Boekverslag: Ted van Lieshout; Gebr

Ik ben naar je kamer geslopen en heb stiekem in de laden van je bureau gezocht tot ik je dagboek vond. Dat heb ik meegesmokkeld, opengeslagen en doorgebladerd tot de eerste lege bladzijde, en toen ben ik gaan schrijven. Nee, ik heb niet gelezen wat jij geschreven hebt.

Titel

In Gebr, beleeft Luuk, de hoofdpersoon, de gevolgen van het overlijden van zijn enige broer, Marius (Maus).
Als de gebroeders nog beide in leven zijn, is het niet altijd koek en ei tussen die twee. Zo herinnert Luuk zich een situatie waarin Maus op zijn kamer komt: ‘Ik zette het meteen op een snauwen, zodat je wist dat je niet welkom was. Ik vroeg of je niet iemand anders kon gaan vervelen. We scholden elkaar voor “lul” uit.’

Na Maus’ overlijden blijft Luuk als enig kind achter: de gebroeders bestaan niet meer. Daarom wordt het afgekort tot gebr., ook omdat Luuk gebroken achterblijft. ‘Vannacht schreef ik per ongeluk: “Toen we allebei nog leefden...” Ik wilde dat verbeteren, want jij leeft niet meer, maar ik nog wel. Ik heb het niet gedaan. Het stond er goed. Er kwamen namelijk allerlei herinneringen boven waarvan ik dacht dat ik ze kwijt was. Jij kwam er in voor, als jongen van tien, van twaalf van veertien.

Maar ook ik kwam in die herinneringen voor, als jongen van elf, dertien, vijftien. En allemaal waren ze van 2 september vorig jaar of van daarvoor. Na 2 september zijn er geen herinneringen bijgekomen waarin we broertjes zijn. Er zijn geen herinneringen waarin jij vijftien bent en ik zestien. Die broers bestaan niet. Dat is een feit. Begrijp je wat dat betekent, Maus? Toen jij stierf, stierf ook de broer die fk was. Ik heb je verteld van de siddering die ik voelde toen mam zei dat je overleden was; dat zal het moment geweest zijn waarop het broertje in mij doodging.’

Opbouw

De eerste vijf hoofdstukken beschrijven de middag en de avond van één dag. Het zesde hoofdstuk is het langste; tijdens de nacht komen de teksten uit Maus’ dagboek en Luuks reacties hierop aan de orde. De overige hoofdstukken beschrijven de ochtend, middag en avond van de volgende dag: de dag waarop Maus jarig geweest zou zijn. In het boek worden dus twee dagen beschreven.

Het verhaal wordt chronologisch (dit wil zeggen: van begin tot eind) verteld. Tijdens het lezen merk je dat er sprake is van veel flash-backs (dit wil zeggen: via herinneringen teruggaan in de tijd).

Alle hoofdstukken, behalve het zesde, bestaan uit brieven die Luuk aan zijn overleden broer Maus schrijft: ‘Alaaf Maus’ of ‘Lieve Maus’. Het grootste hoofdstuk geeft gedeelten uit het dagboek van Maus weer, telkens afgewisseld met Luuks reacties hierop.

Verteller

Het verhaal is in de ik-vorm verteld; de verteller (Luuk) speelt zelf een belangrijke rol. Hierdoor krijg je veel informatie over wat hem bezighoudt. Daarnaast krijg je via zijn herinneringen (en natuurlijk via het dagboek van Maus) veel informatie over zijn overleden broer. Over de gevoelens van de andere personages kom je veel minder te weten. Toch leer je ook hun ouders en de vrienden Alex en Tibor wel kennen: door wat ze doen en zeggen en door de manier waarop Luuk (de ik-figuur) tegen hen aankijkt.

Hoofdpersoon

Luuk (Lukas) is de oudste zoon van een moeder die achter in de veertig en een vader die in de zestig is. Luuks broer heet Marius, maar iedereen noemt hem Maus. Maus zoekt van tijd tot tijd wel contact met Luuk, maar deze heeft veel behoefte om alleen te zijn. Hierdoor botst het nog wel eens tussen beiden. Ook met zijn ouders, vooral zijn moeder, botert het niet altijd.
Luuk koestert een groot geheim dat hij eens, stiekem, opschrijft en in zijn kamer verstopt. Pas n de dood van Maus zal Luuk ontdekken dat zijn jongere broer dit geheim eens gelezen heeft.

Wanneer Maus almaar zieker wordt heeft Luuk veel medelijden met hem: hij trilt steeds meer en neemt enorm in gewicht af. Omdat de artsen denken dat Maus’ aandoening een psychische (geestelijke) achtergrond heeft, laten ze hem in een psychiatrisch ziekenhuis opnemen. Luuk heeft in deze periode erg met hem te doen.Van zijn moeder hoort Luuk op een dag dat Maus overleden is. Dit zet hem aan tot denken en handelen.Via Maus’ dagboek leert hij zijn broer pas echt goed kennen. Ook helpen bepaalde passages (gedeelten) Luuk een weloverwogen beslissing te nemen, die hem misschien gelukkiger maakt dan hij ooit geweest is.

De ziekte van Wilson

Pas na Maus’ dood blijkt dat hij is overleden aan de ziekte van Wilson. Dit is geen psychische ziekte, zoals Maus zelf in het psychiatrisch ziekenhuis al had uitgeschreeuwd, maar een zeldzame stofwisselingsziekte. Door de ziekte van Wilson herkent het lichaam koper, dat net als ijzer (spinazie!) in je eten zit, niet langer als afvalsrof. Te veel koper vergiftigt je organen, die er langzamerhand, stuk voor stuk, dood van gaan. Het trillen van lichaamsdelen wordt veroorzaakt doordat de hersenen aangetast worden. Maus kreeg tijdens zijn ziekte steeds vaker een wat pesterige glimlach. Achteraf bleek dit veroorzaakt door deze ziekte. Met een grimas lachen is namelijk een typisch kenmerk van de ziekte van Wilson. Achteraf denkt Luuk hierover: ‘Het toppunt van spot: lachend de dood in.’

De auteur

Ted van Lieshout (i) is geboren in Eindhoven. Als klein kind ontdekt hij dat schrijven en tekenen zijn favoriete bezigheden zijn. Hij woont al een hele tijd in Amsterdam, waar hij in 1980 aan de Rietveld Academie afstudeerde als illustrator en ontwerper. Over zijn keuze voor deze studie zegt hij: ‘Ik ben naar de Rietveld gegaan omdat ik dacht dat ik geen schrijver kon worden. Ik kon niet ontleden en grammatica vond ik ook al zo ingewikkeld, en ik dacht: als je schrijver bent moet je dat allemaal weten... nou, dat blijkt dus niet het geval te zijn.’

In 1982 begint hij te illustreren voor De Blauwgeruite Kiel, de jeugdbijlage van het opinieblad Vrij Nederland. Vanaf 1984 publiceert hij hierin ook gedichten. Hij schrijft poëzie en proza voor kinderen en toneelstukjes voor onder andere Sesamstraat en Het Klokhuis. Van 1987 tot 1990 is hij docent tekenen en illustreren aan de Koninklijke Academie in Den Haag. Voor zijn bundels en boeken ontvangt Ted van Lieshout in binnen- en buitenland diverse prijzen, zoals een Gouden Griffel, twee Zilveren Griffels en vier Vlag en Wimpels. Voor Gebr. kreeg hij in 1997 de Zilveren Zoen. Momenteel is hij fulltime schrijver. Zijn boeken en dichtbundels illustreert hij meestal zelf; zo ook het omslag van de oorspronkelijke uitgave van Gebr.

Niet alleen op het vlak van illustreren, maar ook als schrijver wil Ted van Lieshout min of meer bewust grenzen overschrijden. ‘Wat mij betreft komt er nog veel meer. Het gaat mij niet om het opzettelijk grensverleggen, maar wel om het verkennen van de grenzen. Ik streef een bepaalde originaliteit na en ik geloof dat ik ook eigenlijk best wel origineel ben. In die zin ben ik wel bewust grensverleggend bezig.’

Samenvatting

‘Ik ben naar je kamer geslopen en heb stiekem in de laden van je bureau gezocht tot ik je dagboek vond. Dat heb ik meegesmokkeld, opengeslagen en doorgebladerd tot de eerste lege bladzijde, en toen ben ik gaan schrijven. Nee, ik heb niet gelezen wat jfj geschreven hebt. Echt niet. Eerlijk niet. Volgens mij is er een wet die het verbiedt om zonder toestemming andermans dagboek te lezen. Misschien is er ook wel een wet die zegt dat je niet in andermans dagboek mag schrijven. Maar ik doe het toch.’ Dit zijn de eerste zinnen die Luuk schrijft in het dagboek van zijn overleden broer. Zijn broer Marius, die Maus wordt genoemd, is dan een halfjaar dood. Zijn moeder wil de eerste verjaardag van Maus die hij niet meer zelf meemaakt, op een bijzondere manier ‘vieren’, namelijk met het verbranden van zijn bezittingen: ‘omdat ik op die manier afscheid van hem wil nemen. Ik heb zijn spulletjes niet nodig om elke dag aan hem herinnerd te worden. Ik wil geen bedevaartsoord in mijn huis.’
Luuk redt het dagboek van zijn broer uit de handen van hun moeder. Door er zelf in te gaan schrijven maakt hij het tot zijn eigen dagboek, zodat zij het niet meer in de vlammen kan gooien. Maar wil hij dat eigenlijk wel? Maus schrijft immers in het dagboek de vreselijke woorden: Luuk houdt meer van jongens dan van meisjes. Dat is toch een leugen! Of niet?
Door dit dagboek komt Luuk tot veel vragen en antwoorden en een heel belangrijke beslissing.