Toneelles: drama als middel

Wat leer je tijdens een dramales: beter toneel spelen. Dat lijkt op het eerste gezicht het doel, maar docenten en groepsleiders zetten drama vaak ook als middel in, bijvoorbeeld te werken aan het zelfvertrouwen van de leerlingen of de communicatie binnen een groep te verbeteren. In een dramales kan je als docent onder andere aan de sociale vaardigheden van de deelnemers werken.

Vaardigheden die je gebruikt bij het toneelspelen

Net als in het dagelijks leven, ben je als speler tijdens het toneelspelen bezig met vaardigheden als verbale en nonverbale communicatie. Daarbij zijn tal van aspecten van belang, zoals lichaamshouding, -taal en -bewustzijn, oogcontact, gebruik van stem en ademhaling, taal, spreektaal, timing enz. Dit alles wordt onder andere weer beïnvloedt door sociale, emotionele, intellectuele en omgevingsfactoren. Er zijn dus ontzettend veel vaardigheden die je gebruikt en oefent wanneer je toneelspeelt.

Taal en spreektaal

Drama kan ingezet worden als middel om aan taal te werken. Spelenderwijs zijn de spelers bezig met taal. Je kunt de spelers laten improviseren, zodat ze zich ontwikkelen in het uitdrukken in taal. Maar je kunt ook werken met vaste tekst. Het kan bijvoorbeeld een afwisseling zijn op het hardop lezen uit een boek. Toneelteksten in de vorm van dialogen en monologen lopen zeer uiteen in niveau, en daarnaast heb je toneelteksten voor volwassen, jeugd of kinderen.

Te denken valt ook aan mensen waarbij Nederlands niet de eigen taal is. Door middel van een rollenspel kan de taal geoefend worden, zoals je die ook in het dagelijks leven gebruikt.

Bij een vak als Nederlands kan drama ook gebruikt worden om te kijken naar hoe taal werkt, de zeggingskracht van taal, en hoe mensen iets anders kunnen zeggen dan wat ze daadwerkelijk bedoelen. Zoiets als miscommunicatie ontstaat vaak door het gebruik van taal.

Zelfvertrouwen en meer durf om zich te uiten

Je ziet vaak dat spelers die verlegen zijn, meer zelfvertrouwen krijgen naarmate ze meer toneelspelen. Dat kan meerdere oorzaken hebben. Door het spelen voor de eigen groep en de aanmoediging van de docent, komt de speler over een drempel en durft steeds meer te laten zien. Ook kan het spelen van een andere rol een houvast geven om zich te uiten, wat zich weer kan vertalen naar zekerheid in uiten van zichzelf. Vaak zie je dat spelers die in eerste instantie verlegen lijken, meer loslaten omdat ze nu de gelegenheid krijgen om iets van zichzelf te laten zien. Door ze de ruimte te bieden, blijkt vaak dat ze hele creatieve ideeën hebben. De positieve reactie daarop geeft ze dan ook meer zelfvertrouwen om meer van zichzelf te laten zien.

Doordat je door middel van drama de speler een handvat geeft om zich op verschillende manieren te uiten, onder andere door het spelen van een personage, geef je ze ook meer handvatten voor het dagelijks leven.

Een betere lichaamshouding en lichaamsbewustzijn

Bij het spelen van een personage speelt lichaamshouding een grote rol. Met je lichaam geef je in feite een personage vorm, de manier waarop iemand staat en beweegt, de intensiteit van bewegen speelt daarbij een rol. Wil je spelers leren om optimaal hun lijf te gebruiken om een personage vorm te geven, dan is het goed om ze eerst te laten kijken naar hun eigen lichaamshouding (en dat kan evengoed op een spelenderwijs manier). Veel oefeningen die gebruikt worden als warming up of als vooroefening gaan over lichaamshouding. Zo leren spelers hoe ze stevig en rechtop staan, ze leren op verschillende manieren bewegen en lopen, worden hierdoor meer bewust van hun lichaam. Door de focus te leggen op lichaamshouding en lichaamsbewustzijn zie je vaak dat spelers sterker in hun lichaam staan, en stimuleert het ook het zelfvertrouwen.

Concentratie

Bij toneelspel is vaak sprake van publiek. Zelfs wanneer het niet het doel is om voor publiek te spelen, heb je nog steeds te maken met de andere deelnemers in een groep die op een of andere manier toch naar elkaar kijkt. In een dramales wordt ook vaak gewerkt aan scènes of improvisatieopdrachten die uiteindelijk voor elkaar worden gespeeld. Om er voor te zorgen dat de scène goed bij het publiek overkomt, is het van groot belang dat de spelers in hun concentratie van het spel en de rol blijven. Maar ook wanneer er aan een specifiek doel wordt gewerkt, is concentratie essentieel. Er zijn zeel veel oefeningen om de concentratie van de spelers op verschillende manieren en op meerdere vlakken te trainen.

Creativeit

Door drama laat je spelers al spelenderwijs hun creativiteit gebruiken. Of ze nou een scène verzinnen, een bestaande scène vormgeven, of ter plekke een scène improviseren: het vergt creativiteit om op ideeën te komen en om ze vorm te geven. Ook in veel trainingen en vooroefeningen wordt de creativiteit gestimuleerd: bijvoorbeeld door spelers te stimuleren verder te laten denken dan de clichés, door het associatievermogen te vergroten (handig ook bij het improviseren), door buiten de gebaande paden te denken en te zoeken naar vormen om een idee vorm te geven.

Meer begrip voor anderen door inleving

Om een personage goed en geloofwaardig te kunnen spelen, moet een speler zich niet alleen verdiepen in de achtergronden van het personage, maar zich ook kunnen inleven in het personage. Daarmee stimuleer je dat spelers zich leren verplaatsen in ander. Daarmee hoe je het niet altijd eens te zijn met anderen, maar wanneer je je kunt inleven in een ander, ontstaat er al veel meer begrip voor mensen die anders zijn of anders denken.

Sociaal inzicht

Doordat spelers zich beter leren verplaatsen in ander, kun je ook de focus leggen op de inhoud. Drama kan een middel zijn om een onderwerp te bespreken in een groep: bijvoorbeeld door middel van een rollenspel of voeren van een debat of discussie in personages. Doordat spelers zich verdiepen in standpunten van andere groepen of mensen die anders denken, kun je het ook hebben over oorzaken waarom mensen denken en handelen zoals ze doen. Vaak komen spelers dan tot het inzicht dat een oordeel over een ander al snel gemaakt is en dat wanneer je je verdiept in een ander je vaak al anders gaat denken dan je in eerste instantie zou doen.

Communicatieve vaardigheden

In drama en theater wordt vaak het dagelijks leven nagespeeld of zoals het in echt zou kunnen zijn. Zelfs wanneer de situatie fantasie is, blijft de manier van communiceren realistisch. Wanneer het gaat over interessant, boeiend of spannend toneelspelen, zijn daar een aantal principes: zoals reageren, incasseren, timing, denktekst. Door bewustwording van deze vaardigheden train je ook je eigen communicatieve vaardigheden (zoals ook al eerder besproken ook bij taal en lichaamshouding). Ook het inleven in anderen laat je als speler op een andere manier communiceren dan je gewend bent.

Samenwerking

Om een scène - danwel verzonnen, danwel op basis van vaste tekst, danwel op basis van improvisatie - interessant te maken, moet je goed kunnen samenspelen met je tegenspelers. Wanneer je alleen bezig bent met op de voorgrond treden, het beste te acteren, op willen vallen, het meest aan het woord willen zijn, maak je het toneelspel oninteressant. Juist door het jezelf als personage lastig te maken, geef je je tegenspeler mogelijkheden om de scène nog spannender te maken. Je geeft elkaar in feite steeds voorzetjes die de ander kan intrappen. Samen maken de spelers het de personages moeilijk, maar dit doen ze door samen te spelen, door goed op elkaar te reageren en elkaars spelaanbod te accepteren en daarmee ook iets te doen. Samenwerking is ook belangrijk wanneer spelers aan een scène werken, bijvoorbeeld in het overleg over de scène. Toneel kent vanwege het belang van samenwerken ook veel samenwerkings- en vertrouwensoefeningen.

Coaching in het omgaan met moeilijke situaties of personen

In veel opzichten en in veel vakken kun je onderwerpen en situaties bespreken, maar het kan meer tot de verbeelding spreken om toneel te gebruiken om onderwerpen te behandelen. Maar het werkt ook op een andere manier. Je kunt mensen trainen, coachen of hulp bieden door middel van drama. Dramatherapie is daar een vorm van. En je ziet tegenwoordig ook coaches die mensen op persoonlijk gebied coachen, wanneer ze bijvoorbeeld onzeker zijn of om mensen assertiever te maken. Dit kan je doen door middel van een gesprek, maar je kan vaardigheden ook trainen door het ook te doen. De alsof-situatie van drama geeft iemand dan een veilige omgeving om vaardigheden te trainen.

Ook in klasverband is coaching door middel van drama voorstelbaar. Denk bijvoorbeeld aan zoiets als pesten. Je kunt door middel van een rollenspel een groep laten ervaren hoe het is om gepest te worden, of om de pester te zijn. Door te coachen kun je de spelers leren om zich tegen het pestgedrag te weren.