Leren leren: de juiste studiemethode vinden

In de huidige, complexe maatschappij moet iedereen levenslang leren - niet enkel meer op de schoolbanken. De juiste studiemethode vinden is dan ook cruciaal om een goed resultaat te kunnen neerzetten en vooral om het studieproces efficiënt te doen verlopen. Een goede studiemethode bestaat uit vijf stappen: plannen, verkennen, begrijpen, inprenten en herhalen. Veel jongeren, maar ook volwassenen moeten alvorens ze kunnen beginnen met studeren eerst nog leren leren. Deze studietips kunnen daarbij behulpzaam zijn.

Inhoudsopgave

• Levenslang leren?
• Het belangrijkste van leren leren: je werk plannen
• De leerstof verkennen
• Begrijpen wat je studeert
• De leerstof inprenten in het geheugen
• De belangrijkste fase van het studeren: herhalen
• Enkele studietips

Levenslang leren?

De Amerikaanse schrijver Alvin Toffler zei ooit over de moderne mens: "De ongeletterden van de 21ste eeuw zijn niet degenen die niet kunnen lezen en schrijven, naar degenen die niet kunnen leren, afleren en opnieuw leren." Studie en vorming hebben hun aloude karakter verloren. Door de nieuwste technologieën verandert de wereld zo snel dat het onmogelijk wordt om het hele leven te kunnen teren op de kennis die in de school werd opgedaan. Leren is een levenslang proces geworden. Bijscholingen, cursussen, opleidingen en workshops allerhande geven ook volwassenen de kans om zich te blijven ontwikkelen.

Al is levenslang leren nu de norm geworden, dat betekent nog niet dat jongeren én ouderen ook weten hoe ze moeten studeren. Nog nooit werden er zoveel cursussen 'leren leren' en zoveel bijlessen aangeboden. Leerkrachten verwijzen nogal vlot door naar deze duur betaalde (40 euro per lesuur is geen uitzondering) oplossingen. Nochtans is het ontwikkelen van een juiste studiemethode niet zo moeilijk. In vijf simpele stappen doorloopt men de leerstof totdat deze volledig en gedetailleerd gekend is. Cruciaal is alvast de aanwezigheid van intrinsieke motivatie en het daarbij behorende doorzettingsvermogen. Leerstof echt kennen vergt tijd en moeite, maar de beloning van een goed resultaat maakt alvast veel goed.

Het belangrijkste van leren leren: je werk plannen

Zowel de leerling in het secundair onderwijs als studenten aan universiteiten of hogescholen worden tegenwoordig overstelpt met taken, papers, toetsen, examens en thesissen. Komt hierbij nog dat jongeren een rijk gevuld sociaal leven hebben (sport, muziekschool, het uitgaansleven) en een propvolle agenda is het resultaat. Volwassenen kampen met hetzelfde probleem: de combinatie gezinsleven-werk-vrije tijd-bijscholing is niet evident. Een goede planning zorgt ervoor dat men niet voor verrassingen komt te staan.

Wie een planning wilt opmaken, werkt best met een weekschema. Hierop kan men met een bepaalde kleurcode de verschillende activiteiten aangeven: vrije tijd, vaste momenten voor hobby's, tijd op school of het werk en de tijd voor studie. Wie merkt dat hij de komende week erg veel activiteiten heeft, moet dus vooraf een tandje bijsteken. Plan ook grote opdrachten systematisch in: doe elke week een stukje van dat boekverslag of die paper, zodat je de dag voor de deadline geen onmogelijke zaken meer moet aanpakken. Uiteraard is het voor de moderne mens niet altijd mogelijk om exact te weten hoe de komende week eruit zal zien. Geen ramp: een planning of weekschema is steeds een indicatie, men kan er altijd in schuiven. Dit mag dan ook weer geen excuus voor uitstelgedrag zijn, probeer je zo goed mogelijk aan dit schema te houden.

De leerstof verkennen

Het verkennen van de in te studeren leerstof is een erg belangrijke fase van het studiewerk, maar toch wordt deze al te vaak overgeslagen. Velen starten hun studie met de eerste pagina en gaan zo systematisch verder naar de laatste pagina van het boek. Op deze wijze krijg je geen inzicht in de algemene structuur van het onderwerp, op het einde van de dag ben je alweer vergeten wat er op de eerste pagina geschreven werd. Goed verkennen is dan ook noodzakelijk: men ziet hoe het hoofdstuk is opgebouwd en wat er juist behandeld zal worden. Ook is het zo mogelijk om de moeilijkheidsgraad en de tijd die je nodig hebt om het deel te studeren in te schatten (en dus ook te kunnen plannen).

Concreet ga je bij het verkennen jezelf allerlei vragen over de leerstof stellen. Je bekijkt al eens vluchtig het hoofdstuk of deel ingestudeerd moet worden. Is het moeilijk of net niet? Hoe lang is dit deel? Hoe is het ingedeeld (kijk zeker naar titels, tussentitels, schema's en tabellen)? Lees al eens de inleiding en eventueel de conclusie. Kijk naar oefeningen en voorbeelden die vertellen hoe je de leerstof moet verwerken. Heel belangrijk is het situeren van het hoofdstuk in het grotere geheel van de cursus. In zekere zin moet elk stukje leerstof in de hersenen een bepaald schuifje toebedeeld krijgen - zodat je ook zeer snel dit stukje informatie kan terugvinden. Vergelijk het met een bibliotheek: deze is ook geordend op thema (non-fictie) of alfabetisch (fictie). De boeken zijn niet zomaar op een hoop gegooid. Ook in onze hersenen moet dus de nodige structuur en opbouw te vinden zijn.

Een voorbeeld kan dit verduidelijken. Bij het vak geschiedenis moet een hoofdstuk over de soldatenkeizers gekend zijn. Om dit goed te kunnen doen, open je in het schuifjessysteem in het geheugen de afdeling geschiedenis. Best kan je dan de voorkennis die je over dit onderwerp hebt oproepen. Je vraagt jezelf af waar het stukje over de soldatenkeizers thuishoort binnen de algemene geschiedenis; het gaat hier over het tijdvak klassieke oudheid. Binnen dit tijdvak valt dit hoofdstuk dan in de leerstof over Rome, specifiek de keizertijd. Binnen die keizertijd waren er ook verschillende perioden, zoals bijvoorbeeld de Julisch-Claudische dynastie en de adoptiefkeizers. Pas dan kom je bij de eigenlijke leerstof terecht: de soldatenkeizers waren keizers in de derde eeuw, toen de neergang van het Romeinse Rijk al volop ingezet was. Nu neem je het te studeren deel rustig door en kan je het ook plaatsen in een bredere context.

Begrijpen wat je studeert

Studeren is niet hetzelfde als de leerstof klakkeloos uit het hoofd leren - het is vanzelfsprekend belangrijk te begrijpen wat je studeert. Tenslotte is het de bedoeling dat de student ook iets met de leerstof kan doen, niet enkel deze reproduceren. In deze fase leer je dus nog niets uit het hoofd. Concreet: je neemt de leerstof opnieuw door (maar nu veel systematischer dan tijdens het verkennen) en brengt structuur aan in doorlopende teksten. Hiervoor gebruik je bv. markeerstiften. Het markeren van hele definities of tabellen heeft geen zin, het is enkel de bedoeling om een soort kapstok voor de hersenen aan te brengen. Je duidt dus kernwoorden aan. Mensen die visueel studeren kunnen ook gebruik maken van mindmaps, zo worden verbanden in de leerstof ook visueel duidelijk. Op het internet zijn er computerprogramma's te vinden om online mindmaps te maken. Ook mogelijk is het aanmaken van schema's en begrippenlijsten.

Om de leerstof echt te begrijpen, is een goed hulpmiddeltje het samenvatten van de leerstof. Telkens je een stukje bekeken hebt, vat je in eigen woorden samen wat er gezegd werd. Woorden die je niet begrijpt kan je best opzoeken. Los zeker de oefeningen op, in deze fase mag dat nog met het boek open. Zo leren je hersenen de redeneringen te volgen - bouw deze redenering zeker mondeling mee op, niet zomaar aflezen. Bedenk zelf toepassingen of voorbeelden bij de leerstof. Als er toch nog gedeelten zijn die je niet begrijpt, kan je verdere info opzoeken op het internet of boeken. Wellicht staat ook de leraar of docent klaar om te helpen.

De leerstof inprenten in het geheugen

Het inprenten van de leerstof is het meest intensieve onderdeel van het studeren. Wellicht is het ook minst aangename deel, want het kost veel tijd en energie. Nochtans is het noodzakelijk, en niet enkel om een goed cijfer te kunnen halen. Om de leerstof om te zetten in vaardigheden moet je deze ook hebben klaarzitten in het geheugen. Een ingenieur die een bepaalde hoeveelheid bouwmaterialen moet berekenen, zoekt niet telkens opnieuw de juiste formules op. Hij kent deze uit het hoofd en kan er dus ook meteen mee aan de slag.

Voor begrippen, definities en woordenschat - zeker van toepassing bij talen (Frans, Latijn, Duits, Engels) - is het handig om een overzichtslijst te maken. Deze lijst bestaat uit twee kolommen: links het woord, rechts de betekenis of vertaling. Eens je deze bladen hebt, kan je ermee aan de slag. Eerst werk je mondeling: de kant met de betekenissen wordt afgedekt en je praat tegen jezelf. Zo krijg je al een eerste beeld van de woorden. Als dit eenmaal goed lukt, draai je de zaken om. Ditmaal worden de betekenissen afgedekt en probeer je de betekenis of vertaling van het woord mondeling te geven. Pas als dit redelijk goed lukt, neem je de pen in de hand. Het gewoon overschrijven van woorden of hele teksten heeft trouwens geen enkel nut. Enkel je hand is aan het werk, je hersenen vallen in slaap. Automatisch zullen je gedachten afdwalen naar andere zaken. Beter is het een kolom af te dekken en zo de woorden/betekenissen op te roepen. Controleer daarna ook op schrijffouten. Verbeter in een andere kleur, zo zie je goed waar het fout liep. Uit je fouten moet je tenslotte leren.

Bij de wetenschappelijke vakken als wiskunde studeer je goed de regels en bewijzen uit het hoofd. Als deze eenmaal gekend zijn, maak je oefeningen zonder in het boek te kijken. Verbeter opnieuw en leer uit je fouten. Probeer de wiskundige redenering te volgen, bv. bij het maken van een bewijs.

De belangrijkste fase van het studeren: herhalen

Al in de negentiende eeuw kwam de Duitse psycholoog Hermann Ebbinghaus met de vergeetcurve op de proppen. Het menselijk geheugen bleek moeilijk gegevens in het langetermijngeheugen op te slaan. Minder dan een halfuur na het studeren is het geheugen al weer 40% van de opgedane leerstof kwijt. Na een maand blijft er nog nauwelijks 20% over. De enige oplossing voor dit probleem is herhalen. Eigenlijk dient men leerstof minstens driemaal in te studeren - na de derde maal blijft er ongeveer 80% in het geheugen hangen. Zonder herhaling is studeren eigenlijk zinloos. Het is overigens ook beter om vier maal een kwartier leerstof te bekijken dan éénmaal een uur.

Enkele studietips

• Neem voldoende pauzes: studeren is mentaal, maar ook fysiek zwaar. Gun je lichaam en hersenen af en toe een momentje van vrije tijd. Ga dan niet achter een computerscherm zitten, maar ga eens wandelen of kort sporten. Zo krijgen je hersenen letterlijk opnieuw zuurstof.
• Bij het verkennen is de inhoudstafel erg handig. Zeker bij meer complexe materie is het interessant deze helemaal uit het hoofd te leren, zodat het plaatsen van de leerstof in het juiste schuifje vlot kan verlopen.
• Aandachtig de les of cursus volgen is natuurlijk zeer interessant: de hele fase van begrijpen zal hierdoor flink vlotter verlopen. Aarzel ook niet om vragen te stellen, dit bespaart je thuis tijd en energie.
• Herhalen is dus cruciaal. De dag voor het examen moet je net voor het slapengaan nog eens snel naar de leerstof kijken, al is het maar eens vluchtig met de ogen erover gaan. Je zal merken dat dit helpt om de leerstof de volgende ochtend vlot te kunnen oproepen. Herhaal die trouwens ook 's ochtends vroeg nog eens snel, zodat het fris in het geheugen zit.

Lees verder

• De spelling van de werkwoorden: dt-fouten vermijden
• Persoonsvorm, onderwerp, gezegde ... hoe werkt de zinsleer?