Leesproblemen: radend lezen

Een radende lezer is een vlotte lezer die veel fouten maakt bij het lezen en deze zelf niet opmerkt. De lezer leest bijvoorbeeld een woord, maar vervangt het woord bij het lezen door een ander woord. Ook worden vaak woorden overgeslagen of worden lidwoorden (de, het en een) niet gelezen. Zinnen kunnen ook omgegooid worden of woorden worden verkeerd uitgesproken.

Oorzaken radend lezen

Er zijn verschillende oorzaken aan te wijzen waarom een leerling radend leest. Vaak zal de oorzaak een combinatie zijn van verschillende factoren:

• De directe woordherkenning komt niet of te weinig op gang
• De lezer heeft een te snelle leesstijl ontwikkeld
• De lezer heeft last van faalangst en/of gespannenheid
• De lezer blijft een spellende lezer
• De lezer is een beelddenker

De factoren worden hieronder uitgewerkt.

Directe woordherkenning

Een radende lezer heeft vaak moeite met het omzetten van (visuele) letters in klanken. Hij vindt het moeilijk om een woord in één keer te herkennen (de grafische weergave van het woord) en om te zetten naar klanken (het woord). De directe woordherkenning blijft een probleem bij de leerling. Om toch ondanks alles snel te kunnen lezen zal de radende lezer zijn toevlucht nemen in het raden van woorden aan de hand van de context van de zin of het verhaal.

Te snelle stijl

Een radende lezer is een lezer die vaak een te snelle stijl heeft ontwikkeld bij het lezen. De lezer leest nog niet goed genoeg voor de snelheid die hij eigenlijk zou willen hebben. Een normale lezer leest woorden door de grafische informatie van het woord en de zin. Bij een radende lezer wordt er slecht, of slechts voor een deel gebruik gemaakt van de grafische vormgeving van een woord. Hierdoor kan de radende lezer niet snel lezen. Vaak herkennen de radende lezers de letters niet of kunnen ze de klanken niet samenvoegen tot een woord. Het is dan onmogelijk om snel en goed te lezen en de radende lezer neemt dan zijn toevlucht in het raden van de woorden.

Gespannenheid en faalangst

Een radende lezer zal onder tijdsdruk nog meer radend gaan lezen. De faalangstige leerling zal zich dan nog meer gaan opjagen. De leerling neemt al te weinig tijd om goed te lezen wat er staat, onder tijdsdruk zal hij dan nog minder tijd hiervoor nemen. Hij zal meer de neiging krijgen om te gaan gokken wat er staat wanneer iedereen naar hem luistert. Klassikaal lezen legt dan ook vaak een te grote druk op de radende lezer. Het is voor hem prettiger om in zichzelf stil te kunnen lezen.

Spellende lezer

Een radende lezer maakt veel gebruik van de inhoud van de zin. Hij is vaak een spellende lezer geweest. Op een bepaald moment moet echter het hakken en plakken worden overgenomen door de directe woordherkenning, het in één keer herkennen van een geschreven woord en dit omzetten in gesproken woord. Bij radende lezers verloopt dit proces stroef. Vaak worden woorden verkeerd gelezen, worden ‘loze’ woorden zoals lidwoorden vergeten of worden klemtonen verkeerd gelegd.

Beelddenkers

Ook beelddenkers lezen vaak radend. Beelddenkers lezen het woord, zetten dit woord in hun hoofd om in een beeld (plaatje) en vertellen daarna wat er op het plaatje staat.

Een voorbeeld van een lezende beelddenker:

• De te lezen zin is: de was hangt aan de waslijn
• De beelddenker leest de zin: de was hangt aan de waslijn
• De beelddenker ziet in zijn hoofd een T-shirt wat vrolijk aan de waslijn in de wind droog wappert
• De beelddenker zegt hardop: het T-shirt wappert in de wind

Verschillende soorten radend lezen

Er zijn twee verschillende soorten radend lezen te onderscheiden:

Anticiperend lezen

De lezer leest ‘scannend’. De lezer leest woorden verkeerd, maar leest hiervoor wel in de plaats woorden die passen in de context, of woorden die een synoniem zijn van het te lezen woord. De anticiperende radende lezer leest bijvoorbeeld ‘schip’ in plaats van ‘boot’. De leerling probeert op een ‘talige’ manier te lezen.

Gokkend lezen

De gokkende radende lezer gokt in het wilde weg maar wat er staat. De voorgelezen woorden passen volledig niet in de context. In plaats van het woord boot leest de gokkende radende lezer bijvoorbeeld boer. Er wordt dan wel enigszins gebruik gemaakt van de visuele kenmerken van het te lezen woord.

Maak de leerling bewust

Vaak weet de leerling niet eens dat hij een niet goede leesstijl heeft ontwikkeld. heeft. Het is dan ook van belang om de leerling zich eerst daarvan bewust te maken voordat er aan gewerkt kan worden. Pas wanneer de leerling door heeft dat er iets niet goed gaat, zal de leerling het zinvol vinden om te oefenen.

Enkele tips om de leerling bewust te maken zijn:

• Laat de radende lezer een stukje hardop voorlezen en neem dit op. Laat de leerling daarna het geluidsfragment horen terwijl hij de tekst mee moet lezen. Vraag of de leerling kan aangeven waar hij fouten hoort.
• Lees samen met de radende lezer een stukje tekst voor. De lezer zal nu horen waar zij fouten maakt met lezen
• Lees een stukje tekst voor en laat de leerling meelezen. Maak expres fouten die de leerling moet zien te ontdekken.

Tips om de radende lezer te helpen

• Ga na of de leerling zichzelf opjaagt door zijn faalangst. Indien dit het geval is, kan met de leerling besproken worden, dat lezen zonder fouten de voorkeur heeft boven het snel en foutief lezen.
• Faalangstige leerlingen kunnen baat hebben bij succeservaringen. Biedt deze leerlingen bij het voorlezen makkelijkere leesstof aan die zij goed en foutloos kunnen voorlezen.
• Benadruk de fouten niet, maar vraag de leerling de zin nogmaals voor te lezen. Vooral bij anticiperende radende lezers kan het helpen om de zin nogmaals rustig te laten lezen.
• Bij gokkende radende lezers kan het helpen om van te voren kort de inhoud van het verhaal te vertellen of hem van te voren de plaatjes te laten bekijken.
• Ook het gebruik van aanwijsstrookjes of het mee wijzen met de vinger, kan de lezer de rust geven om alle woorden te lezen.

Oefeningen om de radende lezer te helpen

Laat de grafische weergave van de zin of het woord anders zijn dan de lezer gewend is. Hierdoor moet de radende lezer zijn leestempo verlagen om beter te kunnen kijken. De grafische weergave kan op verschillende manieren worden veranderd:

• Haal de spaties tussen de woorden weg: dezinzieterdanopdezemanieruit.
• Geef twee zinnen die grafisch gezien veel op elkaar lijken en laat de leerling deze zinnen lezen: Piet komt vandaag hier spelen en Riet komt maandag hier spelen.
• Wissel hoofd en kleine letters af in de zin: biJvoORbEeld oP dEze mAniEr
• Haal tussen sommige woorden in de zin de spaties weg: Jekrijgt dan eenheleandere grafischeweergave.

Lees verder

• Leesproblemen: spellend lezen
• Leesproblemen: zwak begrijpend lezen