'De kunstrijder' van Jan Terlouw: boekbespreking

Jan Terlouw, een van de beroemdste schrijvers van Nederland, schreef in 1989 het jeugdboek 'De kunstrijder'. Patrick en Tom, beide gehandicapt, ontdekken toevallig een inbraak in het stedelijke museum. Zo ontmoeten ze Victoria. Samen gaan ze op zoek naar de dief van enkele waardevolle schilderijen. Hun zoektocht zorgt voor allerlei onverwachte avonturen. Al is het boek al meer dan 25 jaar oud, het wordt nog vaak gelezen.

Inhoudsopgave

• Enkele basisgegevens van het boek: De kunstrijder van Jan Terlouw
• Zeer korte samenvatting van De kunstrijder
• Jan Terlouw: schrijver, politicus, wetenschapper
• De hoofdpersonages: Patrick, Tom en Victoria
• De nevenpersonages
• Het gebruik van tijd in De kunstrijder
• Ruimte en (vertel)perspectief

Enkele basisgegevens van het boek: De kunstrijder van Jan Terlouw

• Titel: De kunstrijder
• Auteur: Jan Terlouw
• Uitgever: Lemniscaat
• Eerste druk: 1989
• ISBN: 9789060697108
• Aantal pagina's: 167

Zeer korte samenvatting van De kunstrijder

In De kunstrijder vertelt Jan Terlouw het verhaal van drie jongeren. De gehandicapte vrienden Patrick en Tom zien tijdens hun avondwandeling dat iemand probeert in te breken in het plaatselijke museum. Bizar genoeg probeert de persoon in kwestie niet iets uit het museum te stelen, maar brengt ze net iets terug: een schilderij. Via via leren ze de inbreker kennen: het is Victoria. Na een zwaar ongeval raakte haar broertje Tony zwaar gehandicapt en verloor haar moeder het leven. Tony houdt erg van kunst, dus stal haar vader schitterende schilderijen. Zij probeert deze nu terug te brengen (nadat ze er foto's van maakte). Ze wordt echter overvallen...

Jan Terlouw: schrijver, politicus, wetenschapper

Jan Terlouw werd op 15 november 1931 geboren als zoon van een protestants predikant in Kamperveen. Dit dorp behoort nu bij de stad Kampen. Een bepaalde gebeurtenis die verbonden is met deze stad komt heel zijdelings even aan bod in het boek (p. 156): “Patrick had altijd gevonden dat Jan van Schaffelaar een moedige man was, want die was in Barneveld van de toren gesprongen en dat is geen kleinigheid. Maar nu wenste hij dat hij op dat simpele torentje stond en niets anders te doen had dan eraf te wippen.”

Hij trouwde in 1956 met Alexandra van Hulst, met wie hij vier kinderen heeft. Eigenlijk is zijn beroep wiskundige en natuurkundige. In 1970 wou hij wel eens wat anders doen, en hij begon met het schrijven van jeugdboeken: Pjotr en Oom Willibrord werden in dat jaar gepubliceerd. Twee jaar later stapte Terlouw in de politiek. Hij werd verkozen in de Tweede Kamer (vergelijkbaar met de Belgische Kamer van Volksvertegenwoordigers) voor D66. Dit is een links-liberale partij. In 1981 zal deze partij, onder zijn leiding, een grote verkiezingsoverwinning boeken. Hierover schreef hij het boek Naar zeventien zetels en terug. Terlouw werd minister van Economische Zaken. Na een grote verkiezingsnederlaag stapte hij uit de politiek. Van 1999 tot 2003 zetelde hij nog in de Eerste Kamer, vergelijkbaar met de Belgische Senaat.

Ondertussen bleef Terlouw schrijven. Zo verscheen in 1971 zijn eerste grote succes: Koning van Katoren. Dit is een fantasievol boek, waarin een jongen koning kan worden als hij zeven opdrachten uitvoert. Een jaar later schrijft Terlouw zijn meest verkochte en volgens velen ook beste boek: Oorlogswinter. Dit boek gaat over de Tweede Wereldoorlog, met ook nu weer een jongere in de hoofdrol. Dit boek is voor een stuk gebaseerd op zijn eigen ervaringen tijdens deze oorlog.

Terlouw staat bekend als voorvechter van mensenrechten en democratische waarden. Dit schijnt ook door in zijn boeken. Zo spelen in De Kunstrijder twee gehandicapte jongens (Patrick en Tom) belangrijke rollen. In Oorlogswinter moet het hoofdpersonage leren kritisch denken, een erg belangrijke waarde voor Terlouw.

De hoofdpersonages: Patrick, Tom en Victoria

Patrick is een doodgewone jongen van ongeveer vijftien jaar. Het enige verschil met andere jongens is het feit dat hij in een rolstoel zit. Hij werd spastisch geboren, waardoor hij zijn benen niet kan bewegen. Hij oefent elke ochtend zijn armspieren, zodat hij immens veel kracht in zijn armen heeft. Patricks vader heeft zijn moeder verlaten bij de geboorte, omdat hij niet kon leven met een gehandicapte zoon. Patrick is een slimme jongen, het onbetwiste hoofdpersonage van het boek. Hij is zo’n beetje de leider van het groepje (p. 95): “’Operatie met succes uitgevoerd,’ zei Patrick. Hij voelde zich alsof hij het bevel voerde over een heel legerkorps.”

Naarmate het verhaal vordert, wordt duidelijk dat Patrick en Victoria verliefd zijn op elkaar. Maar geen van beiden durft de eerste stap zetten! Op het einde van het boek hebben ze elkaar dan toch gevonden.

Patricks beste vriend is Tom. Ze kennen elkaar van de GENGK, de club van gehandicapte en niet-gehandicapte kinderen. Tom is doof, maar kan met Patrick communiceren door gebarentaal en liplezen. Tom wordt als volgt getypeerd in het boek: “Doofheid maakt eenzaam. Ook Tom was vaak eenzaam, maar als hij had kunnen horen zou hij evenmin spraakzaam zijn geweest. Zo was zijn aard.” (p. 53) Tom gaat naar een speciale school voor dove en gehoorgestoorde jongeren, waar hij evenveel leert als iemand anders op een gewone school.

Victoria maakt het trio van hoofdpersonages compleet. Zij woont in een flatje met haar vader en haar gehandicapt broertje Tony. Haar moeder is omgekomen bij een verkeersongeval, waarbij Tony gehandicapt werd. Victoria kwam op het idee om de schilderijen die haar vader gestolen heeft, terug te brengen naar de getroffen musea. Al bij de eerste keer dat ze dat doet, wordt ze betrapt door Tom en Patrick. Zo begint het hele verhaal.

De nevenpersonages

Patricks moeder is een alleenstaande moeder. Ze heet Rosalinde, maar wordt vaak Roos genoemd. Haar man heeft haar verlaten bij de geboorte van Patrick. Ze mist wel een beetje een man aan haar zijde, maar ze heeft nu wel dubbel zoveel liefde voor Patrick. Haar zoon is ook haar beste vriend, ze vertellen normaal alles aan elkaar. Wanneer Patrick dingen begint te verzwijgen, is ze dan ook wat teleurgesteld. Ze is als elke moeder: erg bezorgd. Maar toch vertrouwt ze Patrick genoeg om hem ook los te kunnen laten.

Gert Veenman is de jongen die samen met Tom en Patrick het raampje van het museum hoort inslaan. Hij en zijn familie zullen later ook proberen om schilderijen te verkopen aan het museum. Ze slaan ook Victoria neer en beroven haar van een schilderij.

Tom en Patrick komen al op p. 25 in contact met de heer Sparendonk: “Toen ze nog maar even op weg waren werden ze ingehaald door een man. Je zou hem ook een mijnheer kunnen noemen. Hij had een donker pak aan, een onberispelijke vouw in zijn broek, de weinige haren die hij nog bezat lagen keurig in het gelid op zijn ronde schedel en hij had een bril met een zilveren rand op. Ondanks zijn kalende hoofd was hij waarschijnlijk niet veel ouder dan vijfenveertig jaar.” De heer Sparendonk is de verzekeringsagent van SOLIDE, de maatschappij die de meeste gestolen schilderijen verzekert. Hij vermoedt dat Tom en Patrick hier meer over weten en volgt hen dan ook.

De heer Roerig is de vader van Victoria en Tony. Hij heeft zijn vrouw verloren bij een afschuwelijk verkeersongeval, waarbij Tony gehandicapt werd. Omdat Tony graag tekeningen maakte, begon hij voor hem schilderijen te stelen. Deze hing hij dan achter grote gordijnen in de woonkamer. Victoria denkt dat haar vader een beetje gek geworden is door het ongeval.

Lucie is een erg intelligent en bijdehands meisje. Ze is blind, maar kan zichzelf heel goed redden. Patrick en Tom gebruiken haar om in contact te komen met Victoria en ook om mijnheer Hendriks (de conservator van het museum) naar Patricks huis te lokken, maar Lucie en mijnheer Hendriks worden ontvoerd! Later zal ze de politie erg goed helpen, door de hele wegbeschrijving te geven.

Het gehandicapte broertje van Victoria heet Tony. Hij is mentaal gehandicapt, als gevolg van het auto-ongeval. Hij verstaat wel wat er gezegd wordt. Tony speelt een belangrijke rol bij het ontmaskeren van de dief van de Metsu. Hij is ook belangrijk bij het naar elkaar groeien van Patrick en Victoria.

De heer Hendriks is de conservator van het museum waarheen Victoria het eerste gestolen schilderij terugbrengt. Later zal dan blijken dat dit schilderij uit de kelder ontvreemd werd. Patrick denkt in eerste instantie dat de heer Hendriks dit schilderij zelf gestolen heeft, om er dan veel geld aan te verdienen door het aan zijn eigen museum te verkopen! Hij wordt samen met Lucie ontvoerd, zodat duidelijk wordt dat hij niets met de zaak te maken heeft.

Inspecteur Saarloos heeft de leiding over het onderzoek naar de verdwenen schilderijen. Hij heeft al vroeg een vermoeden dat Tom en Patrick met deze zaak te maken hebben, omdat zij bij de heer Hendriks hebben geïnformeerd naar de schilderijen.

Het gebruik van tijd in De kunstrijder

Het boek begint op zaterdag 28 september, maar het jaartal komen we niet te weten. Wel kan je uit het verhaal afleiden dat het zich afspeelt in de tijd waarin het uitgegeven is, namelijk in 1989. Zo zijn er bijvoorbeeld al geautomatiseerde rolstoelen, dingen die in de het begin van de twintigste eeuw nog niet bestonden. Het boek is chronologisch opgebouwd, met hier en daar een flashback. Het vierde hoofdstuk is eigenlijk één lange flashback. De flashback begint bij een feestje van de familie Roerig, vier jaar geleden. Het sleutelmoment is het auto-ongeluk. Na het auto-ongeluk volgen enkele versnellingen en tijdssprongen, waardoor het einde van het hoofdstuk zich afspeelt in dezelfde tijd als de rest van het verhaal.

De verteltijd bedraagt 167 pagina’s. De vertelde tijd is niet exact te bepalen, maar bedraagt waarschijnlijk een aantal maanden. Dit komt mede doordat er enkele tijdssprongen worden gemaakt, doordat er bijvoorbeeld een week niets gebeurt. De leestijd bedraagt minder dan drie uren.

Ruimte en (vertel)perspectief

Patricks huis is een belangrijke locatie in het boek. Hier woont Patrick samen met zijn moeder. Het is een vrij gewoon huis, maar dan volledig aangepast aan een rolstoelgebruiker. In dit huis krijgt Patrick vaak een ‘idee’. Ook Victoria’s huis speelt een belangrijke rol in het boek. Zij woont in een appartementje op de derde verdieping in de Witte de Witstraat nummer 86. Het belangrijkste kenmerk van het huis is de vitrage voor de ramen. Hierdoor kan je wel buiten kijken, maar mensen die buiten staan kunnen niet binnen kijken!

Er zijn nog veel verschillende locaties waar het verhaal zich afspeelt. Een groot deel van het verhaal speelt zich buiten af. Tom en Patrick gaan vaak wandelen en ook met Victoria hangen ze vaak rond. Het gebeurt ook geregeld dat ze op één van hun wandelingen in de koffiebar belanden. Soms is er ook een speciale locatie. Zo is er het verlaten schoolgebouw, dat natuurlijk als locatie gebruikt wordt om wat spanning op te wekken. Ook hun boswandeling met GENGK is niet toevallig, aangezien ze hierdoor de schilder leren kennen die in het buitenverblijf van Van Wijngaerden verblijft. Over het algemeen gezien is er een groot verband tussen de ruimte en de gebeurtenissen.

Het gaat duidelijk om een alwetende verteller. De verteller kent de gedachten van alle verschillende personages. Soms geeft hij ook vertellerscommentaar. Bij het begin van het verhaal valt het al meteen op:


Door dit perspectief kan de verteller ons soms ook wat misleiden. De verteller geeft ook vaak een persoonlijke mening over bepaalde onderwerpen in het begin van een hoofdstuk. Een voorbeeld:


De titel van het boek is De Kunstrijder. Deze titel wordt pas na lange tijd verklaard, zodat je je toch even afvraagt waarom het boek zo heet. Uiteindelijk kom je te weten dat de Kunstrijder in feite een persoon is: Patrick! Hij verstopt de schilderijen achter de rugleuning van zijn rolstoel, zodat niemand hen betrapt wanneer ze met een schilderij over straat lopen. (p. 161) Het thema van het boek is het leven met een handicap. De auteur wil ons duidelijk maken dat mensen met een handicap evenveel kunnen als iemand anders. Ook het feit dat er een relatie ontstaat tussen Victoria en een gehandicapte jongen kan je hiermee verbinden.

Lees verder

• Het boek 'Vallen' van Anne Provoost
• Zoeken naar Eileen W. en het verhaal van Tristan en Isolde