnen vooral in dag- en weekbladen en in tijdschriften over literatuur of kunst. De recensies hebben verschillende functies:

• Het zijn nieuwsberichten. Ze stellen de lezer, kijker of luisteraar op de hoogte van de titel, maker, prijs en inhoud van een nieuw boek, een nieuwe film, enzovoorts.
• Een recensie bevat een (kritische) beoordeling, die de lezer, kijker of luisteraar (beter) in staat moet stellen om een keuze te maken uit het doorgaans grote aanbod.

De invloed van recensies is groot. Werken waarover recensenten een negatief oordeel vellen, liggen doorgaans slecht in de markt. Werken die niet gerecenseerd worden trekken ook minder lezers, kijkers of luisteraars. Bovendien spelen recensies een (niet onbelangrijke) rol bij het toekennen van subsidies of prijzen aan kunstenaars en bij het aanschafbeleid van bibliotheken.

De onderdelen van een boekrecensie

In het navolgende beperk ik mij tot de boekrecensie, die doorgaans uit drie onderdelen bestaat.

Beschrijving

Een boekrecensie moet een aantal gegevens bevatten over het te bespreken boek. Wat is de titel? Wie is de schrijver? Wie is de uitgever? Wanneer is het boek verschenen? Vaak worden ook detailgegevens als prijs en aantal bladzijden vermeld. Al deze gegevens worden in een apart kadertje boven de eigenlijke recensie vermeld.

In het beschrijvende deel van de recensie moet de recensent duidelijk maken wat de inhoud van het boek is. Dat hoeft geen uitvoerige samenvatting van het boek te zijn. Hij kan zich beperken tot bepaalde onderdelen van de inhoud, of tot een beknopte schets van het geheel. Bovendien kan de recensent relevante achtergrondinformatie verstrekken, zoals over de ontstaansgeschiedenis van het boek of over de plaats van het boek binnen het oeuvre van de schrijver.

Interpretatie

Interpretatie is het geven van betekenis aan een deel van het werk of aan het werk als geheel. Ter illustratie twee voorbeelden van interpretaties:


Interpretaties moeten gebaseerd zijn op gedegen analyses. Overigens hoeft niet iedere recensent tot dezelfde interpretatie van een bepaald boek te komen. Literaire teksten zijn vaak meerduidig. Dat maakt interpretatieverschillen mogelijk en acceptabel.

Evaluatie

Evaluaties (oordelen) kunnen nogal verschillen. Wat de ene recensent een saai boek vindt, wordt door een andere recensent uitvoerig geprezen. Soms worden er felle discussies gevoerd door lezers en recensenten, of soms ook door recensenten onderling, over het in een recensie gegeven oordeel. Enkele voorbeelden van evaluatieve zinnen:


Bij het geven van een waardeoordeel hanteren recensenten een aantal criteria. Enkele van die criteria zijn:

• Structuur. Recensenten beoordelen of het werk een eenheid is. Is de structuur overzichtelijk? Is de gekozen fragmentarische opbouw van het verhaal functioneel? Enzovoorts.
• Esthetiek. Heeft een werk een 'mooie' opbouw, woordkeuze, zinsbouw, plot, enzovoorts?
• Realisme. Geeft het werk een goed beeld van de werkelijkheid? Levert het nieuwe inzichten op?
• Emotie. Stelt het werk de lezer in staat om zich te identificeren met dat wat verteld wordt?
• Vernieuwing. Heeft het werk een vernieuwende waarde?

Een beoordeling is meestal niet gebaseerd op een criterium. Een recensent kiest doorgaans meerdere criteria om een tekst te beoordelen. Het oordeel moet gemotiveerd zijn. Recensenten moeten daarom aangeven welke criteria ze hanteren bij het beoordelen van een tekst.

De indeling van een boekrecensie

Een boekrecensie heeft, zoals eerder is vermeld, drie onderdelen: beschrijving, interpretatie en evaluatie. De recensent kan deze indeling in zijn recensie handhaven. Het is echter ook mogelijk om de verschillende onderdelen in elkaar te schuiven of te verwisselen.

De opening van een boekrecensie

Goed gekozen zinnen aan het begin van een recensie kunnen de aandacht van lezers trekken. Het is van belang om aandacht te besteden aan de 'opening' van de recensie. Lezers beslissen immers na het lezen van de eerste zinnen of ze verder zullen lezen.

Enkele mogelijke inleidingen van een boekrecensie:

• Inhoudelijke opening, het direct prijsgeven van een deel van de inhoud van het werk
• Pakkend citaat uit het te bespreken werk
• Anekdotisch begin, de beschrijving van een grappig voorval
• Evaluatief begin, het direct geven van een deel van het waardeoordeel
• Plaatsbepalend begin, het direct situeren van het te bespreken boek binnen het oeuvre van de schrijver of binnen een bepaalde literaire stroming

Afsluiting van een boekrecensie

Een recensent wil dat zijn recensie een bepaalde indruk achterlaat bij de lezer. Dat kan hij bereiken door af te sluiten met een kernachtig waardeoordeel. Enkele voorbeelden:

Lees verder

• Teksten lezen: analyseren van romans en verhalen
• Teksten lezen: het analyseren van gedichten
• Teksten schrijven: een boekrecensie (non-fictie)