Teksten schrijven: stijlkenmerken van teksten

Schrijven van een goede tekst is geen eenvoudige opgave. Een tekstschrijver moet niet alleen correct formuleren (geen taalfouten maken), hij moet de boodschap die de tekst bevat ook op een juiste manier presenteren. Tekstschrijvers moeten op de hoogte zijn van de stijlkenmerken van teksten, die ook wel stijldimensies worden genoemd. Er zijn zes stijldimensies die van belang zijn. Juiste toepassing van de stijldimensies leidt tot een niet te moeilijke, precieze, niet te wijdlopige, aantrekkelijke en niet te afstandelijke tekst, met een goed zichtbare structuur.

De stijl van een tekst

Begripsomschrijving

Een betekenis van het woord stijl is het typerende taalgebruik voor een bepaalde tekst. Er wordt wel gesproken van de ambtelijke, journalistieke, wetenschappelijke of verhalende stijl van een tekst.

Het begrip stijl heeft in dit artikel een andere betekenis. Stijl wordt hier gebruikt als verzamelnaam voor een aantal kenmerken van de presentatie van de in de tekst verwoorde boodschap, zoals de moeilijkheid, de informatiedichtheid en de afstandelijkheid van een tekst.

De keuze van een stijl

Stijlvoorkeuren zijn persoonlijk. Sommige mensen houden van ambtelijk taalgebruik, anderen gruwen ervan. Sommigen vinden lange, ingewikkelde zinnen mooi, anderen ergeren zich eraan.

Bij de keuze van een stijl is uw eigen voorkeur echter van ondergeschikt belang. Een tekstschrijver moet zich voortdurend afvragen of de door hem gekozen stijl passend is voor de te schrijven tekst. Zijn keuze voor een bepaalde tekst kan ook nog beïnvloed worden door normen en conventies in bepaalde kringen. Zo dient een ambtenaar bij het schrijven van een tekst een formele stijl te gebruiken, ook als hij liever zelf wat informeler schrijft.

De stijldimensies

Stijl wordt, zoals al eerder opgemerkt, gezien als een aantal kenmerken van de presentatie van de boodschap die de tekst bevat. Die kenmerken kunnen we rangschikken als stijldimensies. Er kunnen een zestal stijldimensies worden onderscheiden:

• Uiterlijke structuur: van nadrukkelijk naar onopvallend.
• Moeilijkheid: van eenvoudig naar complex.
• Exactheid: van vaag naar precies.
• Informatiedichtheid: van wijdlopig naar bondig.
• Aantrekkelijkheid: van aantrekkelijk naar droog.
• Afstandelijkheid: van formeel naar informeel.

Het belang van de stijldimensies

Niet alle stijldimensies in een tekst zijn in een bepaalde tekst even belangrijk. Zo mag een in een wetenschappelijk tijdschrift gepubliceerd verslag van een wetenschappelijk experiment , gelet het feit dat de lezers doorgaans zelf wetenschapper zijn, moeilijk en afstandelijk zijn, maar moet wel precies zijn. Een tekst van een handleiding voor bijvoorbeeld een wasmachine moet duidelijk gestructureerd zijn. Bovendien moet de tekst van een handleiding precies zijn. Een onoverzichtelijke en vage tekst heeft immers tot gevolg dat de lezer niet weet wat hij moet doen.

De uiterlijke structuur van een tekst

De structuur van de grote lijnen van een tekst kan zichtbaar gemaakt worden door de inleiding, de inhoudsopgave, tussenkopjes, schema's, enzovoorts. Een tekstschrijver moet ook de structuur van kleinere gehelen (bijvoorbeeld van een alinea) zichtbaar maken. Hij kan daarbij, afhankelijk van de boodschap en het publiek, gebruik maken van diverse middelen.

Middelen om de uiterlijke structuur van kleinere tekstgedeelten zichtbaar te maken

• Het geven van een toelichting op de structuur. Hoe komt het nu dat steeds meer mensen overgewicht hebben? Daarvoor zijn verschillende oorzaken te noemen, zoals ... Vervolgens moet vastgesteld worden wat de voornaamste oorzaak is.
• Stap voor stap uitleggen. Er bestaan twee soorten vetten, verzadigde en onverzadigde. Verzadigde vetten hebben als belangrijkste eigenschap ... Dat heeft tot gevolg dat ... Daarom moet ...
• Kern (belangrijkste informatie) op voorkeursplaatsen (de eerste of tweede zin van een alinea).
• Het gebruiken van veel signaalwoorden (woorden als en, kortom, want) en verwijzingen. Galvaniseren is het aanbrengen van een dunne laag metaal op een ander metaal. Zo'n dunne laag kan ook op andere manieren worden gemaakt, bijvoorbeeld door het metaal te pletten of te walsen.
• Duidelijk weergeven van opsommingen (zoals in deze tekst).
• Gebruik van typografische hulpmiddelen: inspringen van een alinea, regel overslaan bij nieuwe tekstpassage, afwisseling van lettertypes, enzovoorts. Bedenk dat een tekst veel lettertypes, aandachtstreepjes, onderstrepingen, enzovoorts onoverzichtelijk wordt. Overdaad schaadt!

Moeilijkheid

Het is van belang op veel aandacht te besteden aan het formuleren van de tekst. Zeker als u een tekst schrijft voor een lekenpubliek moet u zich eenvoudig uitdrukken. Hoewel eenvoudig uitdrukken bij een publiek van deskundigen minder noodzakelijk is, moet u vermijden om u moeilijker uit te drukken dan vereist is.

Voorbeelden van moeilijk taalgebruik

• Het gebruik van lange woorden. Jan heeft een aantal beleidsvoorbereidende en -coördinerende taken gekregen.
• Het gebruik van (soms) onbekende leenwoorden: abusievelijk, discrepantie, een consistent betoog.
• Het gebruik van moeilijke begrippen is soms noodzakelijk. U kunt begrippen uitleggen door overeenkomsten of verschillen met iets bekends aan te geven. Een woonerf is in principe een gewone rijweg. U kunt een moeilijk begrip ook uitleggen door een taak te omschrijven. Een account-manager onderhoudt namens de bank contacten met vermogende cliënten. Een derde mogelijkheid is het noemen van voorbeelden. We spreken van research als er op systematische, wetenschappelijk wijze gezocht wordt naar nieuwe toepassingen van ...
• Een toelichting kan helpen om de boodschap te begrijpen. Een toelichting mag niet te uitvoerig zijn, geen onbekende begrippen bevatten, en mag ook niet circulair zijn. Confessionele partijen zijn partijen die confessioneel zijn. Ook moet een suggestieve toelichting worden vermeden. Het DNA-onderzoek is huiveringwekkend onderzoek naar de erfelijke eigenschappen van de mens.
• Vermijd het gebruik van al te lange zinnen (meer dan 40 woorden). Wissel lange zinnen af met kortere zinnen.
• Gebruik geen erg ingewikkelde zinnen. Deze ernstig ziekte, daarover zijn de artsen het eens, wordt veroorzaakt door een gen dat, hoewel al lang geleden ontdekt, nog steeds niet bestreden kan worden met medicijnen, waardoor patiënten, die zich erg ongerust maken, nog steeds niet goed kunnen worden behandeld.
• Het gebruik van tangconstructies, het voegen van woorden tussen twee woorden die bij elkaar horen, is een bekend voorbeeld van moeilijk taalgebruik. Als de sociale wetgeving, die voor veel burgers onbegrijpelijk is en die leidt tot veel misverstanden, wordt gewijzigd dan ...

Exactheid

Het is niet mogelijk om altijd precies op te schrijven wat er wordt bedoeld. Gelukkig begrijpen veel lezers ook teksten van schrijvers die zich wat slordig uitdrukken.

Voorbeelden van slordig taalgebruik

• Onnodig vage formuleringen. Mevrouw Pietersen bekleedt een dienstverlenende functie in een groot levensmiddelenbedrijf - Mevrouw Pietersen is kassière bij Albert Heijn.
• Onduidelijke verwijzingen. De prins deelde de minister mee dat hij zijn reputatie zou schaden als hij de brief zou verzenden.(wiens reputatie wordt geschaad?).
• Het gebruik van een ander woord voor hetzelfde begrip. Sectoren zijn gebieden die een sterke samenhang vertonen. Voor ieder aandachtsveld wordt een overlegorgaan ingesteld.
• Het niet gebruiken van verbindingswoorden. Toen een buisje aluminiumpoeder werd toegevoegd, werd de kleur rood. Duidelijker is Doordat een fles aluminiumpoeder werd toegevoegd, werd ... of Hoewel een flesje aluminiumpoeder werd toegevoegd, werd ...
• Het formuleren van zinnen met een onduidelijk bereik. Veel moeilijke woorden maken zinnen onleesbaar. (worden zinnen onleesbaar als je veel moeilijke woorden gebruikt, of zijn er veel moeilijke woorden die zinnen onleesbaar maken?).

Informatiedichtheid

Voor het duidelijk maken van zijn boodschap heeft een tekstschrijver een aantal woorden nodig. Een wijdlopige tekst is vaak saai en formeel. Een bondige tekst maakt een zakelijke indruk. Een tekstschrijver moet tijdens het schrijven van een tekst voortdurend beslissen of iets nog moet worden toegelicht.

Een wijdlopige of een bondige tekst?

• Met een parafrase herhaalt u nogmaals hetzelfde begrip in andere woorden. Het gebruik van een parafrase kan meer duidelijkheid scheppen. De eigenschappen rechtheid en evenwijdigheid blijven behouden onder evenwijdige projectie. Als een we een meetkundige figuur evenwijdig projecteren, blijft een rechte lijn in de oorspronkelijke figuur ook recht in de geprojecteerde figuur.
• Omhaal van woorden kan noodzakelijk zijn bij ambtelijk taalgebruik of bij het brengen van slecht nieuws. Tot onze spijt moeten wij u mededelen dat wij tot de conclusie zijn gekomen dat u ongeschikt bent om de functie van ... nog langer te vervullen.
• Onnodig gebruik van clichématige uitdrukkingen: tot de bevinding komen, in aanmerking genomen, met behulp van, ten aanzien van, enzovoorts. Het gebruik van clichématige uitdrukkingen maakt zinnen nodeloos wijdlopig.

Aantrekkelijkheid

De inhoud van een boodschap is het belangrijkste. Een aantrekkelijke stijl kan de boodschap nog boeiender maken. Overdrijf echter niet. Bij teksten met een formeel karakter wil men heldere, zakelijke informatie, geen fraaie woordkeus of verrassende zinswendingen.

Het aantrekkelijk maken van een tekst

• Afwisseling in zinsvolgorde. De standaardvolgorde van een zin is onderwerp, persoonsvorm, rest. De minister dient zich sterker dan voorheen in te spannen om de werkgelegenheid te bevorderen. Afwisseling maakt uw tekst levendiger. Sterker dan voorheen dient de minister zich in te spannen om ...
• Een tekst kan aantrekkelijker gemaakt worden door verschillende zinstypen te gebruiken, zoals in de volgende tekst: Gebrekkig en misleidend. Dat was de mening van professor Zijdeveld over het onderzoek van Van Heumen. Vond hij dat er een verkeerde methode was gebruikt? Nee, dat was niet zijn belangrijkste bezwaar. Volgens professor Zijdeveld deugde de conclusie van het onderzoek niet.
• Vergelijkingen, beeldspraak en voorbeelden kunnen een tekst verlevendigen. Ze moeten wel passen bij uw bewering. Dat is dus in de volgende zin niet het geval. Er worden geen scharnieren aangelegd tussen de vier disciplines van deze bedrijfskundige opleiding, dus er wordt geen brug geslagen tussen de disciplinaire pijlers.

Afstandelijkheid

Een tekstschrijver zal moeten kiezen tussen formeel en informeel taalgebruik. De keuze is hangt af van de inhoud van de tekst en van het (beoogde) publiek.

Kiezen voor formeel of informeel?

• Ouderwetse woorden (aldus, doch, zulks) worden veel gebruikt in ambtelijke teksten.
• In ambtelijke teksten worden ook vaak ouderwetse zinsconstructie gebruikt. Het verzoekschrift ondertekend hebbende, zette de burgemeester zich met kracht aan de realisering van genoemde eisen.
• De lijdende vorm maakt een tekst formeler. Bovendien maakt het gebruik van de lijdende vorm het mogelijk om in het midden te laten wie verantwoordelijk is. De directie aanvaardt geen aansprakelijkheid voor uit de fietsenstalling van het bedrijf ontvreemde fietsen.
• Directe aansprekingen, zoals het gebruik van u of jullie als aanduiding voor de lezer, of ik en wij als aanduiding voor de schrijver, maken een tekst informeler. In dit artikel bespreek ik de diverse kenmerken van een goed geformuleerde tekst. Directe aansprekingen worden doorgaans alleen in informele teksten gebruikt. Het gebruik van directe aansprekingen, met als doel om meer contact met het publiek te krijgen, past beter bij mondelinge communicatie.

Lees verder

• Teksten schrijven: de inleiding van een tekst
• Beleidsnota: het schrijven van een beleidsnota