Humor in jeugdboeken

Een belangrijk element in kinderboeken is het gevoel van humor. Maar hoe werkt humor precies en welke humor is geschikt voor welke leeftijd. In dit artikel bespreek ik verschillende soorten humor die schrijvers en tekenaars in kinder- en jeugdboeken gebruiken. Daarbij zal ik ook uiteenzetten welke humor bij welke leeftijd past.

Wat is humor precies? Ongerijmdheid en superioriteit

Uitleggen wat precies grappig is, is soms een beetje stom. Want als je een grap moet uitleggen is duidelijk dat het geen goede grap is. Maar toch is humor vaak lachen met iets dat ongewoon is. Jonge kinderen lachen bijvoorbeeld met een olifant die paars is of een hele dikke vrouw. We noemen dit ook wel ongerijmdheid. Iets wat niet passend is, ongeschikt, niet in de context passend. Het is de confrontatie van het ongewone met het gewone. En hoe leuker dat ongewone op het einde van een grap aan bod komt hoe leuker de grap ervaren wordt. Een grap bevat dan ook vaak een punchline, die wat vooraf vertelt is opeens in een ander daglicht kan plaatsen. Bijvoorbeeld een mop over twee mannen die een stuk taart nemen. De eerste man pakt het grootste stuk en de andere man beklaagt zich en zegt: ''Als ik eerst was, had ik het kleinste stuk genomen'' Waarop de andere man zegt dat hij niet moet zeuren want: '' je hebt nu toch het kleinste stuk?'' We verwachten deze reactie niet, en daarbij is hij ook wel een beetje brutaal te noemen. Omdat hij ingaat tegen de fatsoensnormen.

Negatieve humor

Vooral kinderen smullen ervan als personages in boeken dingen doen die niet mogen. Of als ze sterker en slimmer blijken te zijn dan volwassenen.
Een gevoel vansuperioriteit komt dan om de hoek kijken. Kinderen vinden het grappig om te zien dat er volwassenen iets niet kunnen, wat zij al wel lang kunnen. Dit is een vorm van negatieve humor: Humor waarin iemand anders onderuit gehaald wordt en er om gelachen wordt. Hoe ouder het kind hoe meer van dit soort humor hij kan smaken. Jonge kinderen tot een jaar of acht kunnen negatieve humor nog niet al te veel waarderen. Zij vinden het al snel zielig. Wel grappig is bijvoorbeeld een dikke olifant die helemaal weggezakt is in de modder, maar dan moet hij nog wel lachen. Kijkt hij sip, dan is het kind ook sip.De zwarte humor waarin grappen gemaakt worden over dood en andere erge dingen van het leven kunnen kinderen eigenlijk pas vanaf een jaar tien waarderen en begrijpen.

Vormen van Humor: situatiehumor en taalhumor.

]Situatiehumor
Situatiehumor is humor die we ook wel slapstick noemen. Gooi-, val- en struikeltoestanden. Personages die er belachelijk uitzien, of zich belachelijk gedragen. Taalhumor is humor met bijvoorbeeld het vormen van nieuwe woorden of de dubbele betekenis van een woord: '' Mijn neus zit verstopt'' Dan moet je hem gaan zoeken'' Om een grap te snappen heb je ook kennis van je omgeving en van taal nodig. Een kind dat de twee betekenissen van verstopt niet kent, zal de grap niet snappen. Iemand die een grap hoort over Britney Spears, en haar niet kent zal de grap ook minder goed begrijpen als iemand die wel het nodige over haar weet. Succesvol in kinderboeken zijn volwassenen die zich als een kind gedragen. We merken hier dat dit zowel ongerijmdheid is,(Volwassene hoort zich te gedragen als een volwassene, niet als een kind) als superioriteit ( De volwassene is nog maar een kind en kan dus net zoveel of minder als de jonge lezer) Fantasieboeken geven de mogelijkheid om de wereld letterlijk op zijn kop te zetten. Gangbare regels en systemen gelden dan niet meer. Neem het boek: Alice in Wonderland. In dit boek probeert de brave Alice zich te houden aan alle regeltjes die haar geleerd zijn. Maar nu ze in een wereld zit waarin er geen systemen en regels zijn is ze dus eigenlijk een vreemde eend in de bijt.
Het overdrijven van iets is ook een belangrijk middel: De GVR heeft bijvoorbeeld hele grote oren en een dikke dame eet zoveel dat ze bijna uit elkaar spat. De running gag is ook zeer populair. Het is een vorm van humor die gebruik maakt van herhaling. Het prikkelt de voorpret van een kind, maar volwassenen irriteren zich er aan. Neem het bekende: '' Er klopt iemand op de deur'' Maar dat wilde ik toch niet zeggen?'' uit Samson en Gert.

Taalhumor

Bij de taalhumor lachen kinderen om versprekingen. Het taaltje van de GVR met veel grappige woorden en nieuwe woorden. Of woorden waarin steeds iets veranderd wordt. In plaats van aan het eind van mijn latijn, aan het eind van mijn muizenlatijn .Het spelen met woorden, de combinatie van cijfers en letter: w817 ( Wacht eens even) reus8ige, 4en ver3tig.
Grappige namen zijn ook in trek, ze verwijzen vaak naar uiterlijke kenmerken of karaktertrekken van een personage. Ze klinken vaak leuk door de alliteratie en rijm. Juffrouw Pruimberg is bijv. een zuurpruim en namen als Bottekraker en Bloedbottelaar hoeven weinig uitleg. Daarnaast kennen we de taalvormen: Hyperbool en understatement. Een hyperbool is een vorm van overdrijving. '' Ik ruik jou al vanaf 10 kilometer afstand!'' Understatement is iets zwakker uitdrukken dan je werkelijk bedoelt: '' Dit gerecht is nu niet bepaald klaar gemaakt door een chefkok'' Tot slot doen bij taalhumor de woordherhalingen en de vieze woorden het goed. Vooral als die te maken hebben met pies en poep. In combinatie met rijm wordt het vaak extra leuker. Kinderen tot 6 jaar lachen om elke vorm van rijm, oudere kinderen verwachten wel iets ongewoons bij rijm. Rijm alleen is niet meer grappig genoeg, maar wel de verrassende combinatie van woorden.

Humor in beeld

Illustraties kunnen een grappig effect versterken. Lezen over de blote keizer is leuk, maar hem poedelnaakt zien is vaak nog leuker. Tekenaars maken hun tekeningen vaak humoristisch door bepaalde kenmerken van een karakter uit te vergroten. Superlange neuzen, supergrote ogen enz. Tekenaars spreken een eigen taal met hun illustraties. Ze maken gebruik van lijnvoering die krasserig en springerig kan zijn, of van kleurgebruik. Of het gebruik van perspectief. Bij het kikvorsperspectief lijkt iets dat groot is, nog groter.