Vormen van beeldspraak

Vormen van beeldspraak Vaak zeggen we dingen de we niet letterlijk bedoelen. Als iemand neuzen telt, telt die persoon niet letterlijk neuzen, maar telt hij hoeveel mensen aanwezig zijn. Als iemand bergen werk heeft, is de hoeveelheid werk niet letterlijk zo groot als bergen. Dit zijn bekende voorbeelden van figuurlijk taalgebruik. Toch komt figuurlijk taalgebruik veel vaker voor dan we doorgaans beseffen. In bijna elke zin die we uiten is figuurlijk taalgebruik aanwezig. Elke keer als iets figuurlijk is bedoeld, hebben we te maken met beeldspraak. Er zijn in totaal zes vormen van beeldspraak.

Vormen van beeldspraak


Wat is beeldspraak?

Bij figuurlijk taalgebruik en dus ook bij beeldspraak onderscheiden we twee zaken: een beeld en een object. Met het beeld worden de woorden in een zin bedoeld die een figuurlijke betekenis hebben. Het object is datgene wat met het beeld wordt bedoeld. Een beeld moet verplicht aanwezig zijn bij alle vormen van beeldspraak. Het object kan afwezig zijn:

Hij is een ezel.

Beeld: ezel
Object: hij

Ezel!

Beeld: Ezel!

In hij is een ezel heeft ezel een figuurlijke betekenis, omdat een mens geen ezel kan zijn. Datgene wat met het beeld wordt bedoeld is in die zin ook aanwezig: hij.
In Ezel! kan sprake zijn van beeldspraak als met het woord ezel een persoon wordt bedoeld. Aan alleen het woordje ezel kunnen we echter niet zien wie er precies een ezel is. Daarom is in het tweede voorbeeld alleen een beeld aanwezig.

Vergelijking

In vergelijkingen zijn zowel het beeld als het object altijd aanwezig:

Hij is een ezel.
Beeld: ezel
Object: hij

Vergelijkingen kunnen worden ingedeeld in twee categorieën:
  1. Syndetische vergelijkingen
  2. Asyndetische vergelijkingen

Een apart soort vergelijking is de homerische vergelijking.

Syndetische vergelijkingen

Syndetische vergelijkingen zijn vergelijkingen waarbij het beeld en het object met elkaar worden verbonden door middel van een vergelijkingswoord, de syndeton:

Hij is een ezel.
Hij is een loodgieter, zoals zijn vader.
Hij leidt een leven, gelijk een koning.
Hij is een schat van een kind.

In deze zinnen zijn de beelden en objecten verbonden door middel van de onderstreepte woorden. Vergelijkingswoorden die vaak voorkomen zijn: het werkwoord zijn, het werkwoord lijken, (zo)als, evenals, van een en gelijk.

Asyndetische vergelijkingen

Bij asyndetische vergelijkingen is weliswaar een beeld en object aanwezig, maar ontbreekt er een verbindingswoord:

Hij werd rood; een tomaat!
Parijs, de lichtstad, is prachtig.

In het eerste voorbeeld wordt het woord hij vergeleken met een tomaat. Er is echter niet een verbindingswoord, zoals is of lijkt op. Daarom wordt dit een asyndetische vergelijking genoemd.
Ook in het tweede voorbeeld staan het beeld en het object direct naast elkaar zonder verbindingswoord. De stad Parijs (object) wordt vergeleken met een lichtjesstad (beeld).

Homerische vergelijking

Een homerische vergelijking is een syndetische of asyndetische vergelijking die lang aanwezig is in een tekst, omdat ze uitgebreid wordt uitgewerkt. Deze vergelijking ontleent haar naam aan Homerus, aangezien in zijn werk veelvuldig homerische vergelijkingen voorkomen. In onze taal komen homerische vergelijkingen onder andere voor in Gorters Mei:

Toen werd de zee wel als een groot zwaar man
Van vroeger eeuw en kleeding, rijker dan
Nu in dit land zijn: bruin fluweel en zij
Als zilver en zwart vilt en pelterij
Vèr uit Siberisch Rusland; geel koper
Brandt vele lichtjes in de plooien der
Hoozen, in knoopen en in passement
Van het breed overkleed, wijd uithangend.

In dit voorbeeld wordt in de eerste regel de zee door middel van het verbindingswoord als vergeleken met een groot zwaar man. In de regels erna wordt uitgewerkt om wat voor man het gaat. De lange vergelijking zorgt ervoor dat beelden extra krachtig worden opgeroepen.

Metafoor

In tegenstelling tot vergelijkingen is bij metaforen alleen het beeld aanwezig. De lezer moet interpreteren wat het object is:

Wat een zwijnenstal!
Wanneer heb je nou de kans om op het schip van de woestijn te rijden?

In het eerste voorbeeld is zwijnenstal het beeld. Het object is in die zin niet aanwezig. Mogelijk gaat het om een kamer.
Ook in het tweede voorbeeld is uitsluitend een beeld aanwezig: het schip van de woestijn. Sommige metaforen, waaronder dit voorbeeld, worden zo vaak gebruikt, dat het algemeen bekend is wat het object is. Ervaren lezers weten meteen dat een kameel wordt bedoeld, alhoewel dat niet letterlijk in die zin staat.

Personificatie

Een personificatie is een vorm van beeldspraak waarbij een levenloos object of zaak wordt voorgesteld als een levend wezen. Objecten of zaken krijgen namelijk menselijke eigenschappen. Deze eigenschappen worden met name uitgedrukt door werkwoorden en bijvoeglijk naamwoorden:

De auto hoest en kucht.
De blijde zomerdag ontwaakt uit zijn slaap.

Deze zinnen bevatten personificaties, omdat de auto en de zomerdag handelingen en eigenschappen van mensen vertonen: hoesten, kuchen, blij zijn en ontwaken. Elke keer als een menselijke handeling of toestand wordt gekoppeld aan een levenloos object, hebben we te maken met een personificatie.

Vooral in cartoons en (kinder)films wordt vaak gespeeld met personificaties. De reclames van M&M's en disneyfilms als Cars, Wall-e en Belle en het Beest zijn gemaakt op basis van personificaties.

Allegorie

Een allegorie is een grote metafoor die in de hele tekst wordt voortgezet. Voor alle belangrijke elementen moet iets anders worden gelezen. Allegorische teksten hebben dieperliggende betekenissen die voor het oog niet meteen zichtbaar zijn. Net als bij metaforen moet de lezer interpreteren wat de betekenis is. Bekende buitenlandse voorbeelden van allegorieën zijn Animal farm van George Orwell en The Wizard of Oz van L. Frank Baum. Uit ons taalgebied zijn Palamedes van Joost van den Vondel en De kleine Johannes van Frederik van Eeden voorbeelden van allegorieën.

Synesthesie

Synesthesie is een vorm van beeldspraak waarbij meerdere zintuiglijke waarnemingen met elkaar worden verbonden. Twee of meerdere van de volgende zintuigen worden met elkaar vermengd bij een synesthesie:

  • Gezichtsvermogen
  • Gehoor
  • Reukzin
  • Smaakzin
  • Tastzin
  • Thermoceptie (warmte/kou voelen)

In de praktijk worden met name synesthesie gebruikt waarin een waarneming van het gezichtsvermogen wordt vermengd met een waarneming van het gehoor:

Een donkere stem.
Schreeuwende kleuren.
Hendrik Marsman: een held're, verruk'lijk-meesleepende wijs.

Kleuren zijn waarnemingen die horen bij het gezichtsvermogen. De woorden stem en schreeuwende hebben betrekking op ons gehoor. In het voorbeeld van Marsman worden zelfs vier zintuigen met elkaar vermengd:

  • Held're: gezichtsvermogen
  • verruk'lijk: smaakzin
  • meesleepende: tastzin
  • wijs: gehoor

Metonymia

Metonymia of metonymie zijn vormen van beeldspraak waarbij niet rechtstreeks het object wordt genoemd, maar waarbij wel een kenmerk van het object wordt genoemd. Er zijn veel soorten metonymia. Dit zijn de meest voorkomende metonymia:
Relatie Voorbeeld Beeld Object
Deel-geheelrelatie (pars pro toto)Ik ga even de neuzen tellen.NeuzenMensen
Geheel-deelrelatie (totum pro parte)In 1988 won Nederland het ek voetbal.NederlandElf mensen met een Nederlands paspoort
Producent-productrelatieIk heb een Van Gogh aan de muur hangen.Van GoghEen schilderij gemaakt door Van Gogh
Voorwerp-inhoudrelatieMag ik nog een glaasje?GlaasjeBijvoorbeeld water
Materiaal-voorwerprelatieHij schoot de bal tegen de touwen.TouwenHet doel
© 2015 - 2024 Elite, het auteursrecht van dit artikel ligt bij de infoteur. Zonder toestemming is vermenigvuldiging verboden. Per 2021 gaat InfoNu verder als archief, artikelen worden nog maar beperkt geactualiseerd.
Gerelateerde artikelen
Vergelijkingen in de Nederlandse taalVergelijkingen in de Nederlandse taalDe Nederlandse taal kent veel verschillende stijlfiguren. Een veel gebruikte categorie van stijlfiguren is die van de ve…
Stijlfiguren: de verschillende tropen en schema'sStijlfiguren: de verschillende tropen en schema'sAl heel lang worden stijlfiguren (ook wel retorische figuren) gebruikt in onze taal. Een stijlfiguur is een opzettelijke…
Tien stijlfigurenTien stijlfigurenTeksten van speeches en essays kunnen krachtiger gemaakt worden met de volgende tien stijlfiguren. Elk taalmiddel wordt…
Fictie-analyse: poëzieFictie-analyse: poëzieOm gedichten goed te kunnen interpreteren is het belangrijk om je bepaalde vragen te stellen. Hier volgt een stappenplan…

Formuleringsfouten: de standaardfoutenlijstFormuleringsfouten: de standaardfoutenlijstDe standaardfoutenlijst is een lijst van formuleringsfouten uit het methodeboek Nieuw Nederlands. De fouten die in deze…
Hoe schrijf je een Duitse zakelijke briefDe grootste handelspartner van Nederland is Duitsland. Daardoor spreekt een behoorlijk aantal Nederlanders ook een beetj…
Bronnen en referenties
  • http://www.dbnl.org/tekst/dela012alge01_01/dela012alge01_01_00942.php
Elite (15 artikelen)
Laatste update: 29-12-2015
Rubriek: Educatie en School
Subrubriek: Taal
Bronnen en referenties: 1
Per 2021 gaat InfoNu verder als archief. Het grote aanbod van artikelen blijft beschikbaar maar er worden geen nieuwe artikelen meer gepubliceerd en nog maar beperkt geactualiseerd, daardoor kunnen artikelen op bepaalde punten verouderd zijn. Reacties plaatsen bij artikelen is niet meer mogelijk.