Waar komen de namen van de dagen vandaan?

Maandag, dinsdag, woensdag, enzovoort. De dagen in onze zevendaagse week hebben allemaal een eigen naam. Waar komen deze namen precies van vandaan en waarom juist die naam? Daarbij hebben de dagen in andere talen soms een vergelijkbare en soms een heel andere naam. Een overzicht naar de oorsprong van deze namen. De namen die we in het Nederlands hanteren zijn allemaal gebaseerd op de namen die de Romeinen gebruikten. Al die namen komen overeen met hemellichamen. In die tijd dacht men dat het allemaal planeten waren. Pas veel later werd ontdekt dat de zon en maan geen planeten zijn. In de eerste en tweede eeuw werden in het Romeinse Rijk deze namen vastgelegd. Dit werd overgenomen uit Egypte, waarbij er Romeinse namen werden gebruikt.

In veel West-Europese talen is de Romeinse naamgeving de basis geweest. Zo ook in het Nederlands. De namen zijn dan ook vernederlandst, maar de herkomst is in veel gevallen nog duidelijk te zien. De namen van de planeten waren in die tijd vaak ook de namen van allerlei goden. Zo zijn een aantal van de namen veranderd naar de Germaanse versies van de Romeinse goden.

Op welke dag begint de week?

Niet iedereen is het eens over op welke dag de week begint. Soms op zondag, soms op maandag. Lange tijd was het in Nederland en de westerse, christelijke wereld gewoon om de nieuwe week op zondag te laten starten. Tegenwoordig zie je steeds meer dat er op maandag begonnen wordt met een nieuwe week. Het is in ieder geval een voordeel voor agenda's. Door de week is wanneer er meestal het meeste gepland wordt. Door op maandag te beginnen kun je de zaterdag en zondag eenvoudig groeperen.

Maandag

De naam maandag ligt voor de hand. De dag is vernoemd naar de maan. In het Latijn heeft deze dag de naam 'dies lunae' oftewel dag van de maan. In het Italiaans is de naam dan ook 'Lunedi'. In het Engels is de herkomst iets minder duidelijk met 'monday' in plaats van 'moonday'. Maar niet in alle talen is deze dag vernoemd naar de maan. Zo zijn er heel wat talen waarin de naam van de dag een verwijzing is naar de plaats van de dag in de week. Soms is dat de eerste dag (Hongaars, Estisch, Chinees) en soms de tweede (Portugees, Grieks, Arabisch). En in verscheidene Slavische talen (Russisch, Kroatisch) en ook het Turks is de naam zoiets als 'na-de-zondag'.

Dinsdag

Anders dan de maandag is het een stuk minder vanzelfsprekend waar de naam dinsdag vandaan komt. Het is algemeen aangenomen dat de naam van de Germaanse god Thingsus komt. Dit was de vrij onbekende god van de volksvergadering. Deze naam is dus niet overgenomen van de Romeinen. Zij hebben deze dag vernoemd naar de planeet Mars met de naam 'dies martis'. In het Frans is dat 'Mardi' en in het Italiaans 'Martedi' geworden. Een andere mogelijkheid voor de Nederlandse naam dinsdag is dat de naam afgeleid is van het woord 'ding'. Vroeger werd het woord 'ding' gebruikt om het voorwerp waarover de rechtshandeling ging aan te duiden. Het kan dus ook zijn dat de naam dinsdag is ontstaan, doordat op deze dag rechtgesproken werd.

Woensdag

De herkomst van de naam woensdag is bij veel mensen nog wel bekend. De naam is afkomstig van de Germaanse god Wodan.
In het Latijn heet deze dag 'dies mercurii' en is dus vernoemd naar de planeet Mercurius. Dat is geen toeval want de de Germaanse Wodan en Romeinse God Mercurius worden als dezelfde god beschouwd. In het Spaans en Frans is ook de Romeinse god hernoemd: 'miercolus' en 'mecredi'. In de Noorse mythologie is Wodan Odin en zo heet woensdag in het Noors, Zweeds en Deens 'Onsdag'. Opmerkelijk is dat de naam in het Duits juist geen verwijzing naar een god herbergt. In deze taal heet de dag 'Mittwoch', wat slaat op het midden van de week. Tot in de tiende eeuw was de Duitse naam echter wel 'Wodenstag'. In verschillende andere talen betekent de naam van de dag iets als 'derde dag' of 'vierde dag'.

Donderdag

Net als woensdag is donderdag vernoemd naar een Germaanse god die een Romeins equivalent heeft. In het Germaans is dat Donar, de god van de donder. In de Noorse mythologie is dit de bekende god Thor. In de Scandinavische talen Zweeds, Deens, Noors en Fins (Suomi) zie je dan ook de namen als 'torsdag' en 'torstai'. Ook in het Engels is de naam Thursday gebaseerd op Thor en niet Donar. De Romeinse versie van deze god is Jupiter. In het Latijn heet donderdag 'dies lovis'. In het Italiaans en Frans is dat 'giovedi' en 'jeudi'. In andere talen is de naam voor donderdag een afgeleide van vier of vijf, afhankelijk van welke dag als eerste van de week wordt beschouwd.

Vrijdag

De Germaanse godin waar de vrijdag naar is vernoemd heet Frigg. Deze godin wordt ook wel Frigga, Freja of Freya genoemd. Frigg is de godin van de liefde, huwelijk, vruchtbaarheid en seksualiteit. De Romeinse tegenhanger is Venus. Daarom zijn veel namen voor vrijdag gebaseerd op de deze naam. Een paar voorbeelden zijn 'venerdi' (Italiaans), 'vendredi' (Frans) en 'viernes' (Spaans). In het Latijn heet deze dag 'dies veneris'. Een uitzondering is het Portugees. In deze taal heet de dag 'sexta-feira'. De reden is dat men geen namen van heidense goden wilden gebruiken. In de meeste Slavische talen zien we het getal vijf in de naam terug komen.

Zaterdag

De naam zaterdag komt van Saturnus, de Romeinse god en planeet. in dit geval is er geen Germaanse god voor in de plaats gekomen. Saturnus is de god van de landbouw. In het Latijns heet deze dag 'dies saturni'. Opvallend is dat in de talen Italiaans, Frans en Spaans de naam Saturnus niet terug komt. In plaats daarvan zijn de namen gebaseerd op het woord sabbat, uit het Hebreeuws. Dat geldt ook voor het Duitse 'Samstag'. Maar in het Duits komt ook de naam 'Sonneabend' voor. Letterlijk vertaald is dat 'zon-avond' en betekent zoiets als 'vooravond van de zondag'. En datzelfde zien we ook in het Fries terugkomen. Daar heet zaterdag sneon. Dit woord is een samenstelling van 'sunne', hetgeen Oudfries is voor zon en 'joen', dat avond betekent.

Zondag

Net als de maandag is de naam van zondag niet zo moeilijk te verklaren. De dag heet in het Latijn 'dies solis'. Dit omdat de Romeinse zonnegodin Sol heet. Net als bij zaterdag wordt in veel talen een andere naam voor de zondag gehanteerd. Dit omdat de zondag in het christendom als rustdag is bestempeld. De zondag wordt daarom gevierd als dag des Heren. In het Latijn is dat 'dies domenicus'. In het Italiaans, Frans en Spaans is dat 'domenica', 'dimanche' en 'domingo' geworden. In de meeste Slavische talen betekent de naam zondag iets als 'geen werk'. Opvallend is dat juist in het Russisch, de grootste Slavische taal de zondag vernoemd is naar Jezus Christus. Ook in het Grieks is dat het geval. In beide talen betekent de naam opstanding.