Het/een aantal mensen is/zijn: enkelvoud of meervoud?

Is "een aantal mensen zijn" grammaticaal of is "een aantal mensen is" dat? En is het "een eental mensen die" of "een aantal mensen dat"? Sommige mensen ergeren zich aan de meervoudsvariant. "Aantal" is namelijk een zelfstandig naamwoord dat in het enkelvoud staat. Dan moet de persoonsvorm ook in het enkelvoud staan. Hoewel het "dom" zou zijn om "een aantal mensen zijn" te zeggen, wordt de meervoudsvariant in de praktijk vaak gebruikt. Het blijkt dat het helemaal niet zo dom is om "een aantal mensen zijn" te zeggen, aangezien de keuze tussen deze vormen een betekenisverschil met zich meebrengt. Bovendien valt er grammaticaal ook wat op te merken aan "een aantal mensen is".

Inhoud

Enkelvoud: argument voor "Een aantal mensen is": grammatica
Meervoud: argument voor "Een aantal mensen zijn": betekenis
Analyse "Een aantal mensen is" tegenover "Een aantal mensen zijn"
Betekenis "Een aantal mensen is/zijn"
"Het aantal mensen is" of "Het aantal mensen zijn"?
"Het/een aantal mensen dat/die"

Enkelvoud: argument voor "Een aantal mensen is": grammatica

Het meest gebruikte argument voor een enkelvoudige persoonsvorm, is dat er sprake moet zijn van congruentie: het getal van het onderwerp moet overeenkomen met het getal van de persoonsvorm:

Congruentie/ incongruentie	Getal onderwerp	Getal persoonsvorm	Voorbeeld
Congruentie	Enkelvoud	Enkelvoud	Een aantal mensen is te laat.
Incongruentie	Enkelvoud	Meervoud	Een aantal mensen zijn te laat.

In de voorbeeldzinnen is een aantal mensen het onderwerp. Het woord aantal is de kern, omdat dit woord bepaalt welk lidwoord er moet worden gebruikt, een. Als mensen de grammaticale kern zou zijn, dan zou het onmogelijk zijn om een te gebruikten, omdat we immers ook niet een jongens, een huizen en een fietsen kunnen zeggen. Mensen moet volgens deze analyse beschouwd worden als een nabepaling bij aantal. Voor- en nabepalingen van onderwerpen bepalen niet of het onderwerp in het enkelvoud of in het meervoud staat. Deze informatie kan alleen verkregen worden uit de kern van het onderwerp, wat in dit geval een aantal is. Aangezien de kern niet de aantallen is, is het onderwerp enkelvoudig en moet de persoonsvorm derhalve ook in het enkelvoud staan.

Meervoud: argument voor "Een aantal mensen zijn": betekenis

Mensen kiezen de meervoudsvariant, omdat het onderwerp een aantal mensen niet wordt gevoeld als een enkelvoudig onderwerp. Als een aantal mensen te laat zijn, dan zijn meerdere mensen te laat. Op basis van de betekenis is het onderwerp meervoudig en moet de persoonsvorm daarom ook in het meervoud staan. Volgens deze lezing wordt mensen gezien als de kern en is een aantal een voorbepaling geworden. Qua betekenis wordt een aantal niet meer gezien als een zelfstandig naamwoord dat de kern van het onderwerp uitdrukt, maar als een onbepaald hoofdtelwoord bij mensen. Dit is vergelijkbaar met bijvoorbeeld veel en weinig in veel/weinig mensen vinden dit belangrijk.

Analyse "Een aantal mensen is" tegenover "Een aantal mensen zijn"

[/TH][TH]Een aantal mensen is	Een aantal mensen zijn
Uitgangspunt	Grammatica	Betekenis
Kern	Een aantal	Mensen
Bepaling	Nabepaling: mensen	Voorbepaling: Een aantal
Woordsoort "aantal"	Zelfstandig naamwoord	Onbepaald hoofdtelwoord
Woordsoort "mensen"	Zelfstandig naamwoord	Zelfstandig naamwoord, meervoud

Een probleem van de analyse Een aantal mensen is, is de grammaticale status van mensen. Het woord mensen is zonder twijfel een zelfstandig naamwoord. Zelfstandig naamwoorden kunnen zonder problemen functioneren als nabepalingen. Zo is cola een nabepaling in het zinsdeel een flesje cola en is Parijs een nabepaling bij stad in de stad Parijs. Het probleem is dat het zelfstandig naamwoord, mensen, in het meervoud staat. Dit kan alleen als de kern ook in het meervoud staat.

De analyse die hoort bij Een aantal mensen zijn heeft het tegenovergestelde probleem: hoe kan de voorbepaling, een aantal, in het enkelvoud staan, terwijl de kern, mensen, wel in het meervoud staat? De oplossing voor dit probleem is door zinnen van het type een aantal mensen is/zijn op te vatten als een aparte constructie binnen het Nederlands met vormkenmerken die zich niet houden aan de vormkenmerken die wel gelden voor andere zinnen in het Nederlands. De constructie kan vormelijk als volgt worden omschreven:

Vormkenmerken constructie een aantal mensen is/zijn:
Een + hoeveelheidswoord + zelfstandig naamwoord in het meervoud + persoonsvorm: is/zijn

Invullingen van deze constructie kunnen onder andere zijn:

Een aantal mensen is/zijn
Een berg papieren is/zijn
Een massa mensen is/zijn
Een paar boeken is/zijn
Een menigte relschoppers is/zijn
...

Het eerste zelfstandig naamwoord moet naar de betekenis een meervoud oproepen. Zo gaat het bij een paar boeken altijd om meer dan één boek en bestaat een menigte relschoppers per definitie uit meer dan één relschopper.

Betekenis "Een aantal mensen is/zijn"

De keuze tussen een persoonsvorm in het enkelvoud of in het meervoud neemt een subtiel betekenisverschil met zich mee:

Persoonsvorm: enkelvoud	Persoonsvorm: meervoud
Een aantal mensen is te laat.	Een aantal mensen zijn te laat.
Een aantal jongeren belde aan.	Een aantal jongeren belden aan.
Een aantal brandweermannen was op het feest.	Een aantal brandweermannen waren op het feest.
Een aantal mensen stuurde een brief.	Een aantal mensen stuurden een brief.
Een aantal Kamerleden diende een motie in.	Een aantal Kamerleden dienden een motie in.

De zinnen in het enkelvoud benadrukken door de enkelvoudige persoonsvorm dat het steeds gaat om één groep. Zo was er op het feest een groep brandweermannen, terwijl de overige mensen op het feest andere beroepen uitoefenen. De zinnen met een persoonsvorm in het meervoud benadrukken door die meervoudsvorm dat de groep uit verschillende mensen bestaat. Er is met andere woorden een onderscheid tussen collectiviteit en individualiteit. De keuze tussen het enkelvoud en het meervoud heeft gevolgen voor hoe de zinnen gelezen kunnen worden. Als een aantal jongeren aanbelde, dan kan het zo zijn dat die groep jongeren tegelijkertijd aanbelden. Ze vormen immers één geheel. Als een aantal jongeren echter aanbelden, dan ligt het meer voor de hand dat die jongeren individueel van elkaar aanbelden. De jongeren belden op verschillende tijdstippen. Dit betekenisverschil komt voor elke zin terug: als een aantal Kamerleden een motie indienen, dan ligt het voor de hand dat in totaal meerdere moties worden ingediend. De Kamerleden opereren namelijk individueel van elkaar. Als een aantal Kamerleden een motie indient, dan is het juist logischer dat er in totaal één motie wordt ingediend die door meerdere Kamerleden wordt ondersteund. De Kamerleden hebben namelijk gezamenlijk aan die motie gewerkt.

De analyses Een aantal mensen is en Een aantal mensen zijn nemen een betekenisverschil met zich mee. De keuze tussen enkelvoud en meervoud is afhankelijk van wat je wil benadrukken:

Betekeniskenmerken constructie Een aantal mensen is/zijn:
Een aantal mensen is: het gaat om één groep die collectief opereert.
Een aantal mensen zijn: de groep bestaat uit verschillende mensen die individueel van elkaar opereren.

"Het aantal mensen is" of "Het aantal mensen zijn"?

In tegenstelling tot een aantal mensen is/zijn, kan de persoonsvorm van het aantal mensen uitsluitend in het enkelvoud staan. Dit komt omdat aantal ook qua betekenis de kern is:

Correct	Incorrect
Het aantal inwoners van Nederland is toegenomen.	Het aantal inwoners van Nederland zijn toegenomen.
Het aantal woninginbraken baart zorgen.	Het aantal woninginbraken baren zorgen.
Het aantal deelnemers viel tegen.	Het aantal deelnemers vielen tegen.

In al deze zinnen wordt er iets gezegd over een aantal, namelijk dat een aantal toeneemt, zorgen baart en tegenvalt. Het zou onlogisch zijn om de persoonsvorm in het meervoud te zetten, omdat dit zou suggereren dat bijvoorbeeld de deelnemers zouden tegenvallen, terwijl het aantal deelnemers tegenvalt. In de zinnen waarin een aantal staat, wordt wel iets gezegd over het zelfstandig naamwoord dat volgt op aantal. Zo is de belangrijkste mededeling in een aantal mensen is/zijn te laat dat mensen te laat zijn.

"Het/een aantal mensen dat/die"

Omdat het aantal mensen altijd een persoonsvorm moet hebben dat in het enkelvoud staat, moet het betrekkelijk voornaamwoord altijd dat zijn. Bij een aantal mensen zijn beide varianten mogelijk. De keuze tussen dat en die hangt af van het getal van de persoonsvorm:

Voorbeeld	Getal persoonsvorm	Die/dat
Een aantal mensen die te laat zijn, moeten nablijven.	Meervoud	Die
Een aantal mensen dat te laat is, moet nablijven.	Enkelvoud	Dat
Een aantal Kamerleden die aanwezig waren, dienden een motie in.	Meervoud	Die
Een aantal Kamerleden dat aanwezig was, diende een motie in.	Enkelvoud	Dat

Als de persoonsvorm van een aantal + zelfstandig naamwoord in het enkelvoud staat, dan moet het betrekkelijk voornaamwoord dat worden gebruikt. Het betrekkelijk voornaamwoord verwijst in dat geval terug naar aantal. Als de persoonsvorm echter in het meervoud staat, dan moet die worden gebruikt, zodat die terugverwijst naar het zelfstandig naamwoord dat achter aantal staat, zoals mensen en Kamerleden.

Lees verder

Formuleringsfouten: de standaardfoutenlijst