Stimuleren van de taalontwikkeling bij baby en dreumes

Spraak- en taalontwikkelingsstoornissen kunnen leiden tot grote, sociale problemen. Sociale problemen kunnen weer invloed hebben op andere aspecten van de ontwikkeling van een kind. Indien de taal- en spraakontwikkeling niet goed verloopt, kan men zelfs op volwassen leeftijd nog problemen ervaren. Om dit soort problemen te voorkomen wordt op kinderdagcentra en scholen in Nederland veel aandacht geschonken aan de taalontwikkeling van (jonge) kinderen.

Van passieve naar actieve taal

De taalontwikkeling verloopt geleidelijk maar wel vlot en bij een gezonde ontwikkeling altijd volgens een vaste volgorde. Tijdens de eerste zes jaar van zijn leven leert een kind de basis voor taal om daar in zijn verdere leven op voort te bouwen. Taal leren doet een kind in interactie met zijn of haar omgeving. De passieve taalontwikkeling begint al op het moment dat de baby in de buik van de moeder zit. Het kind begint aan het einde van de zwangerschap met het herkennen van geluiden en stemmen, al is dit dan nog onbewust. Vanaf het moment dat het kind gaat brabbelen is de eerste stap naar actieve taalontwikkeling gezet.

Het stimuleren van de taalontwikkeling

Net als bij andere ontwikkelingsgebieden kun je ook op het gebied van de taalontwikkeling het kind ondersteunen bij zijn ontwikkeling. Veelal gebeurt dit in kinderdagcentra met behulp van VVE programma’s, maar ook wanneer je deze programma’s niet gebruikt, zijn er genoeg spelletjes en mogelijkheden te bedenken om het kind te ondersteunen en te stimuleren in zijn taalontwikkeling. Belangrijk hierbij is altijd dat de activiteit aansluit op het niveau van het kind.

De taalontwikkeling verloopt volgens de volgende fasen:

• voortalige fase
• vroegtijdige fase
• differentiatiefase
• fase van voltooiing

In deze tekst hebben we het alleen over de voortalige en vroegtalige fase. De twee fasen waarin een baby begint met taal verwerven tot aan de eerste woordjes van de dreumes.

Voortalige fase

Als een baby net geboren is, communiceert de baby alleen nog maar door te huilen, na enkele maanden zal de baby ook andere geluidjes gaan maken. Onbewuste kreten, dit noemen we ook wel kraaien. De eerste stemgeluidjes van kinderen ontstaan toevallig. Ze bewegen tong, lippen, gehemelte en stembanden en brengen per ongeluk een geluidje voort. Tot ze door hebben dat zij dit zelf veroorzaken.

Als een baby ongeveer drie maanden oud is, gaat het anderen bewust nadoen en ontstaat het brabbelen. De baby probeert nog niet echt iets duidelijk te maken, maar ontdekt dat hij met zijn kreten een reactie van anderen krijgt. Als hij dit eenmaal ontdekt heeft, wil hij het natuurlijk graag keer op keer uitproberen. Hij wacht dan ook op een reactie van de ander, zo is het net of je al een echt gesprekje hebt met de baby. In deze eerste gesprekjes leg je ook de basis voor een vertrouwensband, het kind leert er op te vertrouwen dat jij op hem reageert.

Als eerste leert een baby klanken herkennen, hij probeert deze geluiden dan na te doen. Dit zijn meestal de klinkers. Na een maand of zes lukt het ook om de medeklinkers na te doen. Na ongeveer acht maanden begrijpt de baby dat bepaalde klanken bij elkaar horen en samen een woord vormen. Het wel begrijpen van woorden, maar nog niet kunnen zeggen, wordt passieve taalkennis genoemd. Een bekend voorbeeld hiervan is, wanneer je een baby zijn naam noemt. De baby herkent de naam en reageert, maar kan zelf zijn naam nog niet uitspreken. Een ander voorbeeld is een zoekspelletje waar is de bal? Waar is Pip? De baby zal naar de bal of het knuffeltje Pip kijken.

Als de baby zo’n acht maanden oud is kan hij meestal al een aantal tweelettergrepige fantasiewoordjes uitspreken. Hier begint de actieve taalkennis. Hij begrijpt steeds een beetje meer wat jij bedoelt. Het eerste doelbewuste woordje is vaak een woord wat het kind al vaak gehoord heeft en associeert met iets prettigs.
Zo rond het eerste levensjaar komt de baby in de tweede fase van de taalontwikkeling.

Spelletjes, activiteiten en tips voor taalstimulering in de voortalige fase

• Praten met de baby, niet alleen tegen de baby praten.
• Vragen stellen aan de baby en wachten tot hij reageert met kraaien of brabbelen. De baby leert onder andere door de intonatie de vraagzin herkennen.
• Voorlezen, ga er niet vanuit dat de baby het begrijpt, maar hij leert wel klanken herkennen.
• Gebruiken van verschillende tonen, de meeste baby’s geven een voorkeur aan hoge tonen, de baby geeft dit zelf aan door zijn reactie op jouw stem.
• Luisteren.
• Imiteren van de baby (nadoen van de baby).
• Gebruik steeds hetzelfde liedje/versje bij bepaalde rituelen. Bijvoorbeeld een gedichtje tijdens het verschonen. Of een liedje voor het slapen.
• Verbanden leggen tussen woorden en bewegingen bijvoorbeeld tijdens liedjes zingen.
• Steeds dezelfde woorden koppelen aan voorwerpen.
• Met woorden reageren op lichaamstaal.
• Het kind de tijd geven om te reageren, jonge kinderen reageren later. Zij hebben pas later door dat iets naar hen gericht was.
• Benoem de dingen om je heen, ook tijdens verzorgingsmomenten als verschonen en naar bed brengen.
• Kijk naar de gebaren en lichaamstaal van de baby.
• Maak gebruik van schoot-, klap- en bewegingsversjes.
• Een leuk spelletje met een baby van 3 tot 7 maanden is is de baby maakt geluidjes en jij doet zijn geluidjes na. I.p.v. andersom. Let op wat er gebeurt.
• Boekje lezen met de baby, knisperboekjes, badderboekjes, geluidenboekjes, voelboekjes.
• Een leuk spelletje voor een baby van 8 maanden of ouder, is het nadoen van dierengeluidjes.
• Vanaf vijf maanden kun je steeds kinderrijmpjes herhalen om klanken te oefenen. Ook leuk is om te rijmen op de brabbeltaal van de baby.
• Een spelletje waarbij je om de beurt reageert zoals: kiekeboe.
• Liedjes zingen.

Vroegtalige fase

Als de baby een jaar wordt en wij al bijna spreken van een dreumes, komt het kind in de vroegtalige fase. Bij de baby speelde lichaamstaal nog de grootste rol, nu wordt deze rol wat kleiner omdat het kind actief bezig is met communiceren in gesproken taal.
De baby ontdekt dat de dingen om hem heen met woorden aangeduid kunnen worden en dat woorden een bepaalde betekenis hebben. We noemen dat het semantische aspect van de communicatie. Dit betekent dat het kind nu ook een betekenis geeft aan woorden, Voorheen riep hij nog wel eens iets zonder betekenis. Het kind krijgt actieve taalkennis. De woorden die hij kent, kan hij nu ook zelf gebruiken. In eerste instantie zal het gaan om voor hem bekende voorwerpen en handelingen. Zoals: eten, mama, oma, spelen, drinken, papa en slapen. Op deze manier kan hij zijn ouders of anderen roepen en aangeven als er iets is.

In deze fase zien we ook wel het zogenaamde symbooldenken. Alles met vier poten is een koe of een hond. Of, alles met vier poten wordt boe genoemd. We hebben het nu over een kind van ongeveer dertien maanden. Kleine kinderen verstaan al veel meer woorden dan dat ze zelf kunnen zeggen. In de loop van de tijd zal het kind de woorden steeds beter leren uitspreken en steeds meer woorden leren zeggen. Een kind van 18 maanden kent gemiddeld zo'n 30 tot 50 woorden en dat aantal zal in de maanden daarna flink stijgen. Een kindje tussen de 18 en 23 maanden leert gemiddeld 6 nieuwe woorden per dag. Het kind kan enkele woorden combineren tot een korte zin.

Spelletjes, activiteiten en tips voor taalstimulering in de vroegtalige fase

• Praten met de dreumes, niet alleen tegen de dreumes praten.
• Vragen stellen aan de dreumes en wachten tot hij reageert met brabbelen of een woordje.
• Voorlezen en dingen laten aanwijzen in het boekje. "Waar is de bal van beer?".
• Gebruiken van verschillende tonen, de meeste dreumesen geven een voorkeur aan hoge tonen, de dreumes geeft dit zelf aan door zijn reactie op jouw stem.
• Luisteren naar de dreumes.
• Imiteren van de dreumes (nadoen van de dreumes).
• Steeds dezelfde woorden koppelen aan voorwerpen.
• Met woorden reageren op lichaamstaal.
• Benoemen wat het kind doet en wat jij doet.
• Het kind de tijd geven om te reageren, jonge kinderen reageren later. Zij hebben pas later door dat iets naar hen gericht was.
• Benoem de dingen om je heen, ook tijdens verzorgingsmomenten als verschonen en naar bed brengen.
• Kijk naar de gebaren en lichaamstaal van het kind.
• Spreek niet in kindertaal. Let op: wel op kindniveau! Gebruik goede woorden en zinnen, gebruik geen verkleinwoordjes maar maak gerust gebruik van intonatie.
• Liedjes zingen met bijbehorende bewegingen en gebaren. Kleine dansjes doen.
• Plaatjes raden, het kind moet zeggen wat er op de afbeelding staat.
• Interactief voorlezen. Het kind laten meedoen in het verhaaltje.

Als het kind een woordje verkeerd zegt bijvoorbeeld ola in plaats van oma, ga daar dan niet uitgebreid in mee, het kind zal niet leren wat juist is. Je hoeft ook niet te zeggen dat het fout is. Wat je wel kunt doen is het woordje herhalen maar dan op de juiste manier.

Voorbeeld:
Bart komt thuis van de peuterschool en zegt tegen zijn moeder: "mama Bart noepje."
Moeder herhaalt, "wil jij een snoepje Bart?"
"Ja, Bart noepje." antwoordt het kind.
"Ik zal een snoepje voor je pakken."