Leesproblemen: spellend lezen

De meeste lezers beginnen met lezen door woorden letter voor letter te spellen, te ‘hakken’ en te ‘plakken’. Dit is een van de fases waar een beginnende lezer doorheen moet om goed te leren lezen. Deze fase wordt door sommige lezers zeer vlot doorlopen, zij ‘hakken en plakken’ eind groep drie al niet meer. Andere lezers doen wat langer over deze fase, maar er zijn ook lezers die heel lang in deze fase blijven. Deze lezers blijven spellende lezers.

Wat is spellend lezen?

Sommige lezers lukt het niet om de grafische weergave van het woord in één keer te herkennen en te lezen (directe woordherkenning). De lezer spelt het woord, letter voor letter, of in kleine deeltjes. Het woord ‘roos’ wordt gelezen als /r/ /oo/ /s/ in plaats van /roos/. De letters worden in stilte of zachtjes één voor één uitgesproken voordat het woord wordt geplakt. Het lezen gaat hierdoor niet vloeiend.

In de beginfase van het lezen is er niets mis dit spellend lezen, bijna ieder kind leert op deze manier lezen. Tijdens de tweede helft van groep drie zou de lezer echter steeds meer woorden moeten gaan herkennen aan de grafische weergave van het woord. Sommige lezers blijven jarenlang spellend lezen. Ze zijn bang om fouten te maken bij het lezen of het is een gewoonte geworden. Deze kinderen kunnen zo snel spellen dat het bijna niet meer opvalt. Pas als je kijkt naar de ogen van deze kinderen valt het op dat ze niet vooruitkijken in de zin, maar dat ze blijven rusten op het te lezen woord: het kind is dan aan het spellen.

Oorzaken spellend lezen

Er zijn verschillende oorzaken aan te wijzen waarom een leerling spellend blijft lezen. Vaak zal de oorzaak een combinatie zijn van verschillende factoren:

• Een probleem met de directe woordherkenning. De automatisering van het lezen blijft achter
• De lezer kan last hebben van faalangst waardoor hij blijft spellen
• De lezer kan een slechte letterkennis hebben, hierdoor wordt het lezen bemoeilijkt
• De lezer kan slechte klankherkenning hebben, de letters van een woord worden moeilijk omgezet in klanken die het woord vormen.

Directe woordherkenning, automatisering

Een spellende lezer heeft vaak moeite met het omzetten van (visuele) letters in klanken. Hij vindt het moeilijk om een woord in één keer te herkennen (de grafische weergave van het woord) en om te zetten naar klanken (het woord). De directe woordherkenning blijft een probleem bij de leerling. De leerling heeft zichzelf een omweg aangeleerd. Vaak hebben deze kinderen ook verder problemen met automatiseren. Bijvoorbeeld het aanleren van de tafels kan ook moeilijkheden geven. Een mogelijk is om deze leerling te leren automatiseren met behulp van de Bloon methode. Wanneer de lezer hardnekkig blijft spellen, kan er sprake zijn van ernstige leesproblemen of zelfs dyslexie.

Faalangst

De lezer kan ook heel bang zijn om fouten te maken bij het lezen. De lezer wil er voor zorgen dat hij foutloos leest door elk woord apart te spellen. Hierdoor kan de lezer blijven hangen in de fase van spellend lezen en kan hij niet in de volgende fase komen.

Slechte letterkennis

Het kan ook zijn dat de lezer problemen heeft met het de letters. De letters van de woorden worden niet in een keer herkent. De lezer verwart bijvoorbeeld de letters, hoofdletters en kleine letters en de verschillende lettervarianten zoals schrijfletters en drukletters

Slechte klankherkenning

• De lezer hoort geen verschil in klanken van letters, de v en de f zijn voor hem dezelfde klank. Zo ook de s en de z, en de v en de w.
• De lezer spelt de letters, maar kan de door de letters ‘geproduceerde’ klanken niet onthouden. De lezer is aan het einde van het woord wat hij aan het spellen is, het begin van het woord alweer vergeten.
• De klanken van losse letters klinken anders dan in de woorden. Het woord ‘gelukkig’ wordt in het Nederlands uitgesproken als guh-luk-kug en niet als gee-luk-kig, waardoor het woord niet wordt herkend.

Verschillende soorten spellend lezen

Er zijn twee soorten spellende lezers, lezers die blijven spellen en veel fouten maken en lezers die blijven spellen, maar die nauwelijks fouten maken.

Spellen met veel fouten

Lezers die ondanks dat ze de woorden blijven spellen veel fouten maken hebben waarschijnlijk een probleem met het herkennen van de letters. Bij deze lezers is het van belang dat er aandacht wordt geschonken aan het aanleren van de letters.

Spellen met nauwelijks fouten

Lezers die woorden blijven spellen en weinig fouten maken moeten geholpen worden met het automatiseren van de woorden. Er kan bij deze lezers bijvoorbeeld gebruik gemaakt worden van flitskaartjes. Dit zijn kaartjes met hierop woorden geschreven die de lezer moeilijk vindt. De lezer krijgt een kaartje te zien en moet zo snel mogelijk het woord zeggen. De kaartjes moeten steeds korter getoond worden.

Let wel op dat deze laatste methode niet geschikt is voor leerlingen met faalangst! Deze kinderen kunnen beter geautomatiseerd worden door bijvoorbeeld rijtjes met woorden aan te bieden die opgelezen moeten worden.

Aanpak spellende lezers

• Biedt de spellende lezer leesstof aan die de lezer (makkelijk) kan lezen. Korte zinnen met korte woorden, onder een bepaalde moeilijkheidsgraad.
• Stimuleer de spellende lezer om niet meer hardop te spellen, maar om te fluisteren of zelfs met de interne stem te lezen. Als de lezer echter veel fouten maakt bij het lezen is het juist wel handig om hem hardop te laten spellen.
• Verbeter de letterkennis door spelletjes te doen met letters, bijvoorbeeld letterbingo, zoeken van letters in kranten of tijdschriften, woorden zoeken die beginnen met een bepaalde beginletter.
• Verbeter de letterkennis door de letters tastbaar te maken, schrijf de letter bijvoorbeeld op de rug van het kind en laat hem de letter uitspreken, schrijf de letters met scheerschuim, laat de leerling de letters kleien, etc.
• Verzin zinnen met woorden die met dezelfde letter beginnen: Liesje leerde Lotje lopen langs de lange Lindenlaan
• Probeer het spellen te verdichten: laat het kind niet /b/ /a/ /l/ lezen maar laat hem /b/ /al/ lezen.
• Laat het kind grotere woorddelen lezen: /thee/ /pot/ in plaats van het spellen van het woord.

Lees verder

• Leesproblemen: radend lezen
• Leesproblemen: zwak begrijpend lezen