Observeren, je doelgroep kennen

Observeren is een belangrijke tool in het pedagogisch werk. Als spw'er signaleer je, observeer je en begeleid je. Je doelgroep kun je zonder observaties niet goed begeleiden. Zonder observatieplan al eveneens niet. Observeren is een hulpmiddelen om iemand beter te leren kennen, om bepaalde problematiek nader te onderzoeken en om de achtergronden van gedrag te achterhalen.

Subjectief observeren versus objectief observeren

Observatie kan subjectief zijn, of objectief. Objectief observeren is de bedoeling. Subjectief observeren staat garant voor begeleiding van slechte kwaliteit. Je doelgroep kan niet goed begeleid worden wanneer begeleiders met een subjectieve bril naar hen kijken.

Subjectief observeren van je doelgroep gebeurt wanneer er eigen meningen, gedachten en gevoelens worden verwerkt in de observaties. Subjectief observeren is eigenlijk mens-eigen: wanneer er drie mensen onafhankelijk naar een persoon kijken zullen ze alle drie weer een andere beschrijving geven. Subjectieve observatie moet een spw'er hoe dan ook vermijden.

Objectief observeren is het tegenovergestelde van subjectief observeren. Een observatie is objectief wanneer de spw'er alleen van de feiten uitgaat. De doelgroep wordt door de spw'er dus niet geobserveerd terwijl hun gedragingen door de spw'er worden ingekleurd. Een observatie moet zo objectief mogelijk zijn, omdat de observatiegegevens een zo zuiver en nauwkeurig mogelijk beeld van de werkelijkheid moet zijn.

Subjectief observeren, hoe gebeurt dit?

Observeren gebeurt subjectief wanneer er iets mis gaat met de waarneming: je kunt niet goed waarnemen omdat je last hebt van de zon, of er is veel geluid. De doelgroep kan zich in een ruimte bevinden waarin veel gebeurt: je bent afgeleid. Een spw'er kan ook een gebrek aan motivatie hebben. Maar subjectief observeren kan ook gebeuren door je eigen interpretaties. Je geeft een verkeerde betekenis aan hetgeen je hebt waargenomen. Bij subjectief observeren spelen ook emotionele betrokkenheid, vooroordelen en projectie een rol.

Observeren: welke stappen neem je ter voorbereiding?

• Je geeft de aanleiding van de observatie aan. De aanleiding kan uit jezelf komen (intern) of van buitenaf (extern).
• Een observatie doel leg je vast, je formuleert een vraagstelling. Je zoekt informatie over een bepaald aspect van het gedrag van de ander. Vervolgens formuleer je aan de hand van je observatiedoel een concrete vraagstelling. Hieruit blijkt: wie je gaat observeren, wat voor aspect van het gedrag je gaat observeren, in welke situatie je gaat observeren. Om goed te observeren zijn meerdere vraagstellingen niet aan te raden, dit werkt alleen maar verwarrend.
• Je gaat het concrete gedrag vastleggen. (Je maakt een lijst van alle gedragingen en kruist bijvoorbeeld de concrete gedragingen aan die je ziet.) Objectief observeren is beter mogelijk als je je houdt bij de concrete gedragingen.
• Je kiest een observatiemethode en beschrijft de werkwijze. Als spw'er kies je de methode die het beste past bij de vraagstelling, de situatie of bij jezelf. Observatielijsten- en schema's zijn beschikbaar die door anderen zijn gemaakt en al kant-en-klaar zijn.
• Je bepaalt plaats, situatie, data en tijdstippen. Observeren doe je meerdere malen. Dit doe je om er zeker van te zijn dat je voldoende informatie hebt om de vraagstelling te beantwoorden.
• Betreffende doelgroep of doel: je beschrijft de algemene gegevens over de te observeren persoon, of doelgroep.