Onderwater-jungle in Nederland

De natuur onder de waterspiegel lijkt op een echte jungle. Dat is in Nederland niet anders. Die vegetatie onder water kan welig groeien en zo rijk zijn, omdat het wispelturige weer er bijna geen invoed op heeft. De onderwaterwereld is rustig en constant. Het kent geen plotselinge temerpatuurschommelingen en geen wind. Het is er nooit te droog of te nat en de winterse kou komt en gaat in een rustig tempo.

2010: Het jaar van de biodiversiteit

Biodiversiteit

Biodiversiteit heeft te maken met de verscheidenheid van het leven op aarde. Het is een verscheidenheid op het niveau van genen, soorten en ecosystemen. Biodiversiteit is een begrip dat gaat over de veelvormigheid van de natuur. Een natuur die soms zo veel vormen kent dat het lijkt alsof ze overdrijft, alsof die natuur een groothandel is in oneindig veel verschillende soorten. Wanneer je een duik zou nemen in een plas, een rivier of een meertje dan kom je al vlug terecht in 'de wereld van de grenzelose creativiteit, een fantastische wereld onder de waterspiegel'. Maar ook de onderwaterwereld kent zijn vijanden. Vuil vormt de grootste bedreiging van die - vaak onbekende - paradijselijke wereld.

Biodiversiteit in de praktijk

Wat biodiversiteit in de praktijk inhoudt, ontdek je al vlug als je een schepnetje door natuurwater haalt. Het resultaat van één keer dat schepnetje door het water halen, is verbluffend. Je ontdekt dan het volgende:

• zeker vijf verschillende planten, zoals hoornblad, kranswier, aarvederkruid, waterranonkel en blaasjeskruid;
• tenminste tien verschillende beestjes, waarbij geen van hen op elkaar lijkt. Het zijn slakjes, veelpotige larven, wormen, poliepen, dikkopjes, torretjes en zelfs onderwaterspinnen!

Insecten

De natuur onder het wateroppervlak kent een heel eigen insectenleven. Het wemelt er van allerlei soorten kevers, wantsen en hun larven. Diertjes die zich hebben aangepast aan het leven in het water. Toch verschijnen ze op gezette tijden aan het oppervlak om er lucht te 'happen'. Kevers kunnen behoren tot de roofdieren. De geelgerande waterkevers en hun larven behoren tot de meest beruchte rovers, die zelf vol giftige stofjes zitten om zich oneetbaar te maken voor andere dieren.

Schoon water

Voor de natuur is schoon water onontbeerlijk. Wanneer de kwaliteit van het natuurwater in orde is, dan kun je dat ook waarnemen aan de oeverplanten. Zie je het pijlkruid ergens zijn spitse bladeren uit het water omhoog steken, dan is daar de waterkwaliteit prima. Vanaf juni staat deze plant met zijn tere wit-rose bloemen in bloei.

In natuurgebieden waar Natuurmonumenten het beheer voert, zoals de Nieuwkoopse Plassen, het Naardermeer of De Wieden, is het water helder als glas en kun je er gemakkelijk tot op de bodem kijken. Je zou er precies kunnen volgen hoe de holle stengel van een waterlelie vanuit een bladrozet op de bodem ontspruit en omhoog sliert tot in een bloem of een rond, drijvend blad. Ook hier ontdek je de wetten van de biodiversiteit. Want behalve de waterlelie vind je er meer van zulke plantensoorten, zoals:

• een gele plomp met zijn ovale bladeren;
• een watergentiaan met kleine, ronde blaadjes.

Opmerking

De waterlelie, de gele plomp en de watergentiaan hebben alle drie totaal verschillende bloemen. De Veenwortel doet het nog weer anders. Die plant heeft spitse bladeren en bloemen met roze aartjes.

Bedreiging door vuil

Als iets de kwetsbaarheid van natuurwater bedreigt, is het wel vuil. De Nederlandse waterrijke natuurgebieden liggen temidden van intensief gebruikt land. Water vervuild door mest, bestrijdingsmiddelen of medicijnen moet uit alle macht geweerd worden uit de beschermde natuur. Toch is vervuild water niet de enige boosdoener. Soms komt de bedreiging uit eigen gelederen. Doordat vissen (brasems) voortdurend in de bodem wroeten op zoek naar voedsel, wervelen ze modder op, waardoor een heldere plas tot een troebele soep wordt. Zo'n troebel water is niet best voor de snoek, een heel nuttige roofvis.

De snoek

De snoek jaagt op alles wat niet goed in zijn vel zit. Daardoor vreet het dier sloot en plas gezond. Bij zijn jacht moet deze roofvis het hebben van zijn snelheid. Hij kan doodstil in een hinderlaag op de loer liggen. Vanuit een positie van roerloosheid, waarbij hij bijna geen vin verroert, kan hij met een machtige zwiep van zijn staart plotseling tevoorschijn schieten en zijn prooi grijpen. Dat hij daarbij ook wel eens kleinere soortgenoten te pakken neemt, wordt hem vergeven. Voor een snoek is helder water heel belang-rijk. In troebel water kan hij zijn prooi namelijk niet zien. Zelfs de brasems, die er de schuld van zijn dat zijn jachtgebied wordt verpest, kan hij niet goed waarnemen. Soms is het nodig dat Natuurmonumenten ingrijpt en alle brasems in een troebele waterplas wegvangt en er snoeken voor in de plaats uitzet. De ervaring heeft immers geleerd dat waar de snoek de baas is, het meestal goed gaat met de andere waterbewoners.

De jungle

Het is waar: een mooie heldere plas met zijn veelvormige onderwaterleven is net een echte jungle, waar de wetten gelden van eten en gegeten worden. Koning snoek (de kannibaal), maar ook de geelgerande roofkever zijn niet de enige roofdieren. Het is geen wonder dat salamanders, padden en kikkers ernstig rekening houden met die jungle-wetten. Zij produceren een enorme overvloed aan eieren, waar duizenden larven en dikkopjes uitkomen. Helaas vormen zij voornamelijk het voedsel voor vissen en nog tientallen rovertjes van klein tot groot en alles wat daar tussen zit. En zelfs de dikkopjes die veilig opgroeien tot pad, kikker of salamander kunnen altijd nog het slachtoffer worden van de geelgerande waterkever met zijn vlijmscherpe kaken. De slimme waterkever probeert zelf wel altijd buiten schot te blijven. Met zijn misselijkmakend lijf vol smerige en giftige stofjes is er niemand die deze geelgerande bandiet lust.

Evenwicht

Het weliswaar ruige onderwater leven in de jungle van een meer, rivier of plas is desondanks een evenwichtige samenleving van zuurstofplanten, roofdieren en opruimers. Alles heeft er zijn onmisbaar aandeel in die wonderlijke samenleving. Van de waterplanten die niet alleen voor zuurstof maar ook voor schuilplaatsen zorgen, via de roofdieren, tot de vlo-kreeften, slakken en waterpissebedden, die de rommel weer opruimen. Waarmee het heldere water maar weer bewijst dat het er goed zit met de biodiversiteit.