Schoenen in spreekwoorden van klomp, slof, laars tot schaats

Spreekwoorden weerspiegelen de cultuur en de geschiedenis van een land. Spreekwoorden over klompen getuigen in Nederland bijvoorbeeld van onze agrarische samenleving. Een land zonder ijs, kent geen spreekwoord met schaatsen erin. In ons land ‘van mest, mist en regen’ zijn er uitdrukkingen met laarzen. Daarom is het in onderwijs aan kinderen, immigranten, allochtonen en vluchtelingen belangrijk dat zij onze spreekwoorden leren. Via onze uitdrukkingen met klompen, schaatsen, laarzen, sloffen en schoenen leren zij over ons land, onze geschiedenis en cultuur. Bovendien ontgaat kinderen en immigranten veel als zij de figuurlijke betekenis van spreekwoorden niet begrijpen. De betekenis van spreekwoorden kunt u opzoeken in de dikkere woordenboeken als Koenen of de 'Dikke van Dale'. Ook kunt u een speciaal spreekwoordenboek kopen.

Spreekwoorden als spiegels

Spreekwoorden weerspiegelen dus op een bepaalde manier onze maatschappij. Dat geldt voor spreekwoorden over schoeisel, maar ook voor andere spreekwoorden. Daarom maakt dit artikel deel uit van een special over diverse categorieën spreekwoorden.

De klomp in het spreekwoord

Onze klompen oftewel ‘wooden shoes’ zijn bij toeristen over de hele wereld bekend. Een toeristische attractie van de eerste orde. Deze ‘schoenen van hout’, worden volop gekocht in toeristische winkels in Amsterdam. Ze zien maken door een oude ambachtsman is voor Nederlanders en buitenlanders interessant. 'Zweedse klompen' zijn een heel ander verhaal.

Drie bekende uitdrukkingen met het woord klomp erin zijn:
‘Dat kan je op je klompen aanvoelen’; wat zo veel wil zeggen als dat kun je heel gemakkelijk aanvoelen. Zo gemakkelijk dat je zelfs als je harde houten klompen aan hebt, iets nog zou kunnen voelen met je voeten, als je er over heen loopt. Bij wijze van spreken dan.

‘Een boer op klompen’; deze uitdrukking wordt gebruikt om uit te drukken dat iemand 'lomp' of 'bot' is. Een gezegde dat niet zo vriendelijk klinkt ten opzichte van onze agrariërs. Het weerspiegelt dan ook hoe er vroeger (en misschien nog wel eens) door rijkere of (toen) meer ontwikkelde mensen over onze agrariërs werd gedacht.

'Nou breekt mijn klomp'; dit spreekwoord is een manier om uit te drukken dat er iets ingrijpends gebeurt, iets wat iemand helemaal niet verwacht. Een klomp breekt of barst niet zomaar; daar is heel wat voor nodig!

Sloffen in onze spreekwoordelijke uitdrukkingen

Bij sloffen moet u aan pantoffels of misschien ook wel een soort slippers of muiltjes denken.

‘Het vuur uit zijn sloffen lopen’; deze uitdrukking bedoelt te zeggen dat iemand zich enorm voor iets inzet. Hij loopt zo hard op zijn sloffen (wat helemaal niet gemakkelijk is) dat de vonken ervan af schieten! Het is een compliment voor de inspanningen die iemand vertoont.

‘Uit zijn slof schieten’; als iemand uit zijn slof schiet, reageert hij heel boos. Ziet u het ook voor u? Hoe de persoon in kwestie vervolgens zijn ‘slof’ pakt en die naar u toe gooit?

Gezegden over laarzen

Laarzen heb je tegenwoordig in soorten en maten: sneeuwlaarzen, kaplaarzen, bonten laarsjes, lieslaarzen. Maar heel bijzonder zijn een stel heel oude, antieke laarzen afkomstig uit het sprookje van Klein Duimpje, zoals Perrault dat kent in zijn ‘Sprookjes van moeder de Gans’! Klein Duimpje ‘leent’ in dat verhaal de betoverde laarzen van de reus, waarmee hij zeven mijlen in één stap kan afleggen.

‘Met zevenmijlslaarzen’; Met dit spreekwoord wordt aangegeven dat iemand iets snel of in grote stappen doet. Die stappen hoeven niet letterlijk opgevat te worden, ze kunnen ook figuurlijk zijn bedoeld. Bijvoorbeeld als een persoon iets snel afhandelt.

‘Iets aan zijn laars lappen’; Als iemand iets aan zijn laars lapt, is men van mening dat iemand zich ergens vrijwel niets van aantrekt of het wel heel gemakkelijk neemt. Het is het lappen in de zin van ‘oplappen’, iets gemakkelijk opknappen. Denk ook aan ’schoen-lapper’ in de betekenis van schoenenmaker.

De pantoffel, het zo gemakkelijk zittende schoeisel

In een koud land als het onze, loop je binnenshuis niet op je blote voeten of sokken. Veel te koud. Wij hebben daar van oudsher een speciaal soort schoeisel voor nodig. Lekker warme pantoffels.

‘Een pantoffelheld’; Een held op pantoffels is zoiets als een held op sokken! Zo kun je mooi het ene spreekwoord met het andere verklaren. Maar voor alle duidelijkheid: een pantoffelheld is alles behalve een held.

‘Onder de pantoffel zitten’; wellicht een minder bekende uitdrukking. Iemand die onder de pantoffel zit, zit onder de plak. Weer een voorbeeld van een spreekwoord dat verklaard kan worden met een ander spreekwoord. Wie onder de pantoffel zit bij zijn baas of vrouw heeft weinig of niets te zeggen. Hij maakt zeker niet de dienst uit.

Schoenen in onze zegswijzen

Spreekwoorden over schoenen zijn er in veelvoud. Ik noem u er twee die mij aanspreken.

‘Wie de schoen past, trekke hem aan’; met deze zegswijze wordt uitgedrukt dat als je denkt dat iemand kritiek op je heeft, je iets met die kritiek moet doen. Je moet je die feedback aantrekken! Dit spreekwoord doet mij al of niet terecht, altijd denken aan het sprookje van Assepoester, beschreven door zowel Perrault als de gebroeders Grimm. Assepoester is de enige die het verloren en door de prins gevonden glazen muiltje respectievelijk het zijden slippertje past.

Wie nieuwsgierig is naar sprookjes, kan hier gaan buurten bij mijn special over sprookjes.

‘In de kinderschoenen staan’; Iets dat nog in de kinderschoenen staat, is iets wat nog maar net begonnen is.
Je kunt het zeggen van een project dat nog verder ontwikkeld moet worden. Ook van een persoon kun je zeggen dat hij nog in de kinderschoenen staat. Hij is nog niet toe aan het volwassen zijn of het ondernemen van volwassen activiteiten. Hij moet zich nog verder ontwikkelen.

De schaats in onze vaste uitdrukkingen

In ons land met zijn vele water en schaatsliefhebbers en Elfstedentocht-fanaten, kon een spreekwoord met een schaats erin niet uitblijven. Toch heb ik er maar een spreekwoord mee kunnen vinden. Schaatsers snappen deze uitdrukking maar al te goed.

‘Een scheve schaats rijden’; wanneer een persoon een scheve schaats rijdt, dan begaat hij een fout, een misstap. Met schaatsen gaat het dan zeker fout!

Schoenmaker, blijf bij je leest!

Tegenwoordig laten niet veel mensen hun schoenen nog behoorlijk repareren door een echte ambachtelijke schoenmaker. Liever gaan ze naar een hakkenbar of kopen gelijk nieuwe schoenen!

‘Schoenmaker, blijf bij je leest’; Een leest is de mal waarop een schoen wordt gemaakt. Dit gezegde raadt iedereen tegen wie het gezegd wordt aan, zich met zaken bezig te houden waar hij verstand van heeft.

‘De kinderen van de schoenmaker lopen barrevoets’; een wellicht minder bekend spreekwoord. Als de kinderen van de schoenmaker barrevoets lopen, dan lopen ze op blote voeten. Daarmee wordt aangegeven dat iemand geen aandacht schenkt aan zijn eigen problemen. En dat, beste lezer, is bar en boos! Vooral als iemand zich wel met andermans problemen bemoeit!

Conclusie over schoeisel in onze Nederlandse spreekwoorden

Het zal u nu duidelijk zijn dat onze spreekwoorden altijd iets vertellen over onze cultuur en onze geschiedenis. Wie 'de Nederlander' wil leren begrijpen, moet onze spreekwoorden verstaan. En als u de betekenis van een spreekwoord niet weet kunt u die opzoeken in de uitgebreidere, meer specialistische woordenboeken. Denk aan het woordenboek van de Nederlandse taal van Koenen of (de beste) in de 'Dikke van Dale', groot woordenboek der Nederlandse Taal. Ook kunt u een speciaal spreekwoordenboek aanschaffen. Met deze kennis en boeken toegerust kunt u ‘de paden op, de lanen in, vooruit met flinke pas’!
Geen spreekwoord, maar een liedje dat de ouderen onder ons goed kennen.

Lees verder

• Schoenen: ons dagelijks schoeisel in spreekwoorden
• Geld in spreekwoorden en geschiedenis van ons betaalmiddel
• Liefde: spreekwoorden weerspiegelen denken over hartstocht
• Dansschoenen in sprookjes van Grimm, Perrault en Andersen
• Laarzen in sprookjes: Klein Duimpje en de Gelaarsde Kat