Het schrijfproces - Een paragraaf schrijven

De paragraaf is het bouwblok van elk essay, rapport, artikel of scriptie. Als een paragraaf goed is opgezet, verhoogt dat de leesbaarheid van je tekst. Natuurlijk moet je de juiste woorden kiezen en goede zinnen maken, maar de paragrafen zijn de werkelijke bouwblokken die je op de juiste manier moet manipuleren voor een optimaal resultaat.

Paragraaf schrijven

• Wat is een paragraaf?
• De hoofdgedachte van een paragraaf
• De opbouw van een paragraaf
• Een paragraaf uitbreiden
• Samenhang tussen paragrafen creëren

Wat is een paragraaf?

Een paragraaf, ook wel aangegeven met het symbool §, is een groep zinnen die een zelfstandig onderdeel van een essay vormt. Je kunt paragrafen herkennen aan hun opmaak. Een paragraaf begint op een nieuwe regel met een inspringing van 1,25 cm. Elke paragraaf hoort met een dergelijke inspringing te beginnen, maar het is ook gebruikelijk om een witregel tussen paragrafen te zetten.

Een nieuwe paragraaf signaleert een nieuwe stap in het schrijven. Je begint een nieuwe paragraaf als je:

• verder gaat van het ene hoofdpunt naar het volgende.
• naar een andere locatie of tijdsperiode gaat.
• een nieuwe stap in een proces begint.
• een belangrijk idee wilt benadrukken.
• een nieuwe persoon aan het woord laat.
• introductie klaar is.
• aan je conclusie begint.

De hoofdgedachte van een paragraaf

Elke paragraaf hoort één idee uit te drukken. Deze hoofdgedachte van de paragraaf staat meestal expliciet genoemd in één zin aan het begin of aan het eind van de paragraaf. Een hoofdgedachte aan het begin vertelt de lezers wat ze kunnen verwachten en dit komt het vaakst voor. Een hoofdgedachte aan het eind is vooral handig als je een controversieel idee wilt presenteren of de paragraaf een opeenvolgende serie gedachten weergeeft met een conclusie aan het eind. Een goede paragraaf ondersteunt deze hoofdgedachte.

Hoewel het vaak beter is om de hoofdgedachte expliciet te maken, is dat niet verplicht. Met name in verhalende of beschrijvende paragrafen kan een duidelijke hoofdgedachte juist negatief werken. Het is dan beter om de hoofdgedachte impliciet te laten. Uiteraard moet je er wel voor zorgen dat aan het eind de lezer tot dezelfde conclusie komt als jijzelf.

De opbouw van een paragraaf

Elke paragraaf hoort ideeën te presenteren in een logische volgorde. Het is belangrijk om je te realiseren dat wat logisch is voor jou, de schrijver met veel kennis, misschien onlogisch is voor je lezer. Je kunt een paragraaf opbouwen met behulp van de volgende vier technieken: details ordenen, overgangen maken, parallellie en herhaling.

Details ordenen

In films word je als kijker genoeg getoond om conclusies te trekken: je ziet eerst een gebouw van buiten en dan ben je ergens binnen. Als kijker trek je de conclusie dat die tweede scène in datzelfde gebouw plaatsvindt. Bij schrijven moet je precies hetzelfde doen; je ordent details in een logische volgorde zodat de lezer je begrijpt. Je kunt dit op drie manieren doen: ruimtelijk, chronologisch en logisch.

Een ruimtelijke ordening is als het voorbeeld van de filmscènes. Je begint van ver en komt dan dichterbij. Andere ordeningen zijn van boven naar beneden, van beneden naar boven, van dichtbij naar veraf, van voren naar achteren, van achteren naar voren, van links naar rechts of van rechts naar links.

Chronologische ordening is gebaseerd op tijd. Je lezer kan je niet volgen als je sprongen maakt in de tijd zonder dat aan te geven. Je kunt dit doen door een volgorde aan te geven (als eerste, ten tweede, vervolgens, enz.) of door expliciete tijden, data of jaren te noemen. Meestal zal de ordening van verleden naar heden zijn of heden naar toekomst.

Logische ordening biedt de ideeën aan in een volgorde die past bij hun onderlinge relaties. Zo kun je een paragraaf opbouwen van algemeen naar specifiek, specifiek naar algemeen of minst belangrijk naar belangrijkst. Een paragraaf over oorzaken van overgewicht kun je bijvoorbeeld opbouwen met oplopende belangrijkheid. Je begint met genetische factoren, schrijft dan over mentale stabiliteit en als laatste over lifestylefactoren als dieet en lichaamsbeweging.

Overgangen maken

Signaalwoorden verduidelijken het verband tussen de verschillende delen van de paragraaf. Met overgangen kun je de ruimtelijke, chronologische of logische ordening verbeteren. Onderstaande lijst geeft een overzicht van signaalwoorden afhankelijk van hun functie.

Volgorde of toevoeging

• Als laatste
• Bovendien
• Daarbij
• Daarnaast
• Dan
• En
• Gevolgd door
• Ook
• Opnieuw
• Ten eerste, tweede, derde

Tijd

• Binnenkort
• Daarna
• Daarvoor
• Dan
• Eerder
• Eerst
• Later
• Nadat
• Nu
• Ondertussen
• Sinds
• Tegelijkertijd
• Terwijl
• Toen
• Totdat
• Tussentijds
• Uiteindelijk
• Vervolgens
• Voordat

Vergelijking

• Hetzelfde als
• In vergelijking met
• Net als bij
• Ook
• Op dezelfde manier
• Vergelijkbaar met

Contrast

• Aan de ene kant ... aan de andere kant
• Anders dan
• Daarentegen
• Dan (voorafgegaan door overtreffende trap: beter, kleiner, hoger, etc.)
• Desalniettemin
• Doch
• Echter
• Hoewel
• In tegenstelling tot
• Maar
• Nog steeds niet/geen
• Ook al
• Ondanks
• Ondertussen
• Niettemin
• Slechts
• Terwijl
• Toch

Voorbeelden

• Als
• Bijvoorbeeld
• In het geval van (in dit geval)
• Namelijk
• Onder andere
• Zo
• Zoals

Focus verkleinen

• Dat is (i.e.)
• Dat wil zeggen (d.w.z.)
• Met name
• Uiteindelijk
• Oftewel
• Ofwel
• Vooral
• Zeker

Conclusie of samenvatting

• Als gevolg daarvan
• Concluderend
• Daarom
• Dus
• Hieruit volgt
• In conclusie
• Met andere woorden
• Samenvattend
• Zo

Toegeven

• Absoluut
• Natuurlijk
• Toegegeven
• Uiteraard
• Zeker

Oorzaak en gevolg

• Als gevolg daarvan
• Daarom
• Dan
• Dus
• Hierdoor
• Omdat
• Om ... te

Parallellie

Parallellie verwijst naar het gebruiken van dezelfde woorden, frasen of structuren om vergelijkbare ideeën uit te drukken. Met name in speeches wordt veel gebruik gemaakt van parallellie. In zijn beroemde “I Have a Dream” speech begint Martin Luther King op verschillende momenten zijn zinnen met dezelfde woorden. Het beste voorbeeld hiervan is het deel rond het einde waaruit de speech haar titel krijgt.


Door de parallelle structuur ontstaat een gevoel van samenhang zonder signaalwoorden. Een juiste uitvoering van parallellie is krachtig, maar foute uitvoering verzwakt je schrijfwerk. Voor parallellie geldt: overdaad schaadt.

Herhaling

Het herhalen van kernwoorden of -frasen helpt de lezer om verbanden te zien. Door herhaling worden de lezers herinnert aan het onderwerp van de paragraaf en raken ze de draad niet kwijt. Net als bij parallellie, moet je voorzichtig zijn met te veel herhaling. Het werkt vaak goed om een herhaling van het kernwoord af te wisselen met een indirecte verwijzing. Je kunt natuurlijk een verwijswoord gebruiken (dit, dat, die, deze), maar ook specifiekere woorden als argument, aspect, crisis, dilemma, feit, geval, mening, methode, onderwerp, oordeel, oplossing, positie, probleem, punt, reactie, standpunt, visie en vraag.

In onderstaande voorbeeldtekst wordt het kernwoord “belastingen” drie keer herhaald. Er ontstaat echter ook samenhang door de twee verwijzingen naar de vraag in het begin “dit onderwerp” en “punt”. De derde verwijzing “ze” verwijst naar “belastingen”.

Moeten belastingen omhoog of omlaag? Dit onderwerp houdt politici en de media constant bezig. Belastingverlagingen worden toegejuicht en verhogingen worden uitgejouwd. Belastingen zijn nodig om een sociale maatschappij in stand te houden, maar niemand wil ze betalen. Het zal altijd een heikel punt blijven.

Een paragraaf uitbreiden

Zoals eerder gezegd begint of eindigt een paragraaf met de hoofdgedachte die in de rest van de paragraaf wordt ondersteund. Een goed ontwikkelde paragraaf zorgt ervoor dat je lezers jouw hoofdgedachte accepteren. Je moet je afvragen hoeveel ondersteuning nodig is en in welke vorm je het gaat geven.

De hoeveelheid ondersteuning hangt af van drie zaken:

1. Het publiek: Als het publiek al veel over het onderwerp weet, moet je goede ondersteuning bieden voor jouw positie. Als de paragraaf slechts een kort overzicht moet geven van het onderwerp, heb je minder ondersteuning nodig.
2. Het doel: Afhankelijk van je doel heeft een paragraaf meer of minder ondersteuning nodig. Voor overhalen heb je uiteraard meer ondersteuning nodig voor jouw standpunt dan bij informeren.
3. De hoofdgedachte: In hoeverre is de hoofdgedachte duidelijk en overtuigend? Afhankelijk van de complexiteit van het onderwerp en de diepte van jouw behandeling heb je meer of minder ondersteuning nodig.

Er zijn drie vormen ondersteuning, drie vormen van bewijs voor jouw hoofdgedachte. De eerste mogelijkheid is het geven van passende en heldere voorbeelden. Je tweede optie is het toevoegen van de mening van experts uit de bronnen die je verzameld hebt. Als derde kun je statistieken toevoegen die jouw mening en hoofdgedachte bevestigen. Natuurlijk kun je alle drie vormen gebruiken. Denk eraan dat je bronnen moet vermelden als je informatie van anderen gebruikt om plagiaat te voorkomen.

Samenhang tussen paragrafen creëren

De technieken voor de opbouw van een paragraaf zijn ook bruikbaar voor samenhang tussen paragrafen. Je zet dan niet al het materiaal in een paragraaf, maar smeert het uit over meerdere. Een beschrijving van een oorlog orden je chronologisch. Je wijdt dan een hele paragraaf aan elk belangrijk moment in de oorlog. Alle paragrafen samen vormen je essay en je hele essay vertoont dus chronologische ordening.

Naast deze methodes is er nog een andere belangrijke manier om paragrafen aan elkaar te verbinden: de overgangsparagraaf. Deze paragraaf verbindt het ene deel van een essay met het andere. De lengte varieert van een enkele zin tot een volledige paragraaf. Een overgangsparagraaf biedt een korte samenvatting van het voorafgaande voordat je een nieuw punt aansnijdt. Een bijzondere soort samenvatting heeft een opeenvolging van vragen die je kunt stellen aan de hand van vorige informatie. De schrijver zal die vragen dan in de volgende paragraaf gaan beantwoorden.

Lees verder

• Het schrijfproces - Bronnen evalueren
• Het schrijfproces - Soorten paragrafen
• Het schrijfproces stap 1 - Doel, opmaak, publiek en toon
• Het schrijfproces stap 2 - Praktische vragen
• Het schrijfproces stap 3 - Ideeën verzamelen