Tegenstellingen en ontkenningen in de Nederlandse taal

In de Nederlandse taal worden veel stijlfiguren gebruikt. Tegenstellingen worden regelmatig gebruikt en zijn onder te verdelen in verschillende groepen. Ontkenningen worden minder gebruikt, er zijn dan ook minder stijlfiguren die in deze categorie vallen. Tegenstellingen kunnen betrekking hebben op een zin, zinsdeel of woord. Voorbeelden van tegenstellingen zijn: antithese, oxymoron, paradox en antifrase. De enige veel gebruikte ontkenning als stijlfiguur is de litotes.

Antithese

Een antithese is een stijlfiguur, een tegenstelling om precies te zijn. Er worden twee tegengestelde begrippen gebruikt, om zo een eigenschap te benadrukken of te versterken. Door het gebruik van deze tegenstellingen, worden de betekenissen van beide woorden versterkt. Voorbeelden van antitheses zijn:

• "Elkaar door dik en dun steunen"
• "Geboren zijn om te sterven"

Oxymoron

Bij een oxymoron worden twee woorden die elkaar tegenspreken gecombineerd tot een enkel begrip. Een oxymoron (meervoud oxymorons of oxymora) is een stijlfiguur en een tegenstelling. Het woord oxymorons komt uit het Grieks en is afgeleid van de woorden ‘oxys’, wat slim betekent en ‘moros’, wat dom betekent. Het is dus zelf ook een oxymoron. Andere voorbeelden van oxymorons zijn:

• "Oud nieuws"
• "Een moderne klassieker"
• "Een kleine reus"

Paradox

Een paradox is een schijnbare tegenstelling. In eerste instantie lijkt de zin niet te kloppen, maar bij nader beschouwen bevat het een waarheid. Pas na grondig lezen, zit er een logica achter dit stijlfiguur. Het doel van een paradox is het trekken van de aandacht van de lezer. Voorbeelden van paradoxen in de taal zijn:

• "Zeg nooit nooit" (in deze zin staat al twee keer ‘nooit’)
• "Niets is volledig waar" (is deze zin dan waar of niet?)
• “Niets is zeker, en zelfs dat niet.” (Multatuli)

Antifrase

Een antifrase is een stijlfiguur en een tegenstelling. Bij een antifrase wordt een woord of uitdrukking gebruikt, welke tegengesteld is aan de betekenis van de rest van de zin. Een voorbeeld van een antifrase is:

• “Vol trots toonde hij zijn meesterwerk, het was een matige kopie” (meesterwerk is in dit geval tegengesteld aan ‘matige kopie’)

Litotes

Een litotes is een stijlfiguur, een ontkenning om precies te zijn. Bij een litotes wordt een standpunt bekrachtigd door het tegengestelde te ontkennen. Voorbeelden hiervan zijn:

• "Hij is niet erg slim"
• "Dat ging niet zo goed"

Litotes zijn ook dubbele ontkenningen, waarbij de ontkenningen elkaar opheffen. Een voorbeeld hiervan is:

• "Hij voelde zich niet ongemakkelijk" (hiermee wordt bedoeld dat hij zich op zijn gemak voelde)