Veiligheid in de groep

Wanneer mensen geen veilige ontwikkeling hebben meegekregen in hun thuissituatie heeft dat gevolgen voor hun verdere ontwikkeling op school en in de maatschappij. De sociale omgeving is van grote invloed op de mate waarin de thuisbasis een veilige omgeving is voor kinderen. Gezinnen uit lagere sociale milieus kenmerken zich veelal door kinderen die te maken hebben met agressie en weinig interesse in school. Dit komt door een onveilige thuisbasis. Op school kan een docent omgangskunde socialisatieprocessen positief beïnvloeden voor leerlingen. Ook hechting speelt een belangrijke rol voor de mens in de veiligheid van een groep. De docent omgangskunde kan leerlingen helpen bij het hechtingsproces in hun omgeving, bijvoorbeeld het aangaan van relaties in de klas en het wegnemen van angsten. Kortom, de docent omgangskunde is een belangrijke spil in het creëren van veiligheid in de groep.

Thuisbasis

Voordat een kind zelfstandig wordt in het doen en laten, gaat er eerst een fase van afhankelijkheid aan vooraf. Deze fase duurt ongeveer tot aan de eerste 18 maanden van het leven. In de eerste 18 maanden is het belangrijk dat de hechting met de moeder sterk geïntensiveerd wordt, want alleen dan voelt het kind zich ‘veilig’ om zelfstandig op onderzoek uit te gaan.
Uit onderzoek is gebleken dat een hoog opleidings-en welstandsniveau van het gezin bijdraagt aan een veilige thuisbasis voor kinderen. Wanneer de thuisbasis veilig is kan het kind zich ook beter ontwikkelen. In gezinnen waar de veilige thuisbasis ontbreekt, leren kinderen vooral om een grote mond te hebben en respect af te dwingen door te vechten. Die gezinnen kenmerken zich door armoede, werkeloosheid en weinig zicht op perspectief.

Praktijkschool POUWER

Op Praktijkschool POUWER in Utrecht zijn de leerlingen in veel gevallen afkomstig uit gezinnen met een achterstand in de maatschappij. Het zijn veelal allochtone gezinnen, waarbij veel werkeloosheid voorkomt. In deze gezinnen geldt meestal ‘De code van de straat’ die wordt beschreven door Elija Anderson in het boek The Code of the Street: decency, violence and the moral life of the inner city. Als je gaat kijken wat deze ‘code’ inhoudt, dan zijn er elementen die je in de leerlingen van POUWER terug ziet. Agressie van leerlingen naar docenten, ontbreken van beleefdheid van de leerlingen, weinig interesse in school zijn aspecten die waarneembaar zijn bij POUWER. De leerlingen hebben een onveilige thuissituatie, die zich kenmerkt door een onveilige buurt en de ouders hebben maar weinig vertrouwen in de maatschappij.

In de lessen van ‘Interne Begeleiding Stage’ (IBS) wordt getracht om leerlingen voor te bereiden op een stageplaats in het reguliere bedrijfsleven. De docent omgangskunde speelt hierbij een belangrijke rol. In de lessen wordt naast het aanleren van praktische vaardigheden, ook veel aandacht besteedt aan een veilige leeromgeving, waarin leerlingen hun gevoelens kunnen en mogen uiten (vaak in tegenstelling tot de thuissituatie).

Socialisatieprocessen

Zoals eerder gezegd, is het belangrijk voor leerlingen dat er een veilige thuisbasis is om zich te kunnen ontwikkelen. Die veilige omgeving is ook op school van belang. Voordat er veiligheid in de klas is gecreëerd, gaan er allerlei socialisatieprocessen aan vooraf. Een docent omgangskunde kan invloed hebben op het verloop van die processen, immers de docent is een deskundige op dit gebied. In de preambule van de kennisbasis omgangskunde wordt socialisatie beschreven als het proces waarin we normen en waarden van onze maatschappij – in dit geval een democratische samenleving – in onze persoonlijkheid aanleren.

Socialisatieprocessen kunnen verdeeld worden in primaire, secundaire en anticiperende processen. De omgangskunde docent geeft sturing aan anticiperende processen, bijvoorbeeld het aanleren van het aanbieden van hulp aan zwakkeren. De manier waarop de (toekomstige) docent omgangskunde dit doet hangt af van de primaire socialisatie die hij/zij vroeger heeft meegekregen vanuit het gezin. Ook secundaire socialisatie van vroeger speelt een rol. Die was vroeger wellicht anders dan de socialisatie die kinderen nu op scholen meekrijgen.

Hechting

Het hechtingsgedrag in de eerste levensjaren van een mens is van invloed op de manier hoe men later in het leven staat. Er zijn veilige en onveilige typen hechtingsgedrag te onderscheiden. Wanneer moeder en kind in harmonie zijn met elkaar is er sprake van een veilige hechting. Wanneer de moeder niet tijdig de behoeften van het kind bevredigd, bijvoorbeeld door niet tijdig te troosten als het kind verdrietig is, ontstaat er een onveilige hechting. De vraag is wanneer er een verhoogd risico is van een onveilige hechting in de eerste levensjaren. Uit onderzoek blijkt dat een goed opleiding – en welstandsniveau een positieve invloed heeft op het hechtingsproces van de moeder met het kind en dus ook bevorderend is voor een veilige relatie. Die veiligheid is goed voor de ontwikkeling van het kind.

Er is ook sprake van hechting met de omgeving. Kinderen maken contact met andere mensen. Er worden grenzen verkend ten aanzien van de hechting. Dat wil zeggen dat kinderen gaan uittesten in hoeverre zijn of haar gedrag getolereerd wordt, zonder dat de hechting schade oploopt. Dit uittesten kan plaats vinden bij ouders, maar bijvoorbeeld ook binnen een groep. In het bijzonder in de pubertijd wordt het voor jongeren belangrijk om ergens bij te horen. Om die reden zullen jongeren zich aanpassen aan de regels van de groep. Kinderen die veilig gehecht zijn zullen op een andere manier proberen bij de groep te horen dan kinderen die onveilig gehecht zijn. Feit blijft dat mensen altijd de drang hebben om te hechten.

Zoals eerder benoemd, heeft een veilige hechting een positief effect op de ontwikkeling van een kind. Wanneer een kind zich veilig voelt heeft het veel zelfwaardering en dit komt ten goede aan het tevredenheidsgevoel. Kinderen beseffen dat ze vaardigheden bezitten en dit is stimulerend voor het leren.

Als (omgangskunde) docent is er zeker een rol weggelegd in het scheppen van een veilige leeromgeving. Hierbij denk ik aan een klimaat in de klas waarin alle leerlingen elkaar respecteren en iedereen zijn of haar gevoelens kan uiten. Hechting speelt een belangrijke rol om die veiligheid te creëren. Kinderen die een onveilige hechting hebben ervaren zijn vaak angstig of agressief. Deze kinderen zullen zich niet snel veilig voelen. Een docent omgangskunde is deskundig in het herkennen en omgaan van complexe interacties, die zich nog al eens voordoen bij agressieve kinderen. De docent is in staat om voor hen een veilige leeromgeving te bieden.