Wat is fonetiek?

Fonetiek is een onderdeel van taalkunde dat bestudeert hoe taal klinkt, oftewel de uitspraak van taal. Wat spelling is voor de geschreven tekst, hoe ziet het woord eruit, is fonetiek voor de gesproken tekst: hoe klinkt het. Het fonetisch alfabet bevat alle klanken die de menselijke mond kan maken – als je al die klanken kunt produceren kun je dus alle talen van de wereld (uit)spreken.

Uitspraak - klinkers

Omdat letters niet altijd op dezelfde manier worden uitgesproken, is er een fonetisch alfabet ontwikkeld. De karakters in dit alfabet corresponderen met klanken, en die klanken bepalen samen hoe een woord wordt uitgesproken.

Klinkers worden op verschillende plaatsen in de mond gevormd. Ook de stand van de mond (open of gesloten) is van invloed op de klank.

• Klinkers die voorin de mond worden gevormd zijn de i, e, e: en a. Bij de i-klank is de mond bijna gesloten, bij de korte en lange e halfopen en bij de a helemaal open.
• Lange u, lange o, korte u en korte o worden achterin de mond gevormd. Bij de lange o-klank is de mond helemaal open, bij de korte u en o half open en bij de lange u bijna helemaal dicht.

Uitspraak - medeklinkers

De meest voorkomende medeklinkers (in het Nederlands) kunnen verdeeld worden in een aantal groepen.

• Plosieven oftewel plof-klanken: p en b, d en t, k en g. Deze worden gevormd doordat onder druk gezette lucht in de mond plotseling wordt losgelaten en als het ware “explodeert".
• Nasalen, de neus-klanken: m en n, ng. Deze worden zo genoemd omdat de lucht door de neus naar buiten komt.
• Fricatieve klanken oftewel wrijfklanken: f en v, s en z, de th (zacht en scherp), de sj-klanken, de g en de h. Een wrijfklank wordt gevormd doordat uitgaande lucht in de mond wrijving veroorzaakt met een gedeeltelijke obstructie.
• Vloeiklanken: de l en de r. De lucht vloeit gelijkmatig langs de tong.
• Glijklanken: de j en de w, dit zijn halfklinkers omdat ze lijken op ie en oe.

Klinkers – zo zien ze er fonetisch geschreven uit

α dan
a daan
a: daar
ε bed
e bede
e: beer
ɪ kip
i kiep
i: kier
ɔ bot
ɔ: zone
o boom
u boete
u: boer
^ mug
y utrecht
y: zuur
ə de (uh)
ə: freule
ø reus

Medeklinkers fonetisch geschreven

b bad
d dag
f feest
χ (klinkt als harde g) schaar, slechts, dag, lach
γ (klinkt als zachte g) geven, gaan
ŋ gang, Henk
h hoger
j jurk
k kaas
l lui
ɫ heel
m markt
n noest
ɲ oranje
p aap
r reis
s sis
ʃ sjaal, chef
t teugel
tʃ tsjonge
v haver
ʋ waarom
z zijn
ʒ garage

Tweeklanken/Diftongen fonetisch

Au lauw, koud
Eu schreeuw
εi tijd
ə:y huis

Fonetiek, wat heb je eraan?

De bijna exacte wetenschap van klankenleer is niet zo eenvoudig onder de knie te krijgen, maar is wel de moeite waard als je echt goed een andere taal wilt leren spreken – of van een accent wilt afkomen! Als je begrijpt waar je een klank in de mond vormt en hoe de stand van je mond is, kun je daar bewust mee gaan spelen. Spreek Oost-Nederlands door klinkers met een “bredere” mond uit te spreken, Zuid-Nederlands door klanken meer achter in de mond te vormen. En met wat scherpere sj-klanken en een gooise r die bijna klinkt als een g kom je al gauw een stuk West-Nederlandser over.