Veiled Sentiments van Abu Lughod, een samenvatting

Abu-Lughod beschrijft in veiled sentiments op roman-achtige wijze het reilen en zeilen van de een islamitische stam uit het Midden-Oosten, de Bedouin. Een antropologisch verslag van de leefwereld en de cultuur, op enerverende wijze vastgelegd door de schrijfster. Dit is de samenvatting ervan.

Veiled Sentiments
Honor and poetry in a Bedouin society

Lila Abu-Lughod heeft een antropologisch onderzoek naar een bedouin samenleving gedaan. Hiervoor heeft ze twee jaar lang bij de Awlad ‘Ali, een bedouin stam, gewoond. Ik schrijf mijn essay aan de hand van en over haar boek veiled sentiments. Veiled sentiments betekent verborgen gevoelens, wat refereert aan de ideologie van de bedouin. Het essay gaat in het bijzonder over de ideologie van de bedouin en de rol van de poëzie in de maatschappij. De centrale vraagstelling in dit essay luidt: op welke manier hangt het poetisch discours samen met het discours van het alledaagse sociale leven van de Awlad ‘Ali? Deze vraag zal beantwoord worden aan de hand van drie deelonderwerpen. Als eerst worden de sociale relaties van de Awlad ‘Ali onder de loep genomen. Daarna wordt besproken wat idealen als vrijheid, gelijkheid, bescheidenheid en zelfcontrole voor de bedouin betekenen. De rol van het poëtisch discours in de samenleving wordt als laatste besproken waarna de conclusie volgt. Hierin wordt er antwoord gegeven op de hoofdvraag.

Sociale relaties

De sociale wereld van Awlad ‘Ali kan worden gedeeld in twee delen: aan de ene kant familie, en aan de andere buitenstaanders en vreemdelingen. De bedouinse ideologie zit diep in de sociale relaties en familie verwikkeld. Bloedverwantschap is een van de belangrijkste begrippen in de bedouinse cultuur. Dat verwantschap een belangrijke rol speelt in de samenleving merken we aan de manier waarop de Awlad ‘Ali nieuwkomers begroeten. Een van de eerste vragen die ze stellen is: ‘Where are you from?’, daarmee vragen ze niet waar je vandaan komt maar van welke stam je deel uitmaakt. Iedereen van de bedouin is lid van één of meerdere stammen, of tribes. Families hanteren een patrilineair stelsel. Leden van de familie, of stam, blijven zich altijd identificeren met de naam van hun eigen stam. Zelfs als een vrouwelijk lid van een stam trouwt met een man van een andere stam blijft zij de naam van haar eigen familie gebruiken. Familiebanden worden als de hoogste gezien. Een bedouin hoort meer van zijn familie te houden dan van zijn vrouw. In deze ideologie is trouwen met een neef of nicht van de kant van de vader het ideale huwelijk en dat komt dus ook vaak voor in deze samenleving. Vrouwen getrouwd uit eigen stam worden beter behandeld door hun mannen dan vrouwen die van ‘buiten’ komen. Ze zijn de baas in het huishouden als er meerdere vrouwen deel van het gezin uitmaken en krijgen meer vertrouwen van de man. De reden hiervoor is dat de vrouwen uit eigen stam handelen in het belang van de stam terwijl andere vrouwen, geheel volgens de ideologie van de bedouin, het niks kan schelen omdat ze alleen affectie hebben, of horen te hebben, voor hun eigen stam. Naast paterlineair verwantschap onderscheiden de Awlad ‘Ali nog twee verwantschappen: het materlineair verwantschap en de banden met mensen die geen directe familie zijn maar wel in de buurt wonen. De reden die wordt gegeven voor de band met de familie van de moeder is dat haar kinderen zo’n sterke affectieve band met haar hebben dat die band zich uitstrekt naar de familie van de moeder, ‘If they love their mother, they will love those with whom she identifies and is identified’ (Abu-Lughod, 1999). De banden met mensen die in de buurt wonen is geen vanzelfsprekende band zoals die met familie, ze komt tot stand door de acties van de twee gezinnen. Door wederzijdse hulp kunnen banden met ‘buitenstaanders’ uitgroeien tot banden die lijken op die tussen de familie. Ook het cliëntschap wordt tot deze banden gerekend. Families gaan bij rijke families wonen en werken voor deze in ruil voor voedsel of valuta. Uit al het bovenstaande komt sterk naar voren dat de stam voor het individu gaat. Zowel voor identificatie van het individu als voor de plek waar ‘het hart’ ligt. Zo wordt familie voor echtgenoten geplaatst. Het gevoel dat de stam en de leden ervan boven alles gaat uit zich op verschillende manieren. Zo wordt het beledigen van iemand van de stam gezien als het beledigen van de stam. De daden van een lid van de stam bepalen het aanzien van de stam, zowel positief als negatief.

Idealen & Eer

Status is een belangrijk begrip in elke samenleving, zo ook in die van de Awlad ‘Ali. Bij de bedouin wordt status gemeten naar twee idealen: eer en bescheidenheid. Beide hebben een andere manier van leven en kennen andere maatstaven waaraan de status afgelezen wordt. De centrale begrippen in de ideologie van de bedouin is autonomie, de mate waarin je vrij staat van overheersing of afhankelijkheid van anderen, en gelijkheid. Hoewel er in de samenleving veel ongelijkheid bestaat tussen mensen, wordt er nooit nadruk op gelegd, maar wordt altijd de gezamenlijke plicht om iets te bereiken benadrukt.
De bedouin leggen de nadruk bij ongelijke relaties niet op leider en onderdaan maar op de plicht van de leider om voor de onderdaan te zorgen en de diensten die de onderdaan als dank levert voor de leider. Ook proberen ze de vrijwilligheid van de onderdaan om afhankelijk te zijn van de leider te benadrukken. Door dit te doen vergroten ze de autonomie zowel als de gelijkheid in de relatie. Ook worden ongelijke relaties tussen families, zoals de arme families die werken voor rijke families, aangeduid met woorden die ook gebruikt worden om familiebanden aan te duiden, hier is dat de vader/zoon relatie. Dit alles om ongelijkheid en afhankelijk uit te leggen in een ideologie van gelijkheid en autonomie.

Geheel in tegenstelling tot het ideaal van gelijkheid maar geheel in lijn van het ideaal van autonomie is ‘The honor code’. De code of honor kan het best omschreven worden als een reeks normen en waarden. Hoe meer iemand leeft naar deze normen en waarden hoe meer status deze persoon verwerft. Afkomst, of aşl, hangt in de eerste plaats af van de afkomst van de voorouders. De Awlad ‘Ali geloven dat de eer van de voorouders meegegeven wordt aan de volgende generaties. Daarnaast zijn persoonlijke waarden als eerlijkheid, integriteit en loyaliteit maatstaven voor eer en status. Belangrijker nog dan de bovenstaande waarden is onafhankelijkheid. Een autonoom persoon is niet alleen assertief, trots en angstloos maar heeft bovenal controle over zichzelf. Controle over zichzelf, in het boek self-mastery genoemd, houdt in dat fysieke en emotionele pijn niet getoond mag worden aan anderen. Huilen wordt beschouwd als teken van zwakte in de cultuur van de bedouin. Ook controle over seksuele behoeftes behoort tot de self-mastery. Het laatste middel waaraan status gemeten wordt is gadr, dit betekend macht en omvat zowel fysieke kracht als rijkdom. Dat fysieke kracht enige vorm van macht met zich meebrengt spreekt voor zich. Met het hebben van geld kun je meer mensen afhankelijk van je maken en zo meer gadr vergaren.

Er zijn natuurlijk veel Awlad ‘Ali die niet voldoen aan de bovenstaande eisen die de code of honor stelt. Ze bezitten niks of weinig waardoor ze geen macht kunnen vergaren, of ze kunnen volgens de ideologie van de bedouin en in zekere mate de ideologie van islam niet autonoom zijn. De grootste groep die bijna per definitie niet volgens de code of honor kan leven omdat ze altijd afhankelijk ‘moeten’ zijn, zijn de vrouwen. Voor deze groep is het niet onmogelijk het ideaal van self-mastery te bereiken. Zij leven via de ‘code of modesty’. Deze ‘levensstijl’ is gebaseerd op het feit dat men zichzelf vrijwillig afhankelijk maakt. De manier waarop deze groep, van voornamelijk vrouwen en meisjes, zich horen te gedragen wordt door de Awlad ‘Ali omschreven als hasham. Er zijn veel definities en interpretaties voor dit woord. De meest duidelijke verklaring is dat het de afhankelijke vorm van self-mastery is. Iemand die zich gedraagt volgens de hasham weet wat haar positie is, ze weet wanneer ze moet praten en wanneer niet en is onderdanig aan degene die haar beschermd/voor haar zorgt. Ook het dragen van een sluier is een vorm van bescheidenheid.

Hoewel de manieren verschillen proberen de machtige en machteloze beide status te verkrijgen door middel van hun gedrag. De ene via de code van eer de ander via de code van bescheidenheid. Het sleutelwoord bij beiden blijft controle. Alles moet uit henzelf komen ze mogen nergens toe gedwongen worden. Een man moet zelf voor zijn familie kunnen zorgen en mag geen vorm van ongecontroleerde emotie tonen in het dagelijks leven. Het laatste geld ook voor de afhankelijken, het belangrijkste voor deze groep is dat zij, ondanks dat zij in deze rol gedwongen worden, zelf kiezen onderdanig te zijn.

Seksualiteit speelt een grote als wel een kleine rol in de bedouin maatschappij. Aan de ene kant speelt het een grote rol omdat het de basis vormt voor het verschil in macht van mannen versus die van vrouwen. Zoals bovenstaand vermeld speelt self-mastery een grote dan wel de grootste rol in de bedouin ideologie. Vrouwen zijn volgens deze ideologie minder deugdzaam dan mannen omdat zij afhankelijker zijn van de natuur in de vorm van reproductie en menstruatie. Zij kunnen hun menstruatie niet controleren waardoor zijn nooit het ideaal van volledige self-mastery kunnen bereiken. Menstruatie wordt door de islam als onrein en aards gezien. Ze zijn minder ‘goddelijk’ dan mannen en dus staan ze lager op de hiërarchische ladder. Deze onreinheid wordt zeer letterlijk genomen en heeft een grote impact op het dagelijks leven, zo mag de kleding van vrouwen niet met de kleding van mannen worden gewassen en mogen menstruerende vrouwen niet bidden. Nog dramatischer is het veranderen van klederdracht na de ontmaagding van een nieuwe bruid. Nadat een vrouw voor de eerste keer seksueel actief is geweest moet zij vanaf dat moment een zwarte sluier en een rode riem dragen.Seksualiteit heeft dus een grote en zichtbare invloed op het dagelijks leven. Maar seksualiteit wordt zoveel mogelijk verborgen in de bedouin samenleving. Dit komt doordat het een inbreuk is op de familiebanden die centraal staat in de maatschappij. Intiem contact met mensen buiten de stam kan de aandacht afleiden van de belangen van de stam en moet dus zoveel mogelijk beperkt worden, of in ieder geval goed verborgen.

De ideologie van de bedouin is een ingewikkeld, maar overheersend fenomeen. Controle over lichaam en geest staat centraal in deze ideologie. Er wordt op twee verschillende manieren naar status en eer gestreefd: via de code of honor, die gebaseerd is op de macht van de man en het aantal afhankelijken die hij kan onderhouden. En via de code of modesty, deze is gebaseerd op de vrije keus die men heeft gemaakt om afhankelijk te worden. Een belangrijke deugd in de code van bescheidenheid is gehoorzaamheid.

Poëzie

Poëzie speelt een grote rol in het leven van de Awlad ‘Ali. Er bestaat een grote liefde voor poëzie, vooral in de vorm van zang. Ook wordt het kennen van gedichten bewonderd, en de meeste mensen beschikken dan ook over een gigantische database aan gedichten. De poëzie van de bedouin is niet zoals in de westerse wereld een op zichzelf staand stuk gezongen of gelezen tekst. Het zijn zinnen die alleen begrepen kunnen worden als men de context weet. Abu-Lughod kreeg op de vraag wat een bepaald gedicht betekende de wedervraag wie het gezongen had. Alleen als men de persoon kent en de geschiedenis van de persoon kent die het gedicht zingt, kan het op de juiste manier geïnterpreteerd worden. De ghinnăwa, zoals de gedichten genoemd worden, kunnen de anders zo emotioneel gebonden luisteraars tot tranen roeren. Poëzie biedt een uitvlucht van de alledaagse ideologie van eer en bescheidenheid. Controle over jezelf, en zo ook controle over de emotie staat hoog in achting bij de bedouin. Poëzie biedt een uitlaatklep, een context waarin wel de diepste emoties geuit kunnen worden. Verlies van een naaste, een stukgelopen huwelijk of liefde kunnen binnen de gedichten vrijelijk geuit worden. Dit staat in schril contrast met het alledaagse leven. In de bedouin cultuur, waar seksualiteit verborgen en onderdrukt wordt, is romantische liefde het meest voorkomende thema in de ghinnăwa. Bij de Awlad ‘Ali heeft de familie het recht om huwelijken te regelen voor hun jongere familieleden. De kans is dus aanwezig, bij de bedouin nog veel meer dan in de westerse wereld, dat één van de twee niet blij is met de ander of liever iemand anders had getrouwd. Omdat het uiten van deze gevoelens, vooral de laatste, in het dagelijks leven bijna onaanvaardbaar is, is poëzie de enige manier waarop deze gevoelens toch geaccepteerd worden. Poëzie is in de bedouin maatschappij een manier waarop mensen door de regels van de gedichten hun ware en diepste gevoelens kunnen uiten. Het meest terugkerend thema in de ghinnăwa is romantische liefde.

Conclusie

Als laatste beantwoord ik hier de centrale vraag: Op welke manier hangt het poëtisch discours samen met het discours van het alledaagse sociale leven van de Awlad ‘Ali? Het alledaagse discours en het poetisch discours zijn nauw verbonden met elkaar. Beide zijn ze onderheven aan strikte regels en tradities. De ideologie van de bedouin is self-mastery. Dit betekent controle over lichaam en geest, zo ook controle over emoties. De poezie is een manier, samen met het ritueel huilen na de dood van iemand, om emoties die in het alledaagse leven binnengehouden moeten worden, te delen met de wereld. Het discours van de poezie en het discours van het alledaagse sociale leven hangen samen omdat de één een ontsnapping biedt aan de ander.

Lila Abu-Lughod heeft een prachtig boek geschreven over de bedouin. Ik vraag mij echter af of de manier van vertellen de Awlad ‘Ali en hun leven niet te veel romantiseert. Het onderzoek kwam op mij over als zeer gekleurd door de mening van de schrijfster. Desalniettemin is veiled sentiments een mooi boek die het vat vol tegenstrijdigheden dat de bedouin-cultuur heet, prachtig weergeeft.