Groningse taal: woorden en zinnen in de taal uit het noorden

Gronings wordt gesproken in en om de provincie Groningen. Gronings wordt vaak aangeduid als een Friso-Saksische taal. Dit vanwege het feit dat Gronings door het Fries alsmede het Nedersaksisch is beïnvloed. Ook het Duits en het Deens hebben zich met het Gronings bemoeid waardoor het Gronings een mengelmoes is geworden van noordelijke talen, echter wel altijd met het behoud van haar eigen karakter. Lees hier over het ontstaan van het Gronings en ontdek een kleine selectie van haar woordenschat.

Het Gronings: dialect of een taal?

In de provincie van Groningen vindt men de meeste sprekers van het Gronings maar ook buiten de provincie is de taal actief. Gronings kenmerkt zich door een aantal bijzondere klanken die niet voorkomen in alle Germaanse talen. De grammatica van Gronings is anders dan bijvoorbeeld het Nederlands en lijkt meer op het Fries. Hoe zit het nou eigenlijk met de status van het Gronings? Gronings heeft niet dezelfde status als het Fries. Het Fries is officieel de tweede landstaal van Nederland. Fries heeft dus dezelfde status als het Nederlands, Gronings heeft dat niet. In Groningen wordt het Gronings echter wel gezien als een taal.

Hoe is het Gronings ontstaan?

Het Gronings is ontstaan uit het Oostlauwers Fries, niet te verwarren met het Fries in Nederland. Het Fries dat tegenwoordig wordt gesproken in de provincie Friesland wordt namelijk Westlauwers Fries genoemd. Het Oostlauwers Fries bestaat tegenwoordig niet meer, echter is het Saterfries, gesproken in een klein deel van Duitsland, een variant die enige overeenkomsten toont.

Het Oostlauwers-Fries in Groningen werd gesproken in het toenmalige Oldambt en de Ommelanden. Ook in de Duitse streek Ost-Friesland werd Oostlauwers-Fries gesproken. In de stad Groningen werd in eerste instantie ook Fries gesproken, maar men vermoedt dat het Fries vanaf de elfde eeuw al plaats heeft gemaakt voor het Gronings. De Ommelanden van Groningen waren tot aan de 15de eeuw nog Friestalig.

Tegenwoordig is het Oostlauwers Fries ver te zoeken. Slechts een handjevol mensen (maximaal 2000) spreken nog Saterfries. Saterfries vertoont, uiteraard niet verwonderlijk, veel overeenkomsten met het Gronings en het Plattdüüts (gesproken in Ost-Friesland). Het Noord-Fries, gesproken in het noorden van Duitsland maar onder de Deense grens, is ook ontstaan uit het Oostlauwers Fries.

Wederzijdse verstaanbaarheid?

De overeenkomsten tussen het Gronings, het Westlauwers Fries, het Saterfries en het Noordfries zijn veel te klein om te spreken van wederzijdse verstaanbaarheid maar toch zal men elkaar tot op een zeker hoogte wel kunnen begrijpen. Het Saterfries lijkt nog het meest op het Plattdüüts (platduits).

Is Gronings een dialect?

Het is moeilijk om een lijn te trekken tussen een taal en een dialect, maar er zijn natuurlijk wel verschillen. Een dialect beperkt zich meestal in bepaalde kringen. In bestuurlijke kringen wordt meestal niet gesproken in een dialect. Het Gronings wordt niet gezien als een taal, maar ook niet als een dialect: Nederland ziet het Gronings als een streektaal en als dialect van het Nedersaksisch. Het Nedersaksisch is eigenlijk een groot dialectcontinuüm waar ook het Twents en het Sallands toebehoren.

Twents & Sallands? Gronings lijkt hier niet op?!

Klopt. Het Gronings verschilt behoorlijk van het Sallands. Gronings heeft veel meer overeenkomsten met het Twents al is de uitspraak in Twente wel anders. Qua grammatica, uitspraak en woordenschat lijkt het Gronings meer op het Fries. Is het Gronings dan een dialect van het Fries?

Kun je Gronings leren op school?

Het Gronings wordt niet onderwezen op de basisschool of op de middelbare school. Als je ouders of verzorgers niet Gronings spreken is de kans klein dat je het Gronings eigen zult maken. Is de hoop dan verloren? Nee, op de universiteit kun je namelijk wel Gronings leren. Ook buiten de universiteit kun je cursussen volgen. Op het bestuurlijk vlak worden ook regelmatig cursussen Gronings gegeven.

De Ommelanden van Groningen

In de Ommelanden van Groningen werd vroeger gewoon Fries gesproken. De Ommelanden zijn, met name, de noordelijke gemeenten van Groningen buiten de stad Groningen. Als men het tegenwoordig over de Ommelanden heeft bedoelt men alle gemeenten buiten de stad Groningen in de provincie Groningen. Het Fries werd overigens in veel andere delen van Nederland en Noord-Duitsland gesproken, maar heeft aan terrein flink moeten inleveren. In de stad Groningen sprak men geen Fries maar Stads-Gronings. De Ommelanden volgden later en gingen over van het Fries naar het Gronings.

De stad heeft de macht!

De stad Groningen is een belangrijke speler geweest voor het noorden. De stad (Groningen) als Hanzestad was een belangrijk handelscentrum. De stad wilde de handel steeds meer en meer uitbreiden. Het hoogtepunt kwam tot stand in de vijftiende eeuw. De stad had toen enorm veel macht in het huidige Noord-Nederland. Alle delen in Groningen en Friesland kwamen toen in de handen te liggen van de stad Groningen. Alhoewel de stad Groningen wel formele banden had met het bisdom Utrecht, het beschouwde zichzelf zeker in die tijd als een vrije stad, los van het zuiden van het huidige Nederland. De handel was ook meer naar het noorden en oosten gericht (in mindere mate naar het zuiden). De Ommelanden van Groningen hadden al helemaal geen relatie met het zuiden. Op het hoogtepunt in 1492 had de stad Groningen heel Friesland (behalve Franeker) en Groningen in haar macht.

Afstand tot het Standaard Nederlands

Gronings is voor veel mensen die het Gronings of het Fries niet machtig zijn lastig te verstaan. Gronings staat na het Limburgs het verst van het Standaard Nederlands af. Limburgs staat met 39 punten verwijderd van het Standaard gesproken Nederlands, Gronings volgt met 36 punten. Het Fries staat met 28 punten ook vrij ver van het Standaard Nederlands.

Uitspraak Gronings

Uiteraard verstaat men in Groningen ook Nederlands maar het is natuurlijk veel leuker om mensen in het Gronings aan te spreken. Het wordt zeker in de Ommelanden zeer gewaardeerd en contacten zullen sneller en makkelijker verlopen. Met welke woorden leg je contact met de Groningers? Onderstaande woorden geven je een globale indruk. Let wel op dat wat je leest bijna nooit letterlijk zo wordt uitgesproken. Het Gronings klinkt niet hetzelfde als het Nederlands. Als je Groningse woorden op een Nederlandse manier gaat uitspreken zul je een flater slaan.

Vreemde klanken in het Gronings

In het Gronings vindt men vreemde klanken. Deze klanken komt men zelden tot niet tegen in het Nederlands dus kan het noteren een probleem veroorzaken. Het Gronings is nog niet gestandaardiseerd. Dat betekent dat er in de provincie lokale verschillen bestaan. De verschillen zijn echter wel heel erg klein. Het Fries is wel gestandaardiseerd en wordt door Nederland (mede) daarom als een officiële taal gezien. Het Gronings wordt door veel mensen verschillend geschreven maar de meest populaire schrijfwijze maakt gebruik van een Nederlandstalige template. Dit betekent dat klanken en woorden op een Nederlandstalige ''manier'' worden geschreven. De uitspraak is vaak compleet anders dan hoe wij het Gronings dus meestal schrijven.

Zijn er voor de Groningse taal helemaal geen regels?

Uiteraard zijn er wel een aantal regels die de meeste mensen hanteren. Zo menen een aantal invloedrijke taaldeskundigen dat het Gronings volledig moet worden geschreven. Het Nederlandse getal elf bijvoorbeeld wordt in het Gronings meestal uitgesproken als elm, maar wordt geschreven als elven.

Let op! In dit artikel vind je het Gronings geschreven met een alternatieve spelling. De spelling komt meestal dichterbij de uitspraak van het Gronings. Tevens is het Gronings dat je hier kunt lezen makkelijker te begrijpen voor sprekers vanuit andere landen (Scandinavië, Duitsland) en Friese taalgebieden. De woorden die je hier kunt lezen volgen dus NIET de meest gangbare Gronings spelling. Het Gronings spellen volgens de dominante wijze heet het spellen in GGG, Goud Geef Grönnegers oftewel Goed Gaaf Gronings. In het GGG worden vreemde tekens zoveel mogelijk vermeden. Tevens worden woorden voluit geschreven en volgt (meestal) de Nederlandse grammatica regels.

Waarom een alternatieve spelling?

In dit artikel is het Gronings op een alternatieve manier gespeld. De woorden komen dichter bij de uitspraak. Echter is dat natuurlijk geen vereiste om een geschreven taal in overeenstemming te krijgen met de gesproken versie. Het Nederlands wordt vaak ook niet precies uitgesproken zoals je het zou lezen. Gronings in het GGG volgt dat Nederlandse voorbeeld. Ik ben zelf echter van mening dat er nog het één en ander veranderd kan worden aan het geschreven Gronings om het toch iets dichter bij de uitspraak te laten komen. Veel Groningse woorden worden in het GGG geschreven met een Z, terwijl je toch echt een S uitspreekt. In het Nederlands lees je vaak ook een Z terwilj je een S uitspreekt. De S-uitspraak is in het Nederlands echter wel in mindere mate. Een verandering van de geschreven Z naar geschreven S zou het Gronings zeker niet misstaan.

De u of de oe?

In dit artikel worden bijna alle Groningse woorden met een ''oe'' klank geschreven met een u in plaats van de Nederlandstalige schrijfwijze ''oe''. Woorden waar wel een u klank in voorkomt schrijf je met een û, of ù. Geen nood! Er zijn maar weinig Groningse woorden waar je de û of ù nodig hebt. Het is tevens ook helemaal niet vreemd om woorden te schrijven met een u (terwijl je een oe klank hoort). In het Deens gebeurt dit ook. De u wordt in Denemarken ook uitgesproken als een oe. Woorden met een u zijn makkelijker te begrijpen voor sprekers uit andere Germaanse talen (woorden komen beter overeen) en het maakt de woorden korter/bondiger. Tevens komen de woorden zo dichter bij het Fries. Groningers moeten niet vergeten dat het Gronings een Friso-Saksische taal is (en niet Frankisch - Hollands).

Vreemde tekens in het Gronings

Tekens die in het Gronings gebruikt kunnen worden zijn kort en bondig. De tekens zijn vooral geleend vanuit het Deens en het Fries vanwege de bondigheid en de uitspraak. De Nederlandse schrijfwijze zou je vanuit een historisch perspectief niet geschikt kunnen noemen voor het Gronings. De meest gangbare spelling maakt echter wel gebruik van de Nederlandse schrijfwijze of Nederlandse template. In dit artikel is daar dus niet voor gekozen. Onderstaande alternatieven zijn gebruikt.

NL - GR

• e(è) - æ [ op je toetsenbord typ je alt (ingedrukt houden) gevolgd door: Z ]
• ai - ai
• oa - å [ op je toetsenbord typ je alt (ingedrukt houden) gevolgd door: W ]
• eu - ø [ op je toetsenbord typ je alt (ingedrukt houden) gevolgd door: L ]
• oe - u
• u - ù
• ui - øj

Een oi of een ai?

Het Gronings kent enorm veel woorden waar een oi of ai klank in voor komt. Je schrijft het Gronings met een ai maar heel vaak hoor je een oi klank. Vooral in het oosten en zuid-oosten van Groningen worden woorden met een oi uitgesproken. Ook in het noorden van Groningen hoor je steeds meer een oi klank. Het maakt voor het geschreven woorden niet zo veel uit want beide klanken zijn prima. Een ai of een oi maakt dus niets uit maar we schrijven woorden wel met een ai omdat er anders verwarring ontstaat.

Een aantal Groningse woorden

Hier is een lijst te zien met een aantal willekeurige Groningse woorden. De Nederlandse, Friese en overige vertalingen vind je achter elk woord. Wil je de uitspraak horen? Klik dan op de link naar de uitspraak van de woorden in dit onderdeel: Groningse woorden

Natuur

In Groningen vindt men veel natuur. Groningen is één van de minst dichtbevolkte provincies van Nederland. In het noorden vindt men vooral de uitgestrekte polders en in het oosten zijn de bossen prominent aanwezig. Groningen ligt aan de Waddenzee dus is er ook veel water te vinden. In Groningen zijn veel mooie plekken in de natuur, daar waar de National Geographic Channel ook achter is gekomen en een documentaire heeft gemaakt over de natuur in Groningen. Achter elk Gronings woord weer een Nederlandse en Friese vertaling (en overige Germaanse talen). Let op dat de uitspraak van de Groningse u een Nederlandse oe is. Zie voor de overige vreemde letters het lijstje hierboven.

Ziek

Wat als je nou ziek wordt in Groningen? Gelukkig staan er in Groningen goede ziekenhuizen! Ik wordt doorgaans geschreven als k. Lidwoorden worden vaak weggelaten. Nederlandse en Friese vertalingen volgen na het Gronings. Let op dat de Groningse u in het Nederlands een oe is.

Lichaam

Hoe spreekt men de onderdelen van het lichaam uit? Uitspraak van de geschreven Groningse u is een Nederlandse oe.

Tellen in het Gronings

Hoe telt men in het Gronings? Overal in Groningen kan men terecht met het onderstaand lijstje maar per gebied kan de voorkeur verschillen. Let vooral op de verschillen voor het getal vier. In het (zuid)-oosten van Groningen wordt vooral fare gebruikt. In het (noord)-oosten is faier (met een lange ai) meer voorkomend en in het noorden van Groningen is dat juist faier (met een kortere ai). Verder valt de e op aan het eind van elk getal. In het noorden van Groningen gebruikt men minder vaak de e aan het eind van elk getal, maar in de overige delen is de e juist veelvoorkomend.

De uitspraak is makkelijk maar houd er rekening mee dat je de woorden lang uitspreekt. Vieve heeft bijvoorbeeld een lange ie. Getallen hoeven ook niet onnodig lang geschreven te worden. Elf wordt soms gespeld als elven (uitspraak elm). Dit is totaal overbodig en maakt het Gronings minder leesbaar. Schrijf daarom gewoon elm. Ook zeven en negen kun je fonetisch (zoals de uitspraak) schrijven. Negen kun je bijvoorbeeld net zo schrijven als het Gronings woord voor regen (regn). Het is niet gek om op papier een stød (glottisslag) te gebruiken. In het Deens/Noors en Zweeds schrijft men ook regn. Houd het simpel en blijf bij het Gronings. Niet moeilijk doen als het makkelijk kan.

Werkwoorden in het Gronings

Een aantal werkwoorden in de Groningse taal. De vervoegingen vind je in de tabel. Tevens vind je drie tabellen met voornaamwoorden (nominatief, genitief & datief). Opletten: de Groningse u wordt uitgesproken als een Nederlandse oe!

Hem- To have


Weezn- To be


Sùgn / Sain - To see


Nominatief - Voornaamwoorden


Genitief - Voornaamwoorden


Datief - Voornaamwoorden

Weinig gebruik van lidwoorden in het Gronings

In het Gronings maakt men zeer weinig gebruik van lidwoorden. Als ze wel uitgesproken worden zijn ze kort. In principe zijn lidwoorden in veel gevallen totaal overbodig. In het Nederlands vallen lidwoorden soms ook weg. In het Gronings maak je ook weinig gebruik van du (jij/je). Waarom zou je het ook gebruiken als je de ontvanger van het gesprek in veel gevallen toch al voor je staat of ergens in de buurt is?!

Verkleinwoorden in het Gronings

Als je in het Gronings een woord gaat verkleinen komt er vaak een -ke achter het woord. Soms kan het hele woord veranderen. In andere gevallen kun je ook een -je achter het woord zetten, dus net zoals in het Nederlands. De uitgang -ke geniet echter de voorkeur. Ook in het Westlauwers-Fries (het Fries dat gesproken wordt in Friesland) ziet men vaak een -ke bij een verkleinwoord. Let op: een u spreek je in het Gronings uit als een oe!

Oud-Gronings: het Gronings van vroeger

Hoe sprak men vroeger Gronings? Aangezien Groningen honderden jaren geleden nog onderdeel was van het Friese rijk verwacht je misschien dat ook het Gronings van toen veel Friese invloeden kende. Is dat ook zo? Bepaal het zelf door een stuk te tekst te lezen in een vertalingsvariant van het Oud(er)-Gronings.

'' Dat eerste lantrecht is dat aller malick in sijnen guede sitte onberoeuet het en sij dre saeken de he weijgere, dat he nijet en wijl reijsen noch rechten noch dach dinges bieden so oeget he to varen an dat guet all daer by azegha doeme ende mijt luede lantrechte spreken moeghe het en sy dat he beede veer noetsaeken, welke eerste noetsaek is dese: dat em de bannere offt de bode niet en kundichde to houe off to huese. De andere noetsaeke is dese dat he so seeck weer dat he daer niet komen en mochte. De derde noetsaeke is dese dat hem sijn vijant den wech vorstunde mijt wichte ende mijt wapenen. De veerde dat hem wijnt ende onwedder ende onwaddene wather off name. Dijt sint de veer noetsaeken daer de vrije vrese em mede beholden ende onschuldigen mach ende de konijnk kaerl settede, so is he schuldich vul to doene azega dome ende schulde banne ende by luede lantrechte dat sint dre gulden pennijngen de sollen alsoe groet weezen, datmen se moeghe hoeren van radnachtes munte ouer ix vaken hues an een leembecken klijngen enen den schulten den anderen den azegha ende den derden den lueden.''

Familie & Vrienden uit Groningen

Wat zegt men tegen familieleden in Groningen? Ontdek het! Voor sommige familieleden kun je meer woorden gebruiken. In sommige delen van Groningen wordt Beppe bijvoorbeeld meer gebruikt dan in andere delen. Vooral het Gronings dat wordt gesproken aan de grens met Friesland maakt gebruik van Beppe. In de overige delen van Groningen wordt vaker gekozen voor het alternatief al is het woord Beppe daar ook niet onbekend.

Een alternatief woord voor een kiend is grom. Dit is echter meer een woord dat gebruikt wordt voor een vervelend kind en daarom wordt dat woord niet genoemd in de tabel.

Wie, Wat, Waar?

Wie, wat en waar in het Gronings. Welke woorden zijn handig om de weg te vragen? Hoe roep je iemand? Hoe vraag je welke persoon iemand bedoelt? Met welke woorden probeer je iets duidelijk te maken? Lees het hier.

Aardrijkskunde

Hoe worden andere landen genoemd in het Gronings? Lees het in het onderstaand lijstje! Het woord voor Zuid-Afrika ziet er een beetje ingewikkeld uit, maar zo spreek je het woord nou eenmaal uit in het Gronings.

Eten en drinken

Het mag natuurlijk niet ontbreken in dit artikel: eten en drinken. Hoe worden etenswaren uitgesproken in het Gronings en welke streekproducten vindt men in Groningen?

Verwantschap met andere talen

Uiteraard is het Gronings door de jaren flink beïnvloed door andere talen. Tegenwoordig heeft het Nederlands grote invloed op het Gronings waardoor veel woorden wellicht zullen veranderen. Het Gronings wordt gezien als een Friso-Saksische taal. Het ''Friso'' verwijst naar een Fries substraat. Dit betekent dat er Friese invloeden zijn te vinden in het Gronings. Dit is natuurlijk ook niet verwonderlijk aangezien er jaren (oud) Fries werd gesproken in Groningen.

Let op! Je kunt de uitspraak van de woorden voor dit onderdeel ''verwantschap'' actief luisteren op YouTube: verwantschap

Het Saksische verwijst naar de taal van de Saksen. Ook het Duits en het Deens hebben hun sporen achtergelaten in het Gronings. Dit is wederom niet verwonderlijk aangezien er veel handel is en was met deze landen, met name ten tijde van de Hanzeperiode.

Gronings en de Scandinavische talen

Let op! Je kunt de uitspraak van de woorden voor dit onderdeel ''Scandinavisch'' actief luisteren op YouTube: Scandinavisch

Zoals in de vele lijsten is te zien heeft het Gronings veel overeenkomsten met andere talen. Dit komt omdat alle talen waarmee Gronings in dit artikel mee wordt vergeleken Germaanse talen zijn. De Scandinavische talen behoren tot de Noord-Germaanse talen. Duits, Engels, Fries en Nederlands behoren tot de West-Germaanse talen.

Gronings wordt soms gezien als een Noord-West Germaanse taal, daar het kenmerken vertoont van Deens, Noors en Zweeds, maar ook van het Duits, Nederlands, Fries en Engels. Uit de vele bovenstaande tabellen in dit artikel kun je alle woorden goed met elkaar vergelijken. Ter illustratie onderstaande tabel met een aantal verwante woorden. IJslands, een eiland Noord-Germaanse taal, valt er een beetje buiten.

Het Gronings vertoont overeenkomsten met de Scandinavische talen. Vooral de overeenkomsten met het Deens valt op maar onderling vertonen de talen uit het hoge noorden nog wel het meeste overeenkomst. Noors heeft twee verschillende soorten geschriften: Bokmål en Nynorsk. Bokmål is wat je in de tabel ziet en dat lijkt ook gelijk het meest op het Deens.

Gronings en het Nedersaksisch

Gronings wordt gezien als een onderdeel van het Nedersaksisch. Het Nedersaksisch is een groot taalgebied bestaande uit allerlei dialecten, echter wel met veel overeenkomst. Het Saksisch heeft in Nederland zo'n 2 miljoen sprekers en is daarmee zo'n zes keer groter dan een taal als het IJslands. Het Twents en het Drents zijn bijvoorbeeld Nedersaksische dialecten. Het Nedersaksisch heeft in Nederland niet dezelfde status als het Fries, echter wordt hier wel hard aan gewerkt. Het Gronings is een vreemde eend in de bijt aangezien het verschilt van de dialecten in het Nedersaksisch. Veel woorden in de Groningse taal komen namelijk uit het Oostlauwers Fries, Westlauwers Fries of andere taal (Deens, Nederduits). Ook de grammatica is anders dan de dialecten uit het Nedersaksisch en vind je in het Gronings andere klanken.

Het imago van het Gronings

Hoe is het gesteld met het imago van het Gronings? Zijn Groningers trots op hun eigen taal? Het verschilt enorm per moment hoe de Groningers over hun eigen taal denken. In de jaren zestig en zeventig van de vorig eeuw was men totaal niet geïnteresseerd in het Gronings. Men vond het Gronings niet kunnen en associeerde de taal met een mindere intelligentie. Niet alleen niet-sprekers van het Gronings vonden de taal komisch en boers, juist ook sprekers van het Gronings zelf hadden die opvatting. Ouders kregen het advies om hun kinderen niet langer in het Gronings op te voeden. ''Het Nederlands was veel beter voor het kind'', aldus pedagogen en onderwijzers. Hoe eerder het Gronings wordt verbannen, hoe beter. Groningers gingen massaal voor de Nederlandse aanpak. U kunt zich voorstellen hoe vreemd het moest zijn om je eigen kinderen in een taal op te voeden waar je zelf niet in denkt of in droomt.
Tegenwoordig wordt er ander advies gegeven. Het is juist veel beter voor het kind om de taal te spreken die je zelf ook spreekt. Tweetaligheid wordt geassocieerd met betere mentale vermogens en zou zelfs een mentale ziekte als Alzheimer kunnen uitstellen.

Het Gronings heeft veel concurrentie

Kleine talen hebben het in veel gevallen moeilijker dan grote, dominante talen. Kleine talen hebben meer kans om hun identiteit te verliezen dan grote talen. Denk bijvoorbeeld aan het Welsh en het Fries. Ook de Groningse taal heeft het in Nederland niet makkelijk. Mede door het opvoedingsdrama van de vorige eeuw spreken veel Groningers tegenwoordig minder goed Gronings.

Tegenwoordig bloeit de Groningse taal weer volop. Niet alleen in Groningen zelf, ook buiten de provincie is er interesse. Gronings wordt gesproken door jong en oud.

Fout Gronings

Het Nederlands heeft een gigantische impact op het Gronings. Sommige woorden die niet vaak gebruikt worden kunnen in de vergetelheid raken. Vaak wordt, wanneer men niet meer op het Gronings woord kan komen, het Nederlands ingeschakeld. In Groningen spreekt niet iedereen even goed Gronings. Een verbasterde vorm van het Gronings kom je wel eens tegen. Deze woorden zijn noch Gronings, noch Nederlands maar worden wel eens gebruikt. In het Gronings noemt men zulke woorden ''halv put halv regnwotter''

Het Gronings wordt gestigmatiseerd

Een dialect of een streektaal heeft het zoals eerder gezegd vaak moeilijker dan de dominante taal in een land of streek. Hoe kan dat? Allereerst ligt het gebruik van een dialect of streektaal anders dan het gebruik van de standaard dominante rijkstaal. Het gebruik van een dialect weet zich vaak niet door te dringen tot de hogere bestuurlijke lagen van een gemeenschap. Mensen zien het dialect vaak als een komische en grappige manier van communiceren. Deze opvatting wordt meer dan eens gedeeld met de taal die kinderen zich vaak eigen maken. Zijn mensen van mening dat wanneer er in een dialect gesproken wordt in een zakelijke of bestuurlijke context er minder goed gefunctioneerd kan worden? Of is men persoonlijk bang om te worden gezien als een domme boer wanneer hij/zij in een streektaal gaat vertellen.

Dat Gronings gestigmatiseerd wordt moge duidelijk zijn. Als het Gronings bijvoorbeeld op de nationale televisie komt is dat vaak in een grappige en informele setting. Ook komt het Gronings vaak in beeld tijdens straatinterviews waar de sprekers meer dan eens niet al te verstandige opmerkingen geven. Dit beeld werkt stigmaversterkend. Kijkers distantiëren zich van domme opmerkingen, niet al te intelligente mensen en alles wat daar bij hoort: zo ook de taal. Men denkt dat wanneer je serieus genomen wilt worden, je in het Nederlands moet communiceren. Echter, wat veel belangrijker is om te beseffen: men denkt ook dat de ander zo denkt. ''Als ik denk dat het Gronings komisch en een boers stigma heeft, dan denkt de anders vast ook zo''.

Wat kan men doen om een stigma te verminderen?

Het is op papier helemaal niet zo moeilijk om een stigma te doen verbleken, maar stigma's zijn hardnekkig en houden zichzelf in leven. Mensen zijn tevens van nature geneigd om stigma's te versterken in plaats van deze te doen verminderen. Om een negatief stigma rondom de Groningse taal (tevens van toepassing op het Fries) te doen verminderen is het van belang om zakelijke, belangrijke en invloedrijke personen openbaar te laten spreken in de taal. Wanneer zakelijkheid en invloed een link krijgt met het Gronings zal het stigma langzamerhand verminderen (eigenlijk verschuiven!). Wil je meer weten over het gebruik van dialecten en stigma's? Lees ook dit artikel: Dialecten en Stigma's

Moeilijk te vertalen woorden

In het Gronings komen ook veel woorden voor die niet zo makkelijk zijn te vertalen. Er bestaan ongetwijfeld wel Nederlandse synoniemen voor een aantal van deze woorden maar of ze tegenwoordig nog in gebruik zijn is de vraag. Neem eens een kijk naar de volgende woorden.

Groningse voornamen

Wat zijn typische Groningse voornamen? Vaak zijn Groningse namen kort en bondig. Groningse voornamen zijn ook populair in Friesland maar andersom geldt dat ook. Friese namen komt men ook veelvuldig tegen in Groningen. Groningse voornamen eindigen vaak op een -o. De Friese tegenhanger eindigt juist vaker op een -e, maar beide uitgangen komen voor in zowel Friesland als in Groningen. Groningse voornamen waren in het begin van de vorige eeuw praktisch standaard. Eind vorige eeuw waren buitenlandse voornamen juist erg in trek. Voornamen uit Engeland, Frankrijk, Spanje en Italië waren in. Tegenwoordig kiest men juist weer voor de authentieke Groningse voornamen.

Welke voornamen waren populair in 2012?

Welke voornamen waren het meest populair in 2012. Het gaat hier alleen om de voornamen die Stadjers gaven aan hun kinderen. Stadjers zijn inwoners van de stad Groningen.

Plaatsnamen in Groningen

Alle plaatsnamen in de provincie Groningen hebben een Nederlandstalige aanduiding. De plaatsnamen in Groningen hebben echter een andere naam dan op de borden staat vermeld. In Friesland vind je op bijna elk bord wel een Nederlandse alsmede een Friese vertaling. Ook in het Fries-sprekende gedeelte in Duitsland is dat het geval. Waarom niet in Groningen? Zie in de tabel hieronder een overzicht van een aantal dorpen en steden met de Nederlandse en Groningse naamsaanduiding.

Pas op voor de Borries!

In de oude Groningse verhalen werd vaak verteld over een grote, zwarte griezelige spookhond. Het wezen was verder vaak lomp en hels. Zijn ogen stonden in vuur en vlam en waren roodgloeiend! Het angstaanjagend wezen noemde men de Borries en doolde rond op de Groningse wierden. Niet alleen in Groningen is het verhaal bekend van de Borries, ook in het Engelse Norfolk jaagt het wezen de mensen de stuipen op het lijf. In Norfolk en omstreken wordt de spookhond Black Shuck genoemd. Ook in de Noorse mythologie komt de Borries voor, maar dan wordt hij Garmr genoemd. Garmr was de doder van de god Týr.

Een aantal Groningse wetenswaardigheden

• Gronings is een snelle taal
• Nederland erkent Gronings niet als een officiële taal
• Het patroon van de Groningse vlag lijkt gebaseerd op de Deense vlag
• In Groningen werd honderden jaren geleden een Friese taal gesproken
• Gronings heeft een Fries substraat
• Gesproken Gronings kent, net als het Deens, een Stød (NL: Stoot, GR: Støt), of Glottisslag. Ook, in mindere mate, het Duits en sommige dialecten van het Engels hebben een glottisslag. Veel Nederlanders noemen dit knauwen.
• Een ander voedingspatroon en een verschillend genetische blauwdruk maakt de Groningers (en Friezen) het langste volk ter wereld. Vrouwen uit Groningen en Friesland zijn gemiddeld 2.4 cm langer dan vrouwen uit het zuiden van Nederland. Bij mannen scheelt het ook meer dan 2 cm.
• Groningers (en Friezen) zijn vaker blonder en hebben lichtere ogen dan Nederlanders uit het zuiden.
• Groningers staan het langst in de file (hoe raar het ook klinkt).
• Wat ze in Friesland fierljeppen noemen, wordt in Groningen bongelwuppen genoemd.
• Het topmodel uit Friesland is Doutzen Kroes. De modellen uit Groningen heten Kim Feenstra en Ymre Stiekema.