Veel voorkomende taalfouten voorkomen

De een ergert zich eraan, de ander haalt z'n schouders op bij het zien van een taalfout. Als laatstgenoemde deze al ziet. Dit artikel tracht een steentje bij te dragen aan het voorkomen van taalfouten, zoals spelfouten, dubbel meervoud en foute werkwoordsvervoegingen.

Bent u liever slordig gelukkig?

Juist diegenen die 'liever slordig gelukkig zijn' dienen erop gewezen te worden dat hier geen sprake is van taalperfectionisme. De basishouding voor een ieder die schrijft zou namelijk moeten zijn: zo min mogelijk taalfouten maken om daarmee de lezer(s) te dienen. Taalperfectionisme zit hem meer in een zo gelukkig mogelijke formulering.

Het is eigenlijk zoals schrijver Gerrit Komrij ooit opmerkte: "Sommige taalfouten zou men misschien onder de kleine criminaliteit kunnen rangschikken, maar toch zeker niet onder de doodzonden". Verder in dit artikel: beantwoording van de vraag of het voorkomen van spelfouten eigenlijk wel mogelijk is. Tot slot: tips om zoveel mogelijk taalfouten te voorkomen.

Hoewel bijlange na niet naar volledigheid is gestreefd, volgt hier een aantal veel voorkomende missers.

Werkwoordsvervoeging van het persoonlijk voornaamwoord 'ik'

Op het internet staan nogal wat taalfouten. Als u in een zoekmachine op "ik wordt" zoekt (de aanhalingstekens betekenen 'exacte woordcombinatie'), levert dat momenteel meer dan 300.000 hits op. Als u hier, qua nattevingerwerk, de hits op taalwebsites en de (zeldzame) correcte werkwoordsvervoegingen vanaf trekt, blijven er nog veel te veel fouten over. Kennelijk denken schrijvers niet voldoende na of hebben zij mogelijk behoefte aan een opfriscursus Nederlands. Overigens beslist geen schande.

Het gaat vooral mis met 'ik' in de tegenwoordige tijd.

Anekdotisch detail

Toch is er minstens één uitzondering te noemen waarin 'ik wordt' wel met 'dt' geschreven mag worden. Dat is het geval als 'ik' met dubbele aanhalingstekens wordt vermeld en abstract gebruikt wordt. Hieruit volgt dat de slogan "ik" wordt "wij" wel correct is.

De gebiedende wijs (of: imperatief)

Het gaat hier om vervoegingen van werkwoorden die beogen iets te bevelen, gebieden of verzoeken.


Voorbeelden:
'Houdt u zich aan de regels' ('Houdt uzelf zich aan de regels' kan niet).
'Houd u aan de regels' ('Houd uzelf aan de regels' is correct).

'Vergist u zich niet' ('Vergist uzelf zich niet' kan niet).
'Vergis u niet' ('Vergis uzelf niet' is correct).

Anekdotisch detail

Het bekende christelijke kerstlied 'Komt allen tezamen' is een voorbeeld van een ouderwetse vorm van destijds correct gebruik van de gebiedende wijs. Als het lied nu geschreven zou worden, zou de titel moeten zijn 'Kom allen tezamen'.

Dubbel meervoud

Hier gaat het om de taalfout dat van een woord in het meervoud nog eens een meervoud wordt gemaakt. Fouten worden voornamelijk met zogenaamde leenwoorden gemaakt. Soms ook heel begrijpelijk. Valuta, bijvoorbeeld, kent geen enkelvoud in het Nederlands. In het Italiaans wel, daar is het meervoud van valuta, valute. Logisch dus dat we in Nederland, door toevoeging van -s, zo nu en dan spreken van valuta's. Scampi en scampi's: beide goed. Cafetaria's is ook correct. Probeer daar maar eens een speld tussen te krijgen. Andere woorden, zoals museum (uit het Latijn), kent als meervoud musea, of desnoods museums, maar nooit: musea's. Zelfs de spellingcontrole van uw tekstverwerker laat het hierbij afweten. De taalfout die ik in dit artikel aan de kaak wil stellen is toegespitst op de overduidelijke vormen van dubbel meervoud.

De taalgeleerden zijn het er over eens dat u mag spreken van bijvoorbeeld aquariums of aquaria, maar nooit van aquaria's. Dat is toch de visjes onterecht met een factor twee vermenigvuldigen.


Bij twijfel: raadpleeg gewoon een (online) woordenboek voor het correct gebruik van de meervoudsvorm van een zelfstandig naamwoord.

Enige of enigste?

Eenvoudig onderwerp in logische uitleg; het lijkt echter uitgesloten om dit ooit nog goed te krijgen binnen het schrijversgilde.
Het uitgangspunt is simpel. 'Enig' is een onbepaald voornaamwoord (te eniger tijd, enige collega's, enige hoop) of 'enig' is een bijvoeglijk naamwoord (een enige meid, iemands enig kind).

De taalgeleerden adviseren om 'enige' te gebruiken in plaats van 'enigste'. Zeker in gevallen van 'enig' in de zin van 'alleen' of 'waarvan er geen tweede is'. In mijn beleving ook logisch: u kunt niet méér alleen zijn dan alleen, waaruit volgt dat 'alleen' geen overtreffende trap kent. Een zin als: 'Hij is de enigste die dat doet' is dus niet correct. 'Nederland is het enigste land waar coffeeshops gedoogd worden' is ook incorrect.

'Enigst kind zijn' is dan weer discutabel (in gedurige staat). Zelfs volgens Van Dale is 'enigst kind' mogelijk als elatief (lees: een absolute superlatief (= de overtreffende trap)) van 'enig'. De betekenis van 'enig' in dit verband - volgens diezelfde Van Dale - is zowel vatbaar voor de betekenis 'alleen, waarvan geen tweede is' als voor 'bijzonder goed, leuk, mooi, grappig'. Dus weet u nog niets en bent u aangewezen op uw eigen logica. De mijne redeneert dan als volgt. Als met 'enig kind' wordt bedoeld dat u niet minimaal één broer of zus hebt, is dit correct. Als met 'enigst kind' wordt bedoeld dat u een leuker, beter, mooier of grappiger kind bent dan een ander kind (al dan niet familie), kan dit ook correct zijn. Vergelijk: 'Dat is mijn enigste jurk' is kennelijk toch een leven in grotere luxe dan 'Dat is mijn enige jurk'.

Conclusie: hier komt u nooit uit met instemming van een ieder. Oplossing kan zijn: een ander taalgebied dan het Nederlands te kiezen. Maar: 'enig(e)' is sowieso altijd mogelijk 'enigst(e)' niet.

Denk - zo nodig - na over wat u wilt uitdrukken:
'Hij is mijn enige familielid' betekent iets heel anders dan 'Hij is mijn enigste familielid'.

Anekdotisch detail

'Hij is het enigste enig kind in de klas' moet dus kunnen.

Hem, zijn of haar?

U kunt in een woordenboek opzoeken of u te maken heeft met een mannelijk of vrouwelijk woord. Dat zijn alle woorden die vooraf gegaan worden door het lidwoord 'de'. Onzijdige woorden worden vooraf gegaan door het lidwoord 'het'. Door het geslacht te bepalen, weet u of u 'hem of zijn' of 'haar' verderop in de zin moet gebruiken.

Onderstaand schema bevat alle mogelijkheden:

Aanvulling op dit schema

Let op de instinkers met samengestelde woorden. Bijvoorbeeld: 'De gemeente heeft in haar brief aandacht gevraagd voor de werkdruk van de gemeenteraad en zijn leden'. Deze zin is juist.

Sommige 'de'-woorden kennen zowel een mannelijke als een vrouwelijke variant. Dat is het geval bij mensen en bij diersoorten. Het biologische geslacht geeft hier uitsluitsel of u 'hem/zijn' of 'haar' moet gebruiken.

Als een groep (overwegend) uit mannen of vrouwen bestaat, mag u kiezen.
Dus: De groep en haar prestaties. De groep en zijn prestaties. Beide kunnen correct zijn.

Anekdotisch detail

Hoewel bovenstaand schema anders doet vermoeden is 'het meisje' uiteraard altijd vrouwelijk.
Hieruit volgt: 'Het meisje speelde met haar pop'.

De schrijfwijze of spelling van woorden

Toch een lastig onderwerp. Zeker sinds 2005. Toen ontstond er een taalstrijd in Nederland met een geheel ander karakter dan dat van onze zuiderburen.

Het Groene Boekje

De Nederlandse Taalunie - een organisatie waarin Nederland, Vlaanderen en Suriname samenwerken - gaf in 2005 een nieuw Groen Boekje uit. Dat boekje bevat de Woordenlijst Nederlandse Taal en geldt als de officiële spelling. Een nieuwe officiële spelling, wel te verstaan. In totaal kregen ongeveer 2600 woorden een nieuwe spelling.

Het Witte Boekje

Het Genootschap Onze Taal en een groep journalisten van kranten, tijdschriften en de NOS waren het bij verschijning van het Groene Boekje (2005) op een aantal punten niet eens met deze spelling. Zij vonden vooral dat het de gebruikers van de taal onnodig moeilijk wordt gemaakt in het Groene Boekje. Daarop besloten zij het Witte Boekje te publiceren in 2006 met daarin een alternatieve, niet-officiële spelling ten opzichte van het Groene Boekje.

De dikke Van Dale

De dikke Van Dale (lees: Groot woordenboek van de Nederlandse taal) heeft vanaf de uitgave van 2005 getracht dit conform het Groene Boekje, de officiële spelling, te publiceren.

Maak een keuze

Bent u aanhanger van het Witte Boekje, het Groene Boekje, kijkt u voor de spelling van woorden in de dikke Van Dale of rommelt u, bij wijze van spreken, maar wat aan?
Mijn advies is: rommel nooit aan en wees een fervente doch consequente aanhanger van een van de andere categorieën. Over verreweg de meeste woorden zijn de twee taalkampen het, qua spelling, eens. Naar het schijnt spelt het Witte Boekje zo'n 600 woorden anders dan het Groene Boekje. Wellicht komt er nog eens een 'mintgroen boekje met grijze bies'. De Nederlandse Taalunie en het Genootschap Onze Taal zijn weer 'on speaking terms'. Nu op een constructieve manier. Het Groene Boekje (en daarmee dus onze officiële spelling) is geldig tot en met 2015, maar de Taalunie heeft in de zomer van 2008 al aangegeven dat het alsdan niet tot grote herzieningen zal besluiten.

Na deze uitleg blijven er toch nog voorbeelden over van woorden die, buiten discussie, vaak fout gespeld worden. Daar zijn alle boekjes het dus over eens.

Een voorbeeld:
'Productie' en 'product' moeten altijd met een 'c' geschreven worden; 'produktie' en 'produkt' zijn echt fout. Om het iets ingewikkelder te maken: tot 1995 was 'produktie' (met een 'k' dus) de voorkeursspelling en 'product' was de toegestane spelling. Bij de herziening van de officiële spelling (het Witte Boekje bestond nog niet) is er voor gekozen om nog maar één correcte spelling van 'product' toe te staan, met een 'c' dus, om verwarring te voorkomen en consequent te zijn met het hele werkwoord 'produceren' en het zelfstandig naamwoord 'producent'.

De enig juiste spelling met een 'c' geldt ook voor andere woorden die op -uct eindigen, zoals: viaduct, aquaduct en ecoduct.

Het is sinds jaar en dag 'cadeau' en niet 'kado'. Volgens het Groene Boekje is het 'cadeau', altijd 'cadeau' geweest en blijft het 'cadeau'. Het Witte Boekje geeft aan dat het in principe 'cadeau' moet zijn, tenzij het een informele tekst is (een sinterklaasgedicht bijvoorbeeld). In zo'n geval is 'kado' ook toegestaan.

Een (belachelijk?) verschil
Er zijn ook opmerkelijke verschillen tussen het Witte en het Groene Boekje. Volgens het Groene Boekje is het 'appel' volgens het Witte Boekje 'appèl'. Hier wordt niet de vrucht van een appelboom bedoeld. Om het nog moeilijker te maken hebben de makers van het Groene Boekje voorgesteld dat u, als u moeite heeft met 'appel', er ook 'appél' van mag maken.

Tja, wat is het nou 'appel', 'appèl' of 'appél'? Oordeel vooral zelf! U kunt nog redeneren dat laatstgenoemd voorbeeld niet zoveel voorkomt, dus waar hebben we het over? Oké, wat dacht u van deze: zoeven is iets anders dan zo-even (want zoëven is passé (of zou het passe zijn?)).

Waar kunt u terecht om taalfouten te voorkomen?

Het Groene Boekje en de dikke Van Dale

Als u een aanhanger bent van het Groene Boekje, de officiële spelling, dan raadpleegt u: Woordenlijst Nederlandse Taal - Officiële Spelling voor de spelling en andere taalproblemen. Ook de dikke Van Dale tracht vanaf de uitgave van 2005 (dat is de veertiende editie) de woorden conform het Groene Boekje te spellen. U kunt een woord opzoeken in Van Dale onlinewoordenboek.

Het Witte Boekje

Als u liever spelt volgens het Witte Boekje, de niet-officiële spelling c.q. alternatieve spelling, dan raadpleegt u: het Genootschap Onze Taal voor de spelling van een woord en andere taalproblemen. Online zoeken in de witte woordenlijst is niet mogelijk. In de papieren uitgave van het Witte Boekje is overigens bij alle alternatief gespelde woorden ook de officiële spelling ervan opgenomen. Het probleem daarbij is weer dat, totaal genomen, niet alle woorden die in het Groene Boekje staan ook in het Witte Boekje staan en omgekeerd.

Slotopmerking ter overweging (deels serieus)
Collectief overstappen op de Engelse taal is ook geen optie, want dan krijgen de taalgebruikers last van de Amerikaanse variant. We zouden dan wel van het soms aanwezige probleem tutoyeren/vousvoyeren zijn verlost. Bovendien hebben we mijns inziens nog genoeg chauvinisme om trots te zijn op onze Nederlandse taal.

Anekdotisch detail

Spel wit of spel groen; zit u daar tussen? Kunt u alles overdoen!

Overige tips om taalproblemen te voorkomen

Hoe belangrijk is het geschrift?

Stel eerst vast hoe belangrijk het 'geschreven' woord is. Een taalfout in een (t)rouwkaart is doorgaans immers veel erger dan een taalfout in een e-mail aan uw werkgever. Gaat het om een sollicitatiebrief, dan is het goed om te weten dat die onderdeel van 'uw visitekaartje' is. Een verfrommeld of gescheurd papieren visitekaartje geeft u in principe ook aan niemand. Zo kan een sollicitatiebrief met taalfouten ook overkomen.

Speciaal letten op spelling en grammatica

Lees een tekst eerst een of meerdere malen door puur op inhoud. Lees tot slot nog een maal puur op spelling en grammatica. Probeer daarbij niet inhoudelijk met een tekst bezig te zijn.

Hanteer een goede spellingcontrole op uw computer

Neem hier echt even de tijd voor en klik niet te snel een mogelijke fout weg. Vertrouw niet blindelings op het spellingcontroleprogramma. Het is goed om te weten dat spellingcontrole in twee varianten bestaat. Een volgens het Groene Boekje en een volgens het Witte Boekje.

Woorden opzoeken in een woordenboek

Kijk voor de correcte spelling van een woord in een woordenboek. Het liefst een exemplaar van 2005 of later en wees consequent als aanhanger van het Groene dan wel het Witte Boekje. Een woordenboek is ook handig om te bepalen of een woord mannelijk of vrouwelijk is, zodat u correct 'hem' of 'haar' verderop in de zin kunt vermelden.

Vraag een ander om hulp

Zeker als het een belangrijk geschrift betreft, is het aan te bevelen iemand in uw omgeving te vragen om uw tekst van op- en/of aanmerkingen te voorzien. Daar kunt u uw voordeel mee doen!