Onderwerp kiezen voor een scriptie, paper of opdracht

Een onderwerp kiezen voor een scriptie, paper of schriftelijke opdracht is niet altijd eenvoudig. In tegenstelling tot veel andere documenten en teksten (in werksituaties), moet je bij een opdracht voor een opleiding of cursus vaak zelf het onderwerp kiezen. En je moet zelf zorgen voor een afbakening van het onderwerp. Echter, door stap voor stap aan de gang te gaan met wat je interessant vindt, wordt het kiezen en afbakenen van het onderwerp een zeer behapbaar probleem.

Rapporteren

Op scholen en opleidingen worden veel schriftelijke opdrachten gegeven: stukken tekst die de scholier of de student moet produceren en die vervolgens beoordeeld worden in inhoud, stijl en lay-out. Dit begint ergens halverwege de basisschool en stopt niet voordat alle scholen en opleidingen afgerond zijn. Bij vrijwel alle universitaire opleidingen en veel hbo's vindt de afsluiting plaats door middel van een scriptie of een andere schriftelijke rapportage.

Sterker nog, in veel werkgebieden ben je ook na je opleiding nog niet klaar met schrijven. Onderzoeksplannen, businessplannen, beleidsdocumenten: veel mensen besteden vele uren van hun werkzame leven aan het schrijven van dit soort documenten. Het is dan ook niet zo raar om hier tijdens de verschillende opleidingen veel tijd om te besteden.

Het verschil tussen werken en leren

Een groot verschil tussen het schrijven in een werksituatie en het schrijven in een lerende situatie, is dat er in het tweede geval vaak veel meer vrijheid is. Wanneer je voor je werk iets moet schrijven is er eigenlijk altijd een opdrachtgever - dat kan zowel een leidinggevende als een externe opdrachtgever zijn - die een duidelijke vraag of een afgebakend probleem of onderwerp heeft. Op scholen en opleidingen is de docent doorgaans de opdrachtgever en wanneer er veldwerk plaats moet vinden, zoals bij een stage of afstudeervak, is de scholier of student vaak vrij om zelf een opdrachtgever te zoeken.

Een onderwerp kiezen

Er moet dus vaak een onderwerp, probleem of vraag gekozen worden. Hoewel dit heel leuk kan zijn, is het vaak moeilijker dan doorgaans gedacht wordt. De vrijheid is wel heel erg groot: de mogelijkheden zijn eindeloos. Wat voor onderwerp kies je en hoe maak je daar een leesbaar rapport van? Hieronder wordt in 4 stappen uitgelegd hoe je tot een keuze kunt komen en hoe je binnen de gemaakte keuzes tot een verdere afbakening komt. Er is daarbij uitgegaan van het uitvoeren van een eigen onderzoek(je). In het geval van hbo- en universitaire studenten zal dit vaak opgaan. Voor middelbare scholieren klinkt dit misschien meer als toekomstmuziek. Echter, het maken van bijvoorbeeld een profielwerkstuk is ook het uitvoeren van een onderzoek om daar vervolgens over te rapporteren. Dat je daarbij waarschijnlijk geen gebruik maakt van wetenschappelijke bronnen doet daar niet aan af.

Stap 1: Het onderzoeksgebied verkennen

Je weet van jezelf meestal wel waar je interesses liggen. En zelfs als je dat niet weet, dan kun je vaak wel een heleboel onderwerpen aanwijzen waar je in ieder geval niet over wilt schrijven. Hiermee vindt alvast een eerste afbakening plaats. Daarnaast is het slim om tijdens lessen en colleges en gedurende het lezen van boeken aantekeningen te maken: wat spreekt je aan, wat vindt je opvallend, waar zou je meer van willen weten, wat lijkt je leuk?

Wanneer hier verschillende (vage) onderwerpen of vragen uit naar voren komen, kun je die verder verkennen in een uitgebreide brainstorm. Ook kun je met anderen praten over je mogelijke onderwerpen. Dat kan een docent of begeleider zijn, maar ook medescholieren en medestudenten kunnen heel waardevol zijn. Ook googlen op mogelijke onderwerpen kan helpen. Door actief met het kiezen van je onderwerp bezig te zijn, zullen de contouren van wat je uiteindelijke rapportage zich steeds meer af gaan tekenen.

Stap 2: Kies een onderzoeksprobleem

Waar je ook uitkomt binnen het onderzoeksgebied, er is altijd de mogelijkheid om aanvullend onderzoek te doen en dus mogelijkheden om een eigen onderwerp te kiezen; iets te schrijven dat nog niet eerder geschreven is. Bedenk je wel dat je tijd en faciliteiten beperkt zijn. Je moet er niet vanuit gaan dat je een groots werk gaat schrijven, dat als handboek binnen het vakgebied waarin je je begeeft gebruikt gaat worden. Als je iets uitzonderlijks wilt neerzetten, dan kun je waarschijnlijk beter zo ver mogelijk de diepte ingaan, dan de breedte opzoeken.

Ook enkel het overzichtelijk in kaart brengen van wat er over een bepaald probleem geschreven is, kan al heel waardevol zijn. Hoe dan ook is het zaak om het jezelf niet te moeilijk te maken en in ieder geval de uitvoerbaarheid in de gaten te houden.

Stap 3: Baken het onderzoeksprobleem af

Ook wanneer je binnen het onderzoeksveld heel duidelijk hebt gekozen voor een onderzoeksprobleem, heb je vrijwel altijd nog steeds een onderwerp te pakken dat te breed is om er iets zinnigs over te schrijven. Daarom moet je bij jezelf nagaan op welke manier het af te bakenen is: in sommige gevallen kan dat in tijd (een eeuw, een tijdperk, een tijdstip); in andere gevallen kun je afbakenen naar plaats (een specifiek land, een regio, een gemeente, een gebouw); soms is afbakening mogelijk naar plaats én naar tijd. Bij andere onderzoeksproblemen moet je kijken uit welke aspecten het probleem bestaat en er een aantal aspecten - of zelfs maar één - uit te kiezen.

Stap 4: Definieer en operationaliseer de belangrijkste begrippen

Voordat er een werkplan gemaakt kan worden en je de boeken induikt of start aan het veldwerk, moet er nog één ding gebeuren: het moet duidelijk zijn waar je het over hebt. Dit lijkt misschien wat overbodig, maar het in veel gevallen is het heel belangrijk om hier van tevoren over na te denken. Als je namelijk spreekt over werklozen, weilanden, oorlogen of oude auto's, wat bedoel je daar dan precies mee? Is iemand die geen werk heeft, maar daar ook niet naar op zoek is, omdat hij of zij druk is met het gezin en het verzorgen van oude of zieke familieleden, ook een werkloze? Het is goed om in dit geval een definitie op te stellen. Deze kan je dan nog verder operationaliseren: werkbaar maken. Door te operationaliseren bepaal je bijvoorbeeld dat iemand die meer dan 12 uur in de week werkt, geen werkloze is.

Door de meest belangrijke begrippen te definiëren en te operationaliseren geef je meer sturing aan je onderzoek. Door hier voldoende aandacht aan te besteden is het makkelijker om een goed werkplan op te stellen en uiteindelijk zal het gehele proces er beter door verlopen.

Tip

Uiteindelijk zal er een rapport, scriptie of paper moeten worden geproduceerd. Daarin komt vaak ook een stuk over de afbakening en de onderzoeksmethode. Daarom is het raadzaam om de stukken die je in deze beginperiode schrijft goed te bewaren. Deze kunnen namelijk ook als input dienen voor het eindwerk en soms kun je zelfs letterlijk overnemen.

Lees verder

• Schrijven: van kladversie naar definitieve versie
• Betere teksten leren schrijven
• Writer's block: nieuwe inspiratie door free writing
• Beginnen met schrijven en blijven schrijven
• Een overtuigend essay of betoog schrijven