Lastig aan het Nederlands: klinkers en bijhorende klanken

Nederlands is een lastige taal om te leren, wordt vaak beweerd. In hoeverre dat echt zo is in vergelijking met andere talen is moeilijk objectief te zeggen. Wel zitten er bepaalde lastig zaken in onze taal. Een goed voorbeeld daarvan is het uitgebreide gebruik van klinkers en de vele klanken die daarmee gepaard gaan. Zoals veel talen is ook het Nederlands geen fonetische taal is. Een taal is fonetisch waarbij de letters altijd op dezelfde manier uitgesproken worden. Russisch is bijvoorbeeld wel grotendeels fonetisch. Het voordeel daarvan is dat wanneer je eenmaal weet hoe je een letter of lettercombinatie uitspreekt, je een geschreven woord of zin correct kunt uitspreken. De meeste talen zijn niet fonetisch, maar het Nederlands maakt het wat bonter dan de meeste talen in West-Europa.

Met een klinker wordt echter niet alleen maar een letter bedoeld. Een ander woord voor klinker is vocaal. Hiermee wordt de klank bedoeld die ontstaat door lucht ongehinderd de mond te laten verlaten. Dus zonder ruis-, knal- of plopgeluiden. Dat klinkt allemaal misschien wat cryptisch. Een andere benadering is te zeggen dat je een klinkerklank lang kunt aanhouden. Met medeklinkers gaat dat meestal niet.

Voorbeelden van het gebruik van klinkers in het Nederlands

Om te illustreren dat het Nederlands lastig is als het gaat om klinkers gebruiken we twee voorbeelden. Het eerste is het woord 'kenteken'. In dit woord zie je driemaal de klinker e gebruikt worden. De uitspraak van alle drie de e's is echter verschillend. Het tegenovergestelde zien we bij het woord 'gelukkig'. Hier zien we drie verschillende klinkers, de e, u en i. Qua uitspraak horen we juist driemaal dezelfde klank. Zo zie je al hoe lastig het kan zijn voor niet-Nederlanders om onze taal te beheersen. (Overigens is diezelfde klank ook nog te vinden als ij: moeilijk)

Zoals voor de meeste talen geldt: wanneer je als kind een taal als moedertaal leert, denk je vaak niet na over dit soort zaken. Het zijn juist de mensen die een taal op latere leeftijd willen leren, die hier moeite mee hebben. Of wanneer je als Nederlander te maken krijgt met mensen die de taal onder de knie proberen te krijgen. Dan kom je er zelf vaak pas achter hoe vreemd bepaalde zaken in je eigen taal zijn. En dat een en ander uitleggen nog lang niet mee valt.

Vijf klinkers of toch wat meer?

Het Nederlandse alfabet bevat maar vijf klinkers: a, e, u, i, o. Deze heb je in een korte en een lange variant, die elk eigenlijk best wel anders klinken, ook al zijn wij gewend ze als bijna hetzelfde te beschouwen. Kijk maar naar de volgende voorbeelden:

• e: pet, peer
• a: grap, aap
• o: pot, noot
• u: bus, muur
• i: kip

De letter i komt niet als ii voor. De scheelt weer een combinatie, maar van aan de andere kant kun je ook zeggen dat dat juist minder consequent is.

Maak kennis met de digraaf

Maar daarmee zijn we er nog niet. In onze taal combineren we namelijk ook allemaal letters met elkaar die weer een andere klank of vocaal opleveren. Zo'n klank wordt ook digraaf genoemd. Er is er zelfs eentje waarbij er een medeklinker gebruikt wordt. We hebben de volgende: au, ou, ie, ei, ij, oe, ui en eu. Een aantal van deze spreek je hetzelfde uit (ou/au en ei/ij) :

• au: lauw
• ou: koud
• ie: fiets
• ei: reis
• ij: fijn
• oe: boek
• ui: huis
• eu: leuk

Er kan nog meer bij

In het Nederlands gaan we nog een stapje verder. We combineren soms zelfs drie klinkers om op die manier weer een andere klank-variant te maken. Officieel heten deze oneigenlijke tweeklank. Er worden twee klanken gecombineerd. We kennen de aai, ooi, eeu, ieu, oei:

• aai: haai
• ooi: kooi
• eeu: meeuw
• ieu: nieuw
• oei: doei

Buitenlandse invloeden

Nederland is altijd een natie geweest waarin veel contact is met andere talen. Daardoor zijn er ook veel buitenlandse woorden overgenomen. Deze woorden worden ook wel leenwoord genoemd. Anders dan in vele andere talen, zijn de woorden vaak niet volledig vernederlandst. Dat betekent dat de woorden anders uitgesproken worden dan normaal is voor die klinkers in het Nederlands. In sommige gevallen levert dat een iets andere klank op. In andere gevallen hoor je een klank die we wel kennen, maar normaal niet zo schrijven. Een aantal voorbeelden:

• analyse: y als in fiets
• synchroon: y als in kip
• detail: ai als in
• scène: è als in pet
• stukwerk: u als in muur

Zo zijn er nog wel meer woorden die je net even anders uitspreekt. Denk aan hoi en zone. Maar soms zie je al een subtiel verschil in uitspraak bij dezelfde klinkers. Neem bijvoorbeeld de eu. Luister maar eens kritisch naar het verschil in klank bij woorden als keuken, leus, leuk en de woorden zeuren, geur, beur. Het verschil in uitspraak hangt af van de letters rondom de klinker en is daardoor gelukkig wel te leren.

Conclusie

Het is eigenlijk geen wonder dat niet-Nederlanders zo vaak fouten maken met de uitspraak. Er zijn veel klanken en combinaties. Bovendien worden dezelfde klinkers op allerlei verschillende manieren uitgesproken en dezelfde klanken door verschillende klinkers gerepresenteerd. In veel talen komen sommige van deze klanken helemaal niet voor. Daardoor is het extra lastig op latere leeftijd de Nederlandse uitspraak nog goed onder de knie te krijgen. Een laatste voorbeeld zijn de woorden keuken en kuiken. Voor Nederlanders duidelijk anders uitgesproken, maar voor menig nieuwkomer één pot nat. Wees daarom geduldig met mensen die de taal nog moeten leren. Zo eenvoudig is het nog niet!

Lees verder

• Russisch leren: ontzettend moeilijk of toch te doen?
• De appel: populair in spreekwoorden, gezegdes en verhalen!