De Catalaanse lidwoorden

Altijd al het goede voornemen gehad om Catalaans te leren? Wilt u weten wat de Catalanen gebruiken om iets bepaalds of iets onbepaalds aan te duiden? Hebt u als doel om u uiteindelijk te scharen bij die andere 11,5 miljoen Catalanen? Dan zult u moeten beginnen met het leren van het lidwoord. Dit lidwoord is in vergelijking met de andere grammatica goed te doen en lijkt enigszins op het Franse lidwoord. Er zijn bijvoorbeeld ook samentrekkingen in het Catalaans. Maar anders dan bij het Frans, gebruikt het Catalaans ook een namenlidwoord.

Waarom Catalaans?

Bent u op zoek naar een pittige uitdaging? Dan is het leren van het Catalaans (en vooral zijn grammatica) echt wat voor u. Als u eenmaal de taal goed spreekt, kunt u zich scharen bij die andere 11,5 miljoen mensen in voornamelijk Catalonië, Valencia, de Balearen, Alghero (Sardinië) en Andorra. Ook in Perpignan (Catalaans: Perpinyá) kunt u met deze taal prima uit de voeten. Hier zijn de borden op straat namelijk zowel in het Frans als in het Catalaans en is men vaak tweetalig. De meeste Catalanen kunnen overigens prima Spaans, maar het wordt meer gewaardeerd als u een gesprek begint in het Catalaans. Ook kunnen de meeste Spanjaarden Catalaans begrijpen. Een enkeling heeft daar echter moeite mee. Er is dan op school geen Catalaans geleerd, omdat de dictatuur van Franco dat ten strengste verbood.

Met de kennis van Catalaans kunt u de herkomst van veel woorden van de andere Romaanse talen ontdekken. Deze talen zijn allemaal vanuit het Latijn ontwikkeld. Zie bijvoorbeeld onderstaande vergelijking. In deze vergelijking ziet u in zes talen het woord voor water:

• Catalaans: aigua
• Spaans: agua
• Frans: eau
• Italiaans: acqua
• Latijn: aqua
• Portugees: água

In de vergelijking valt op dat het woord voor water op één of twee lettertjes na hetzelfde is. En zo zijn er nog veel meer woorden waarvoor dat geldt. En nog een primeur: als u al deze talen (en het Nederlands, natuurlijk) beheerst, spreekt u welgeteld één taal meer dan Ivo Niehe!

Het Catalaanse lidwoord in het algemeen

Het lidwoord wordt in de taalkunde gebruikt om iets bepaalds of onbepaalds mee aan te duiden. Het wordt ook in het Catalaans verbonden met het zelfstandig naamwoord.

Wat het geslacht en het getal van het lidwoord is, hangt af van ditzelfde naamwoord. Is het zelfstandig naamwoord mannelijk enkelvoud, dan moet het lidwoord ook mannelijk enkelvoud zijn. En als het zelfstandig naamwoord vrouwelijk meervoud is, dan moet het lidwoord dat ook zijn. Et cetera, et cetera.

Anders dan in het Frans, bestaat er geen delend lidwoord in het Catalaans. Wel is er bij het onbepaald lidwoord een meervoudsvorm die kan worden vertaald met enkele of wat. Ook kent het Catalaanse lidwoord meerdere samentrekkingen. Er bestaat ook een zogenaamd namenlidwoord wat gebruikt wordt bij eigennamen.

Het bepaalde lidwoord

Hieronder volgen de Catalaanse bepaalde lidwoorden met een congruerend zelfstandig naamwoord:


Maar als de eerste letter van een zelfstandig naamwoord in het enkelvoud een a, e, o of stomme h is, verandert el of la in l'. Dit geldt ook voor een beklemtoonde i of u. Voorbeelden: l'article (het lidwoord), l'espanyol (het Spaans), l'oncle (de oom), l'hora (de tijd), l'italià (het Italiaans) en l'ús (het gebruik).

Het namenlidwoord

In het Catalaans wordt het bepaald lidwoord ook bij eigennamen gebruikt. Maar men kan die eigennamen ook aanduiden met een zogenaamd namenlidwoord dat kan worden gevormd door de l te vervangen door de n. Dit speciale lidwoord bestaat alleen in het enkelvoud, blijft onvertaald in het Nederlands en wordt niet overal in Catalonië gebruikt. In het zuiden komt het namelijk niet voor. Net zoals bij het bepaalde lidwoord, verandert en of na in n' als de eerste letter van de naam een a, e, o of stomme h is. Ook bij een beklemtoonde i of u geldt deze regel.

Het onbepaalde lidwoord

Hieronder ziet u de Catalaanse onbepaalde lidwoorden met een congruerend zelfstandig naamwoord:

Het Catalaanse lidwoord en zijn samentrekkingen

Alleen el(s) trekt samen met a (naar / tegen), de (van), per a (voor) of per (door). Ook kan el of els samentrekken met ca, wat voor casa (= huis) staat. De overige lidwoorden veranderen niet (dus bijvoorbeeld: a un en de una). De mogelijke samentrekkingen in het Catalaans zijn:

Voorbeelden:

• Ho dic al noi. (Ik zeg het tegen de jongen.)
• Això és del pare. (Dit is van de vader.)
• Vaig a cal Pedro. (Ik ga naar het huis van Pedro.)
• pel mes (door de maand)
• per al pare (voor vader)