Romeinse Cijfers Tabel (+ uitleg)

De Romeinen hebben een methode ingevoerd om getallen weer te geven m.b.v. lettersymbolen, de bekende Romeinse cijfers. De meesten weten de getallen tot 10 (X) in Romeinse cijfers. Daarboven zoals 100 (C), 500 (D), 1000 (M) en hoger wordt lastiger. Weet jij hoe je 1 miljoen schrijft in Romeinse cijfers? En waarom er soms IIII staat op klokken i.p.v IV? In dit artikel overzichtelijke tabellen van Romeinse cijfers tot 1 miljoen, uitleg over basisregels, opbouw en schrijfwijze van dit cijfersysteem.

Romeinse Cijfers - Getallen Lettersymbolen

Romeinse Cijfers. De Romeinen voerden een methode in om getallen weer te geven met behulp van lettersymbolen, de zogenaamde Romeinse cijfers. Hieronder volgt eerst een algemeen overzicht en uitleg van belangrijke basisprincipes van de Romeinse schrijfwijze. Je kunt de uitleg lezen indien je de basis van het letter- cijfersysteem wilt leren begrijpen, maar je kunt de uitleg natuurlijk ook overslaan, meteen naar de tabellen gaan en de Romeinse cijfers gewoon opzoeken en aflezen. In de tabellen kun je een uitgebreid overzicht van de Romeinse cijfers vinden.

Uitleg Opbouw Romeinse Cijfersysteem

De notatie c.q. schrijfwijze van Romeinse cijfers is niet moeilijk, maar je moet wel even de basisprincipes of regels weten en doorhebben, anders zal je er onherroepelijk naast zitten als je -met name grotere- getallen moet schrijven.

Romeinse Cijfers - 7 basisletters
De Romeinse manier van getallen c.q. cijfers schrijven is door middel van
7 basisletters (hoofdletters), die ieder voor een bepaalde waarde staan:
M = 1000
D =   500
C =   100
L =     50
X =     10
V =      5
I =      1

Basis Schrijfwijze Romeinse Cijfers

1	02	03	04	05	06	07	08	9	10
I	II	III	IV	V	VI	VII	VIII	IX	X

1	5	10	50	100	500	1000	2000	3000	4000
I	V	X	L	C	D	M	MM	MMM	MMMM

Romeinse Cijfers - Grotere getallen
Een groter getal wordt opgebouwd door een aantal van bovenstaande letters
naast elkaar te zetten, waarbij de grootste waarde links staat en de kleinste rechts.
Enkele voorbeelden:

XI = 10 + 1 = 11
CC = 100 + 100 = 200
MD = 1000 + 500 = 1500
MMM = 1000 + 1000 + 1000 = 3000

Het jaartal 1987 heeft bijvoorbeeld de volgende opbouw: 1000 + 900 + 80 + 7 = M + CM + LXXX + VII = MCMLXXXVII

Let op Basisregel Notatie Volgorde

Kleine en Grote Waarde. Wanneer er een kleine waarde links van een grotere waarde staat, dan moet die kleinere waarde worden afgetrokken van de grotere waarde (die er rechts van staat). Je kunt hierbij de richtlijn aanhouden dat dit alleen gebeurt bij getallen waarin een 4 of een 9 gebruikt worden. Een kleine letterwaarde voor een grotere letterwaarde betekent dus aftrekken.

IV = 5 - 1 = 4
IX = 10 - 1 = 9
XL = 50 - 10 = 40
XC = 100 - 10 = 90
CD = 500 - 100 = 400
CM = 1000 - 100 = 900
LXIX = 50 + 10 + (10 - 1) = 69
CCXLIV = 100 + 100 + (50 - 10) + (5 - 1) = 244

Een voorbeeld van dit principe aan de hand van het jaartal 1994
MCMXCIV = 1000 + (1000 - 100) + (100 - 10) + (5 - 1) = 1994

Het jaartal 1989 is als volgt opgebouwd:
MCMLXXXIX = 1000 + (-100 + 1000) + 50 + 3 x 10 + (-1 + 10) = 1000 + 900 + 50 + 30 + 9 = 1989

Let op nog 3 Basisprincipes Lettersymbolen

Alleen de C, de X en de I mogen afgetrokken worden
Telkens alleen van de 2 waarden die hier direct boven liggen
Telkens maar 1 keer

Foute notatie van het getal 8 : IIX = 10 - 1 - 1 = 8 (de I mag maar 1 keer worden afgetrokken)
Goede notatie van het getal 8: VIII = 5 + 1 + 1 + 1 = 8

Foute notatie van het getal 95 : VC = 100 - 5 = 95 (de V mag niet afgetrokken worden)
Goede notatie van het getal 95: XCV = (100 - 10) + 5 = 95

Foute notatie van het getal 1999 : MIM = 1000 + (1000 - 1) = 1999 (de I mag wel afgetrokken worden, maar niet van de M, de D, de C of de L; alleen van de X en de V)
Goede notatie van het getal 1999 : MCMXCIX = 1000 + (1000 - 100) + (100 - 10) + (10 - 1) = 1999

Het getal 999 moet je schrijven als : CMXCIX en niet als IM (1000 - 1 = 999)

Nog even samengevat:

Grotere Romeinse getallen worden dus verkregen door combinatie van de bestaande symbolen, waarbij je altijd van links naar rechts moet lezen. Het principe hierbij is dat waarden gelijk en lager dan het eerstvolgende symbool worden opgeteld bij de som van de waarden van de voorgaande tekens, tenzij het eerstvolgende symbool een hogere waarde heeft dan het voorafgaande. In dat geval wordt de waarde van dat teken afgetrokken van die van het erop volgende symbool. Het resultaat hiervan wordt dan opgeteld bij de eerder verkregen som.

Een algemene regel is verder dat je nooit meer dan 3 dezelfde symbolen achter elkaar schrijft, dus niet IIII, maar IV. Dit kun je ook herkennen aan de cijfers in de tabellen; er staan nooit meer dan 3 dezelfde lettersymbolen achter elkaar.

Romeinse Cijfer IV als IIII

IV en IIII. De klassieke Romeinen zelf gebruikten de IV niet voor het getal 4, maar hanteerden de schrijfwijze IIII. Naar men vermoedt is dit omdat de letter IV de beginletters zijn van de naam van de Romeinse oppergod IVPITER. Hieruit komt mogelijk ook het gebruik voort om op klokken en klassieke monumenten deze notatiewijze van de IIII te gebruiken. Wat de klokken betreft is er nog een reden, namelijk een even aantal letters (I - 20x, V - 4x en X - 4x).
Klokken en Uurwerken
Mogelijk zou een derde reden kunnen zijn dat de IV ondersteboven, zoals op een klok aangegeven, sterk lijkt op de 6 (VI) en men dus vanwege de duidelijkheid de IIII als schrijfwijze koos. Je ziet dan ook vaker horloges en klokken waarbij het getal 4 (IV) op de wijzerplaat is afgebeeld als IIII. Dit om de duidelijkheid vanwege de 6 en omdat het optisch symmetrischer is ten opzichte van de 8 (VIII) en 12 (XII).

De symmetrie zit hem in de structuur van de indeling in 3 groepen van 4 cijfers | I II III IIII | V VI VII VIII | IX X XI XII |
De officiële indeling zou qua aantallen in de groepen namelijk ongelijk zijn, dus: | I II III IV | V VI VII VIII | IX X XI XII |

In de onderstaande tabellen kun je Romeinse Cijfers opzoeken en als je de getallen goed bekijkt, de structuur en opbouw van het Romeinse cijfersysteem ook zien.

Tabel Romeinse Cijfers 1 tot en met 1900

Romeins	01 - 10
I	1
II	2
III	3
IV	4
V	5
VI	6
VII	7
VIII	8
IX	9
X	10

Romeins	11 -20
XI	11
XII	12
XIII	13
XIV	14
XV	15
XVI	16
XVII	17
XVIII	18
XIX	19
XX	20

Romeins	30 -200
XXX	30
XL	40
L	50
LX	60
LXX	70
LXXX	80
XC	90
C	100
CXI	111
CC	200

Romeins	224 -1900
CCXXIV	224
CCC	300
CD	400
D	500
DC	600
DCC	700
DCCC	800
CM	900
M	1000
MCM	1900

Voor grotere getallen (> 5000) is de schrijfwijze met een horizontale streep boven de letters (in het Latijn Vinculum of Titulus genoemd). Het streepje boven de letter is een aanduiding voor een vermenigvuldiging met 1000, zoals hieronder in de tabel is te zien.

Vanaf het getal 5000 wordt de notatie dan als volgt:

-
V

Boven nog grotere getallen wordt een tweede lijn geplaatst.
Bijvoorbeeld 10 miljoen wordt dan geschreven als:

=
X

Er is echter onduidelijkheid over deze notatie. De vraag is of deze schrijfwijze al door de Romeinen zelf gebruikt werd, of pas later is ingevoerd. De meningen hierover zijn verdeeld. In de onderstaande tabellen zie je de grotere getallen. In de 1e tabel worden een paar notaties die hierboven zijn gegeven, herhaald en nog even duidelijk op een rijtje gezet.

Tabel Romeinse Cijfers tot en met 1 Miljoen

Romeins	01 - 4000
I	1
V	5
X	10
L	50
C	100
D	500
DCCLII	752
M	1000
MM	2000
MMC	2100
MMM	3000
MMMM	4000
*	Noot: Lees inTabel rechtsbij getal 9000een streepjeboven de Xipv onder de X

Romeins	5000 - 60.000
_ V	5000
_ VM	6000
_ VMM	7000
_ VMMM	8000
MX	9000 *
_ X	10.000
_ XM	11.000
_ XMM	12.000
_ L	50.000
__ LX	60.000

Romeins	100.000 - 1.000.000
_____ LXXX	80.000
____ XCIXXCIX	99.099
_ C	100.000
__ CC	200.000
__ CCC	200.100
__ CCDX	200.510
_ D	500.000
__ DC	600.000
___ DCC	700.000
_ M	1.000.000

Soms worden de duizend-tallen 5000, 10.000 en 50.000 ook wel met een puntje tussen de letters geschreven (vermenigvuldigen), in plaats van de notatie in de tabel in de vorm van een letter met een streepje erboven, namelijk als volgt:
V.M = 5.000
X.M = 10.000
L.M = 50.000