Literatuur: De Romantiek

In dit artikel de Romantiek als literaire stroming in Europa. Ik verdeel het artikel in drie delen: De universele Romantiek, de zwarte romantiek en de nationalistische romantiek. Van elke deelstroming volgen voorbeelden en uitleg wat het precies is.

De universele romantiek

Subliem

Deze stroming richt zich sterk op de natuur. Nooit eerder in de geschiedenis is de natuur zo overheersend aanwezig in de literatuur. De natuur werd als iets gezien dat een esthetische ervaring veroorzaakt. De natuur is niet alleen een omgeving, de natuur is ook een subject. Het draait in de romantiek, in tegenstelling tot de verlichting meer om gevoel en ervaring. Men wil ontroert raken. De bekende filosoof Kant heeft hierover gezegd, dat we iets mooi kunnen vinden omdat het aan bepaalde eisten voldoet, het benoembare. Maar er is ook een onbenoembaar aspect, waardoor we toch geraakt kunnen worden. In het algemeen duidt men dit ook wel aan met het sublieme. Dit idee werd al geïntroduceerd door Longinus.

Het sublieme is het belangrijkste thema in de romantiek. Het gaat om kunst als een ervaring. Het is een vorm van kennis die irrationeel is maar ook rationeel. Men heeft geen idee de werkelijkheid te kennen en creëert daarom andere werkelijkheden. In de romantiek komen de detectives, de griezelverhalen en de sciencefiction tot bloei. Ten slotte laat het sublieme ons reflecteren op vorm en betekenis.

Genie

In de romantiek zag men een schrijver als een verheven persoon. Een genie. Hij werd gezien als iemand die alleen afgezonderd in de natuur zat en daar zijn inspiratie op deed. Men vond het zelfs lovenswaardig dat iemand krankzinnig werd door alle kennis en ervaring die hij opdeed, in de tijd daarvoor, met name in de middeleeuwen werd zo'n iemand nog verstoten. Het genie was op zichzelf gericht, ook wel Innerlichkeit genoemd. Innerlijkheid geeft aan dat de kunstenaar zich heeft teruggetrokken uit de maatschappij en op zich zelf is teruggeworpen. Het geeft ook aan dat de kunstenaar bezig is tot de kern van zijn eigen ik te komen. Het genie is in de romantiek iemand die door zijn buitengewone intellectuele en emotionele gevoeligheid boven de andere verheven is.

Poëzie

In de romantiek krijgt de poëzie een sterke impuls. In die tijd gingen veel schrijvers schrijven vanuit de verbeelding. Men ziet zichzelf als producent van iets nieuws. Men sluit niet aan in de rij van voorgangers, maar wil iets geheel nieuws creëren.
Het draait om originaliteit. Wat de kunstenaar naar voren brengt is nieuw, uniek en persoonlijk. In de poëzie kunnen de schrijvers uitdrukken wat er nog niet was en waar nog geen woorden voor waren.

Ik

Kunstenaars willen het onbewuste, de onwerkelijkheid, of de grens tussen werkelijkheid en onwerkelijkheid benaderen.
Men gebruikt daarvoor het stijlmiddel: de ironie. Volgens de Deense filosoof Kierkegaard is de ironie uit de romantiek teveel een spelletje van iemand die weliswaar zijn eigen ik beter begrijpt, maar die kennis dient geen hoger doel. Maar ironie is meer dan een literaire truc, het leidt tot innerlijke twijfel, verhoogde staat van bewustzijn. Toch leidt dit niet tot de kern van het ''ik, of zoals Kierkegaard het wilde: ''de nieuwe ik.

Sprookjes

Sprookjes dienen in de romantiek verschillende doelen. Zo hadden k ze ook onder de nationale romantiek geplaatst kunnen worden aangezien men in deze tijd voor het eerst gaat nadenken over datgene wat volkeren samenbindt. Sprookjes kwamen vaak uit de middeleeuwen en soms zelfs nog eerder en werden gezien als de wortels van een bepaalde cultuur, waarmee men zichzelf wilde vereenzelvigen. De bekendste sprookjesschrijver uit deze tijd is toch wel de Deen Hans C. Andersen.
In zijn sprookje de Kleine zeemeermin valt allereerst op dat het zich afspeelt diep in de zee, de natuur. Het gaat ook om de scheiding van twee werelden, de wereld diep onder de zee, maar ook het echte leven hier op aarde. Grenzen tussen werkelijkheid en onwerkelijkheid worden steeds vager.Nu verder met de zwarte romantiek, daarin wordt namelijk het griezelverhaal ontwikkelt.

De zwarte romantiek

Griezelverhalen

Wat griezelverhalen zo eng maakt is dat ze in tegenstelling tot fantasieverhalen of sprookjes de lezers en sinds de opkomst van de film, de toeschouwer een zo reeele voorstelling geven dat je gaat twijfelen of de geschetste wezens toch niet echt bestaan. In veel griezelverhalen komen monsters, geesten, zombies, weerwolven en vampiers voor. Na het ondergaan van een griezelverhaal moeten we onszelf overtuigen dat wat er geschetst is niet tot de werkelijkheid behoort.

Alle griezelverhalen spelen zich af in het donker. In het donker zijn mensen eerder bang. De nacht is ook het domein van de droom. In een droom lijkt ook alles levensecht. Al onze zintuigen werken optimaal in een droom, toch is het allemaal niet echt. Dit sluit aan bij de interesse in de romantiek voor het individu, het zoeken naar het ik, maar ook bij de fantasie wereld waarin dromen zich kunnen afspelen. De meeste griezelverhalen brengen de twee werelden, die van de droom en de alledaagse werkelijkheid bijeen. Een echte goede ghoststory geeft mensen een beklemmend gevoel, ontsnapping lijkt onmogelijk. De droom is ook wel een spiegel die getuigt van een gelaagde werkelijkheid. Het bekendste griezelverhaal uit deze tijd is toch wel Het monster Frankenstein, van Marry Shelley

Science-fiction en detective

Een ander genre dat populair wordt in de romantiek is science-fiction. Ook hier staat de gespletenheid van de mens centraal, maar dan met een tijdspanne over de toekomst. De toekomst is vaak erg somber. Kwade krachten hebben de overhand genomen, of de mens is totaal ontspoord. Detectives zoeken vaak ook naar een verklaring van menselijk handelen. Het lijkt alsof beide genres heel rationeel een verklaring zoeken voor het onverklaarbare. Maar net als bij sprookjes is er de fascinatie voor alles wat wij niet kunnen vatten. Een andere werkelijkheid, eentje die misschien wel in ons zelf aanwezig is.

De nationalistische romantiek

Vaderland

Voor het eerst in de geschiedenis gaat men opzoek naar gemeenschappelijke kenmerken van de mens, maar ook naar wat ons verschillend maakt. Er zijn twee richtingen kenbaar, die we tegenwoordig nog steeds zien en ook hun uitwerkingen hebben in het christelijk geloof. Zo is er het universalisme, dat alle mensen gelijk zijn, en samen een natie vormen. Bij het christendom wordt met deze leer bedoelt dat uiteindelijk alle mensen in de hemel zullen komen. Een tegenovergestelde stroming is het particularisme. Elk mens is anders, maar toch heeft iedereen een andere taal, cultuur, opvoeding. Dat erkennen universalisten ook wel, maar een particularist is voor een onderverdeling in groepen en stelt de ene natie boven de andere. Beide vormen hebben een utopie. Die van het universalisme zien we nu langzamerhand (deels) werkelijkheid worden in de EU, een mooie grote staat voor iedereen. De utopie van het particularisme is deze: Een uitverkoren volk in een glorieuze natie. In het christendom is dit bijvoorbeeld duidelijk uit de leer van Calvijn, die leerde dat God bepaalde mensen heeft uitverkoren die na hun dood samen met God in de hemel zullen zijn.

Een negatieve ontwikkeling is die van de zogenaamde ''zuivering'' Men had een gedachte over wat puur was en wat iemand bijvoorbeeld een Duitser maakte. Men zocht naar een gedeelde geschiedenis. Men ging er zelfs oorlog om voeren. En dat terwijl we als we de geschiedenis in duiken nooit een zelfde gebied of cultuur hebben gehad die je ''Nederlands'' of ''Duits'' kon noemen. Men wilde dat je puur bloed in de aderen had. Buitenlanders of halfbloed-kinderen werden gediscrimineerd omdat zij niet voldeden aan het ideaal. Voor het eerst ging men zijn leven geven voor iets als een vaderland, of een natie. Dit heeft er mede toe geleid dat er in de twintigste eeuw twee mondiale oorlogen zijn gevoerd.