Hoe vind je het juiste voorzetsel?

De Nederlandse taal kan knap lastig zijn. Ook als Nederlands je moedertaal is. Hoe ga je tewerk als je niet zeker weet welk voorzetsel je in een bepaald geval wilt gebruiken? Op welke manier zoek je geavanceerd naar het juiste voorzetsel in een woordenboek, op een taalsite, in een kwaliteitskrant of een voorzetselwoordenboek?

Wat maakt het zo belangrijk om het goede voorzetsel te weten?

Toegegeven, vaak maakt het voor het begrip van een zin in een gesprek niet of nauwelijks uit of een spreker de juiste voorzetsels hanteert. Toch hebben mensen de neiging om beter te luisteren naar iemand die zorgvuldig formuleert dan naar andere sprekers.

In een schriftelijke tekst haken lezers soms al snel af bij kleine, tekstuele onvolkomenheden. Neem bijvoorbeeld de sollicitatiebrief. Soms bezit je prachtige diploma's of beschik je over een geweldige werkervaring. Je schrijft een sollicitatiebrief in de veronderstelling dat je een goede kanshebber bent voor een bepaalde vacature. Maar als je een personeelsfunctionaris treft die foutjes tegen het Nederlands in je sollicitatiebrief beschouwt als een bewijs van onvermogen om regeltjes na te leven of zelfs als vorm van luiheid, maak je weinig kans op die baan. En dat terwijl je overigens prima geschikt voor de aangeboden functie zou zijn.

Zo zijn er nog meer van die situaties. Neem bijvoorbeeld een inhoudelijk degelijk rapport dat je hebt opgesteld en ter goedkeuring aan de directie hebt voorgelegd in de hoop dat je een nieuw project verder mag uitwerken of gaan leiden. Je wilt natuurlijk graag dat dit rapport wordt beoordeeld op zijn inhoudelijke aspecten. Maar je loopt het risico dat de directie uit (doorgaans onbewuste) ergernis over onvolkomenheden in je formuleringen minder enthousiast over je projectidee wordt dan je hoopte. Bedenk dat drukbezette lezers een hekel aan hebben aan het twee keer moeten lezen van een zin vanwege een ongelukkig gekozen voorzetsel.

In al deze gevallen kan een zorgvuldig gebruik van de Nederlandse taal, waaronder toepassing van de juiste voorzetsels, eraan bijdragen dat je het door jouw beoogde doel bereikt.

Waarom het kiezen van het juiste voorzetsel tegenwoordig zo moeilijk is

Het Nederlands is een ingewikkelde taal. Twijfel over de vraag welk voorzetsel in een bepaalde context passend is, komt niet alleen voor bij mensen voor wie het Nederlands hun tweede taal is, maar ook bij moedertaalsprekers. Dit heeft verschillende oorzaken. Zo krijg je in het huidige onderwijs relatief weinig les in de Nederlandse taal. Bovendien staan er op het internet veel teksten waar nooit een professionele redactie naar heeft gekeken.

Hoe vaker je slecht geformuleerde Nederlandstalige teksten onder ogen krijgt, des te meer ga je twijfelen over de vraag welk voorzetsel in een bepaald geval juist is.


Hoe kun je opzoeken welk voorzetsel in een bepaald geval juist is? Globaal gesproken zijn er vier mogelijkheden:
raadpleeg algemene woordenboeken, gezaghebbende sites over taal of een voorzetselwoordenboek, of desnoods een kwaliteitskrant.

Raadplegen van een algemeen woordenboek Nederlands

In de betere woordenboeken vind je voorbeelden van het gebruik van een bepaald woord. Met een beetje geluk tref je bij het woord waarop je zoekt (in dit geval 'inzicht') een zin aan waarin het bijbehorende voorzetsel wordt gebruikt in een relevante context. Maar wat doe je als het woordenboek geen oplossing biedt?

Zoek je in het beknopte gratis online woordenboek VanDale Nederlands op 'inzicht', dan vind je slechts 'tot inzicht komen'. Je hebt dus een uitgebreider woordenboek nodig.

Taalprofessionals gebruiken graag het digitale of het online Van Dale Groot woordenboek van de Nederlandse taal. Als je in de huidige, 14e, druk kijkt bij de ingang 'inzicht' vind je geen voorbeelden met 'in' of 'over'. Zoek je binnen de artikelen op 'inzicht in', dan vind je wel treffers: maar liefst twaalf stuks! De eerste van die treffers vind je onder de ingang aha-erlebnis. In de uitleg van die term staat: 'plotseling dagend inzicht in een probleem op het moment dat (...).'

Vervolgens kun je ook nog kijken of de andere elf ingangen nog wat meer licht op de zaak doen schijnen. Zekerheidshalve zoek je ook nog binnen de artikelen op 'inzicht over', maar dat levert geen nieuwe ingangen op.

Zoeken binnen gezaghebbende taalsites

Om te beginnen kun je nagaan hoe belangrijke taalsites omgaan met voorzetsels die bij de door jou gezochte woorden horen.
Zoek bijvoorbeeld op de site van:

• onzetaal.nl, bijvoorbeeld, in het specifieke deel bij de adviezen van Onze Taal over voorzetsels.
• taalunieversum.org, bijvoorbeeld in het specifieke deel bij de adviezen van Taaladviesnet over voorzetsels.

Het zoeken in de adviezen van Onze Taal over voorzetsels levert dit keer niets op. Daarom waag je nog even een poging met de zoekfunctie van die site. Je zoekt daarin op "inzicht in" (inclusief de dubbele aanhalingstekens rond deze twee woorden). Nu vind je dan de zeven relevante resultaten: http://onzetaal.nl/resultaten/?q=inzicht%20in

Op soortgelijke wijze zoek je nu op "inzicht over". Dat levert geen enkele treffer op. En ook het zoeken op een variant als "inzichten over" levert niets op. Als je lid bent van Onze Taal, kun je de vraag aan de redactie stellen.

Als je geen lid van Onze Taal bent, of je hebt geen tijd om te wachten, zoek je verder in de adviezen van Taaladviesnet over voorzetsels. Ook dit levert geen zinvolle treffers op. Als je echter rechtstreeks in Google zoekt op: "inzicht in" site:taalunieversum.org, vind je meer dan 800 treffers. Zekerheidshalve zoek je ook nog op "inzicht over" op site:taalunieversum.org en je vindt vijf treffers.

Raadplegen van een voorzetselwoordenboek

De beste manier om te weten welk voorzetsel in een bepaalde context past, is het raadplegen van een voorzetselwoordenboek. Populair bij professionele taalgebruikers is Prisma Voorzetsels dat is samengesteld door dr. Riemer Reinsma en drs. Will J.B. Hus (uitgeverij Prisma). Van dit boek werd door uitgeverij Auctor nog een uitgebreidere versie uitgegeven onder de titel Voorzetselwijzer, maar dit boek is helaas niet meer nieuw verkrijgbaar.

In het boek Prisma Voorzetsels vind je niet alleen informatie over de juiste vorm van voorzetselbepalingen, maar je leert ook of een voorzetselbepaling kan worden weggelaten. En bovendien kom je te weten welke soorten zelfstandige naamwoorden er in de bepaling kunnen staan.

Doorgaans vind je snel en gemakkelijk wat je zoekt. Dat is ook nu weer het geval. Dit woordenboek kent onder 'inzicht' een groot aantal voorbeelden waaruit je kunt afleiden welk voorzetsel in een bepaalde context het beste past. Op dit moment spitst je zoektocht zich toe op wanneer 'in' en wanneer 'over' het juiste voorzetsel zou zijn.

Je ontdekt dat inzicht in de zin van 'het begrijpen' wordt gecombineerd met 'in' (iets). Het voorbeeld luidt: 'Eindelijk kreeg hij inzicht in het probleem'. Eveneens in de betekenis van 'het begrijpen' komt de combinatie 'verschil van inzicht over (iets)' voor met als uitleg dat het daarbij om verschillende meningen gaat.

Geavanceerd zoeken binnen sites van kwaliteitskranten

Wat doe je als zowel je algemene woordenboek Nederlands als je voorzetselwoordenboek in alle talen zwijgen? Dan stel je je hoop op kwaliteitskranten zoals NRC en de Volkskrant die doorgaans goed op de kwaliteit van het Nederlands letten. De voorkeuren van de professionele journalisten op die site vind je het gemakkelijkst met behulp van geavanceerd googelen.

Soms vind je de juiste treffers dankzij de zoekfunctie van de betreffende krantensite zelf. Maar soms is het handiger om de algemene Google zoekmachine te gebruiken.

In dit laatste geval komt dit zoeken vaak neer op het uitproberen van combinaties van een of meer woorden en een voorzetsel. Dit doe je door de gehele combinatie tussen dubbele aanhalingstekens te plaatsen, en eventueel een asterisk als joker tussen de woorden te plaatsen. Door aan je zoekvraag site:www.nrc.nl of met site:www.volkskrant.nl toe te voegen, vraag je daarbij aan Google om uitsluitend binnen een bepaalde krant te zoeken. Nu moet je er wel rekening mee houden dat wegens drukte op een nieuwsredactie vergissingen niet altijd worden opgemerkt.

De snelste oplossing voor het vinden van het juiste voorzetsels

Alle vier de bovengenoemde strategieën kunnen je helpen om het juiste voorzetsel te vinden, maar het voorzetselwoordenboek zal jou in de meeste gevallen het snelst en meest uitgebreid van de gezochte informatie voorzien.

Lees verder

• 10 Tips voor pakkende titels van blogs of artikelen
• Creatieve non-fictie of het ware verhaal
• De titel van je artikel of blog: wat trekt lezers aan?
• Schrijftips voor het slot van een column, artikel of blog
• Politieke humor als geheim wapen van schrijvers