Schrijven: van kladversie naar definitieve versie

Als een tekst af is, ben je vaak nog niet eens op de helft van het schrijfproces. Na het schrijven begint het herschrijven: de ontwikkeling van de kladversie naar de definitieve versie. Het helpt vaak om de kladversie eerst een tijdje te laten rusten. Daarna kun je hem lezen en corrigeren alsof het de tekst van iemand anders is. Bij het herschrijven helpt hardop voorlezen en uitprinten en opnieuw schrijven (niet typen) vaak een hoop. Wees je ervan bewust dat je meestal met één keer herschrijven niet klaar bent. Soms zijn er vele rondes nodig voordat je het eindresultaat op papier hebt. Wanneer je een tekst schrijft - zeker een wat langere tekst - dan schrijf je eigenlijk altijd eerst een een kladversie. Ook onder de professionele schrijvers (van boeken, of in kranten en tijdschriften) zijn er slechts enkelingen die het voor elkaar krijgen om vanuit het niets een tekst te schrijven waarvan ze vinden dat ze er niets meer aan hoeven doen. Met het herschrijven van teksten is ook helemaal niets mis. Schrijven is een creatief proces en in eerste instantie moet je je niet geremd voelen door spelling, grammatica, stijl en zelfs inhoud. Het hoeft niet perfect te zijn (door die gedachte kun je een writer's block voorkomen). Het gaat om het produceren van tekst waar jij verder mee wil; die je wilt verbeteren totdat jij er tevreden mee bent; een tekst waar je aan wilt schaven totdat hij zo goed is dat iedereen hem mag lezen.

Maar hoe kom je van de kladversie tot de definitieve versie? Het precieze proces is elke keer anders, maar er zijn wel wat algemene handvatten die kunnen helpen om dit proces zo optimaal mogelijk te laten verlopen.

Laat de kladversie eerst rusten

Wanneer je hard hebt zitten zwoegen op een stuk tekst, heb je daar een deel van jezelf in gelegd. Het is vaak heel moeilijk om zo'n tekst direct te corrigeren, zeker op inhoud. Omdat het een stuk van jezelf is, zul je op bepaalde punten extra kritisch zijn. Aan de andere kant zul je het ontbreken van bepaalde woorden of zinnen helemaal niet opmerken, omdat je als het ware vergroeid bent met de manier waarop het geschreven is.

Het is zaak om even afstand te doen van de tekst. Dat kan eigenlijk alleen maar door het een tijdje opzij te leggen en er niet meer naar te kijken. Begin gerust met een nieuwe tekst of misschien is er ander werk waar je je aandacht op kunt richten. Wanneer de tekst na een aantal dagen niet meer echt in je hoofd zit, is het tijd om de tekst er opnieuw bij te pakken. Dan kun je er doorheen op een meer afstandelijke manier; meer alsof het een tekst van iemand anders is.

Hardop voorlezen van de tekst

Om op een andere manier naar je eigen tekst te kijken kan het ook helpen om hardop voor te lezen. Je merkt dan andere problemen op dan wanneer je er gewoon (stil) overheen leest. Woorden die ontbreken, zinnen die niet lekker lopen of die te lang zijn, worden veel sneller opgemerkt. Bij deze strategie is het wel belangrijk om door te blijven lezen. Anders verlies je namelijk de samenhang in de tekst. Wanneer je iets tegenkomt in de tekst wat niet klopt of wat niet lekker loopt, maak je hier een aantekening van en lees je door. Als je door de gehele tekst heen gelopen bent, zoom je in op de aantekeningen die je gemaakt hebt en pas je de tekst op die punten zo goed mogelijk aan.

Uitprinten en kliederen

Het geldt niet voor iedereen, maar over het algemeen kun je stellen dat schrijven (met de hand) een creatiever proces is dan typen op een computer of andere tekstverwerker. Probeer eens uit wat er gebeurt als je de tekst uitprint: je krijgt de mogelijkheid om woorden en passages door te krassen, met pijlen verbanden duidelijk te maken, en buiten de oorspronkelijke tekst om (op papier) passages helemaal opnieuw te schrijven. Dit lijken theoretisch misschien kleine verschillen, maar in de praktijk kunnen ze een hoop doen.

Herschrijven is vaak niet in één keer klaar

Ook professionele schrijvers besteden een groot deel van hun tijd aan herschrijven. En ook zij zijn vaak niet in één ronde klaar. Herschrijven is een proces dat je vaak een aantal keren moet herhalen voordat de tekst goed genoeg is. Herschrijven kan een frustrerend proces zijn, omdat je het idee hebt dat je in cirkeltjes aan het werken bent. Hoewel dit in zekere zin klopt, moet je je vasthouden aan het idee dat de tekst elke keer dat je hem herschrijft een stukje beter wordt en dat je telkens dichterbij het eindresultaat komt.

Lees verder

• Een overtuigend essay of betoog schrijven
• Betere teksten leren schrijven
• Beginnen met schrijven en blijven schrijven
• De omstandigheden creëren om optimaal te kunnen schrijven
• Writer's block: nieuwe inspiratie door free writing