De leerkracht in het natuuronderwijs

De laatste jaren heeft zich een verschuiving voorgedaan in het basisonderwijs. Natuurlijk is kennisoverdracht nog steeds belangrijk, maar daarnaast is er steeds meer aandacht voor zaken als autonomie, zelf-verantwoordelijkheid, motivatie en leerstijl. Dit alles maakt de leerling meer betrokken met zijn eigen leerproces en zorg er, logischerwijs, ook voor dat de rol van de leerkracht extra accenten heeft gekregen. Dat is ook in het natuuronderwijs het geval.

Nieuwe vanzelfsprekendheden

Waar in vroeger tijden binnen het onderwijs vooral aandacht was voor het overdragen en beheersen van meetbare kennis wordt tegenwoordig onderkend dat het onderwijsleerproces vanzelfsprekender, efficiënter en doelmatiger verloopt als er ook rekening wordt gehouden met zaken als autonomie, zelfbepaling, zelfverantwoordelijkheid, motivatie en de eigen leerstijl van kinderen. Binnen het onderwijs wordt daarom gezocht naar ideeën en mogelijkheden om kinderen te betrekken in hun eigen onderwijsproces, zelf (deel-)verantwoordelijkheid te geven voor hun eigen proces, waar kinderen keuzes kunnen maken in de samenstelling van hun leerproces. Dat verandert de rol van de leerkracht. Van leider krijgt de leerkracht meer accenten van de rol van begeleider. Hij/zij wordt de vragensteller, die met de juiste feedback en vragen de kinderen uitdaagt tot nieuwe ontdekkingen en tot het verwerven en vasthouden van kennis.

Het natuuronderwijs

Vrijheid in keuzes en samenstellen van een eigen leertraject is niet voor alle vakken binnen de basisschool vanzelfsprekend. Het leren lezen, schrijven en rekenen dient nu eenmaal in een bepaalde volgorde en in de juiste leerstappen te worden aangeboden. Maar er is één vakgebied dat er toch wel uitspringt en veel ruimte biedt voor het maken van eigen en verantwoorde keuzes: het natuuronderwijs. De natuur is immers overal op je heen en het natuuronderwijs heeft daarom een directe en controleerbare relatie met de werkelijkheid van alledag. Die werkelijkheid is op te zoeken, te onderzoeken, je kunt er naar toe of je haalt een stuk van die werkelijkheid het klaslokaal in. En dat biedt allemaal heel wat mogelijkheden om tot een zelfontdekkend leren te komen.

Nieuwsgierig

Kinderen zijn nieuwsgierig en onderzoeken graag van alles. Planten, dieren maar ook materialen en voorwerpen of verschijnselen trekken de aandacht, prikkelen tot onderzoek. En mogen kinderen zelf het initiatief nemen om te kijken en te ontdekken, dan wordt die nieuwsgierigheid nog meer geprikkeld. Om alles toch in goede en beheersbare banen te leiden vraagt het nieuwsgierige kind op specifieke werkvormen en een specifieke organisatie.

De inrichting van de leeromgeving

Om optimaal te kunnen ontdekken en leren moet de leeromgeving voorwaardenscheppend worden ingericht. Dat maakt het leren leuker, spannender en uitdagender. Waar kun je beter van en over de natuur leren dan van de natuur zelf? Ook de kerndoelen basisonderwijs die over natuuronderwijs handelen vragen om het ontwikkelen van eigen onderzoekstalenten. En natuurlijk kunnen boeken hierbij ondersteunen, over bepaalde kennisgebieden kun je van alles lezen. Maar er zijn ook documentaires te bekijken, er is informatie op het internet te zoeken, interviews te houden. Ben je bijvoorbeeld in vogels geïnteresseerd, dan kun je erover lezen, filmpjes bekijken, een interview houden met vogeldeskundigen, een vogelhuisje timmeren, spreken met mensen die in de natuur werken, en zo kun je nog wel meer bedenken. Als kinderen hier eigen keuzes kunnen maken houden ze plezier en belangstelling. Het bevordert de zo belangrijke intrinsieke motivatie met elementen als nieuwsgierigheid, zelf ontdekken, spel, doorzettingsvermogen, kennis en beheersing. Kinderen worden uitgedaagd om zelf oplossingen te zoeken en te vinden, en zetten hun talenten zo optimaal in om tot leren en tot ontwikkeling te komen.

En de leerkracht?

De leerkracht heeft een belangrijke taak. Hij zal moeten zorgen dat in de rijke leeromgeving voldoende elementen zitten met de juiste mis van plezier, ontdekkingen en nieuwsgierigheid, passend en afgestemd op wat kinderen aanspreekt en wat ze aan kunnen. Kinderen krijgen hierdoor het gevoel competent te zijn, zelfstandig, in het volle en positieve besef van wat ze kunnen en willen. En kinderen raken hierdoor nog meer intrinsiek gemotiveerd, dus van binnen uit, en dat kan het leerproces natuurlijk alleen maar ten goede komen. De rol van de leerkracht is die van begeleider, van coach, die de juiste richting bewaakt, kinderen helpt bij het zoeken naar antwoorden, stimuleren van het ontwikkelen van eigen talenten, kennis en vaardigheden. De leerkracht bewaakt dat niet alleen het proces belangrijk is met kernwoorden als verwerven van informatie, testen van ontdekkingen en ideeën en het zoeken naar verklaringen. Natuurlijk blijft ook de kennisoverdracht een rol spelen. Bovendien zorgt de leerkracht voor de integratie met andere kennisgebieden. Zo is daar natuurlijk Nederlandse taal, zoals die gebruikt wordt in schriftelijke en mondelingen taaluitingen in het verwerken van de natuur-kennis. Zo kan ook het vak Rekenen en Wiskunde worden geïntegreerd bij het maken van berekeningen, vastleggen van schema’s of andere informatie. Dat is leren in optima forma.