Omgangskunde in het algemeen

Omgangskunde is een vakgebied waarbij de mens, haar omgeving en de samenleving centraal staan. Het is ontstaan in de jaren ‘60 toen er mede door maatschappelijke en economische veranderingen meer belangstelling kwam vanuit het onderwijs om praktijk en theorie te verbinden met elkaar en om meer aandacht te besteden aan de sociale en emotionele vaardigheden van leerlingen. Met name in het mbo wordt omgangskunde ingezet, maar ook binnen het vmbo en het praktijkonderwijs is het bekend. Binnen de sector 'gezondheidszorg en welzijn' zijn de meeste omgangskunde docenten te vinden, in de andere sectoren komt het sporadisch voor.

De geschiedenis van omgangskunde

In het vakgebied omgangskunde staat de mens, haar omgeving en de samenleving altijd centraal. Dat is een brede opvatting en geeft nog niet echt duidelijk aan waar het precies om gaat.
Het vakgebied omgangskunde is ontstaan doordat er in de jaren 1964-1974 meer belangstelling kwam om op het VO en MBO minder een scheiding aan te brengen tussen theorie en praktijk. Het onderwijs werd zo ingericht dat de theoretische kennis gebruikt kon worden in de praktijk. De oorzaak van deze verandering in het onderwijs was dat er vergaande veranderingen in de maatschappij plaatsvonden op dat moment. Hierdoor moest het onderwijs aangepast worden. Het onderwijs moest maatschappelijk relevant worden. Ook moest de leerling niet teveel van zichzelf vervreemd worden, aangezien het toenmalige onderwijs sterk gericht was op een scheiding tussen theorie en praktijk. Een ander aspect van de toenemende vraag naar educatie in sociale vorming was de snelle economische ontwikkeling in die tijd. Technische ontwikkelingen gingen razendsnel en er was sprake van urbanisatie en migratie. Men kon door de uitvinding van anticonceptie gezinssamenstellingen programmeren. Allemaal factoren die de vraag naar educatie in sociale vorming stimuleerde.

Omgangskunde in het onderwijs

De kern van omgangskunde is de studie naar gedrag en gedragsverandering. Belangrijkste wetenschappen die in het vakgebied aan bod komen zijn psychologie, agologie en sociologie. Deze wetenschappen zijn onderverdeeld in allerlei deelleergebieden. Omgangskunde is het vakgebied dat toegepast wordt om de leerling/student op te leiden tot zelfredzaamheid in de maatschappij. Omgangskunde is de kennis die nodig is voor een juiste beroepshouding, met name in het MBO is dit van belang. Op het VMBO en praktijkonderwijs wordt omgangskunde ook ingezet om leerlingen voor te bereiden op de dagelijkse praktijk in het huishouden en in de vrije tijd. Begeleiding en coaching vormen de sleutelwoorden in het vakgebied omgangskunde wat wordt toegepast in het VMBO en MBO. Omgangskunde docenten helpen leerlingen op weg met het maken van een beroepskeuze, begeleiden ze wanneer ze gaan stage lopen. Op het MBO geeft de omgangskunde docent les in sociale vaardigheden (die nodig zijn voor het beroep), loopbaanbegeleiding en burgerschap.

Inzet van omgangskunde in de praktijk

De conclusie is dat het vakgebied omgangskunde ingezet kan worden in een scala van beroepen, waarin gedrag en gedragsontwikkelingen centraal staan. Maar hoe zit het nu met de huidige praktijk waarin het vak wordt ingezet?

Docenten omgangskunde in het MBO worden sporadisch ingezet in de sectoren Techniek en Landbouw. Dat geldt ook voor de sectoren Handel en Ondernemerschap en Uiterlijke Verzorging. De ‘sociale vaardigheden’ die nodig zijn in deze beroepenvelden worden vaak door docenten uit een ander vakgebied verzorgd. De vraag is of deze docenten de juiste expertise hebben om de benodigde ‘sociale vaardigheden’ te doceren.

Schattingen van Hogescholen uit het schooljaar 2011-2012 wijzen erop dat ongeveer een derde tot de helft van de afgestudeerde Omgangskunde studenten werkzaam zullen zijn in het MBO, wat neerkomt op 90 tot 170 studenten. De overige studenten zullen werkzaam zijn in het VMBO, of de onderbouw van het VO. Zij kunnen ook werkzaam zijn in allerlei functies rondom personeelszaken of maatschappelijke dienstverlening.

In het onderwijs is de behoefte naar omgangskunde docenten het grootst in de sector Zorg en Welzijn. In 2011-2012 is een schatting gemaakt naar de behoefte in deze sector op ROC’s en daaruit blijkt dat er plaats is voor 80 fte. Ongeveer 36 fte daarvan heeft niet-lesgevende taken op de school. De laatste jaren is er een probleem ontstaan rond de bevoegdheid van omgangskunde docenten. Door een wetswijziging in 2006 mag er op VMBO-scholen alleen nog les worden gegeven als het vak omgangskunde expliciet op het rooster staat vermeld.