Arthur van Schendel (1874-1946)

Aan het Leidse Bosje in Amsterdam staat sinds de helft van de vorige eeuw een borstbeeld van de bekende schrijver Arthur van Schendel, die in 1946 in Amsterdam overleed. Hij wordt gezien als vertegenwoordiger van de Neo-Romantiek, een letterkundige stijlperiode uit het begin van de vorige eeuw. We kunnen in het werk van Arthur van Schendel drie perioden onderscheiden. In dit artikel zullen die, naast een korte levensbeschrijving, aan de orde komen.

Korte levensbeschrijving

Arthur Francois Emile van Schendel wordt op 5 maart 1874 geboren in Batavia, het huidige Djakarta. Na de pensionering van zijn vader, die als luitenant-kolonel in Indonesië gedetacheerd is, gaat het gezin in 1879 terug naar Nederland en vestigt zich in Haarlem. In 1880 overlijdt vader Van Schendel. Achtereenvolgens woont het gezin -moeder met vijf kinderen waarvan Arthur de jongste is- in Haarlem, Den Haag, Amsterdam, Den Haag, Apeldoorn, Haarlem en tenslotte opnieuw in Amsterdam. Arthur maakt zijn HBS-opleiding niet af, evenmin de opleiding aan de Toneelschool. Hij neemt een baan aan als leraar Frans. Enkele jaren later behaalt hij de middelbare akte Engels. Hij geeft enkele jaren les in Haarlem; vervolgens wijdt hij zich geheel aan de literatuur.

Arthur van Schendel trouwt in 1902 met Bertha Zimmermaan. Hij verblijft dan in Engeland. Uit dit huwelijk worden twee kinderen geboren. Als ze in Denemarken wonen, overlijdt het jongste kind. Terug in Nederland sterft in 1905 zijn vrouw.

In 1908 hertrouwt hij met Annie de Boer. Sinds die tijd woont hij tot 1920 in Ede. In die periode maakt hij een paar buitenlandse reizen, o.a. naar Spanje en Palestina.

In 1920 verhuizen ze in verband met de gezondheid van zijn vrouw naar Florence. Als de oudste zoon in 1930 kunstgeschiedenis gaat studeren, wordt Parijs de nieuwe woonplaats. Na afloop van deze studie gaat het gezin opnieuw in Italië wonen, nu in Sestri Levante.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn de kinderen in Nederland; de ouders moeten in Italië een wijkplaats zoeken in de bergen.

In oktober 1945 komen ook de ouders Van Schendel terug naar Nederland. In 1946 overlijdt Arthur van Schendel in Amsterdam.

De Neo-Romantiek

Arthur van Schendel behoort tot de prozaschrijvers van het begin van de Twintigste eeuw. Enkele anderen zijn: Aart van der Leeuw en Augusta de Wit. Zij behoren tot de stroming van de Neo-Romantiek. Dit is een reactie op het naturalisme van de Tachtigers, die op hun beurt weer reactionair reageerden op de poëzie van vóór 1880 die ze 'conventioneel, retorisch en bombastisch' noemden. Ze vonden dat die poëzie geen eerlijke uiting was van het gevoel en zich bediende van afgezaagde beeldspraak. De Tachtigers stonden sterk onder invloed van de grote Engelse dichters Shelley, Keats en Wordsworths en de Franse naturalisten Zola en Flaubert.

De auteurs van de Neo-Romantiek stellen zich niet tevreden met het alleen maar weergeven van de werkelijkheid, maar proberen in hun werk een Idee tot uitdrukking te brengen. Als voorbeeld hiervan kan het eerste boek van Arthur van Schendel dienen: Drogon (1896). Hierin is een adellijke jongeman de personificatie van het kwaad.

Drie perioden in het werk van Arthur van Schendel

Periode 1; de Italiaanse periode

Twee bij uitstek romantische motieven: liefdesverlangen en drang tot zwerven, liggen ten grondslag aan de romans uit deze periode. Hij schrijft twee romans die zich afspelen in het middeleeuwse Italië, namelijk Een zwerver verliefd (1904) en Een zwerver verdwaald (1907). De hoofdpersoon uit deze romans is Tamalone (een verbastering van het Engelse I'm alone). Deze Tamalone wordt verliefd op de vrouw van zijn meester, Mevena. Ook uit deze periode stamt de roman Angiolono en de lente.

Periode 2; de Hollandse periode

Deze periode begint in 1930 bij de verschijning van zijn roman Het Fregatschip Johanna Maria. De romans uit deze periode spelen zich af in ons land, meestal in de Negentiende eeuw. De personages worden beheerst door het nietsontziende noodlot. Van Schendel hanteert in deze romans een zeer sobere taal. In 1931 verschijnt Een eiland in de Zuidzee, over de muiterij op de Bounty. In 1932 wordt Jan Compagnie uitgegeven. Drie andere titels uit deze periode zijn De Waterman (1933), Een Hollandsch Drama (1935) en De grauwe vogels (1937).

Periode 3; gekenmerkt door het irrationele en het fantastische

De inhoud van de romans uit deze periode staat ver van het realisme van die uit de voorgaande perioden. In De wereld een dansfeest komen de passen van twee dansers op een kinderfeest niet met elkaar overeen, waardoor ze vele jaren van elkaar vervreemd blijven. Pas op hoge leeftijd brengt het lot hen weer samen, waarna ze spoedig sterven.
Andere romans uit deze periode zijn Meneer Oberon en Mevrouw (1940) en De Menschenhater (1941). In 1942 verschijnt Een spel der natuur. Postuum verschenen in 1946 Het oude huis en Voorbijgaande schaduwen.

Voor zijn boek Het Fregatschip Johanna Maria ontving Arthur van Schendel de aanmoedigingsprijs van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde.