Het belang van een goede checklist

Onze omgeving wordt steeds complexer door nieuwe technologieën en nieuwe wetenschappelijke kennis maar ons menselijk geheugen en onze aandacht hebben hun limieten. Een simpele checklist kan ons op het juiste spoor houden. Het belang van dergelijke checklists in bijvoorbeeld de luchtvaart of de medische wereld is niet te onderschatten.

Twee verhalen als inleiding...

Amerikaanse luchtmacht

Begin de jaren dertig is de Amerikaanse luchtmacht op zoek naar een nieuw type bommenwerper. Drie firma’s (Boeing, Douglas en Martin) stellen hun prototype voor. Iedereen is het er over eens dat het ontwerp van Boeing het meest overtuigt en de vereisten van de luchtmacht zelfs ver overtreft. Een aanwezige journalist is zo onder de indruk dat hij het vliegtuig een echt “flying fortress” noemt. De B17 “Flying Fortress” wordt dan ook één van de succesvolste vliegtuigen uit de militaire luchtvaartgeschiedenis.

Wat weinig mensen weten, is dat dit succesverhaal bijna niet was doorgegaan: tijdens één van de laatste test- en presentatievluchten (waarbij beslist ging worden over de aankoop) stortte het prototype model 299 genoemd, vlak na het opstijgen neer. De twee meest ervaren piloten van dat moment, Majoor Player Hill en Leslie “cowboy” Tower, kwamen hierbij om. Als gevolg hiervan koos de luchtmacht voor het ontwerp van Douglas. Omdat vele piloten, en de mensen van Boeing zelf, rotsvast overtuigd waren van de kwaliteiten van het vliegtuig, besliste de luchtmacht enkele maanden later alsnog een beperkt aantal B17 te bestellen. De rest is geschiedenis…

Wereldgezondheidsorganisatie (WHO)

Eind de jaren negentig begint de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) een onderzoek naar alle chirurgische ingrepen die overal ter wereld worden uitgevoerd. Uit dit onderzoek blijkt dat er wereldwijd jaarlijks 234 miljoen operaties worden verricht. Bij bijna een kwart van deze ingrepen treden er complicaties op en ongeveer een miljoen mensen verliezen hierbij het leven. Een later onderzoek in acht referentieziekenhuizen (vier in ontwikkelingslanden en vier in “rijkere” landen) wijst uit dat minstens de helft van deze complicaties vermijdbaar is (een half miljoen mensenlevens dus en heel veel pijn, leed en financiële middelen).

Waarom deze verhalen...

Wel, omdat beide problemen aangepakt werden met één simpel middel: een checklist… De onderzoekers die de crash van de B17 bestudeerden, stelden vast dat dit nieuwe type vliegtuig veel complexer was dan alle voorgaande types. Ondanks de jaren ervaring van beide testpiloten waren ze bij de take off domweg vergeten het vergrendelingssysteem van de roeren te ontgrendelen. Om vergetelheden als deze in de toekomst te vermijden, stelden de piloten en ingenieurs van Boeing als eersten ter wereld een aantal checklists op (preflight checklists, emergency checklists, enz.). Sedertdien maakt elke vliegtuigbouwer ter wereld voor elk type vliegtuig een aantal checklists op; deze worden overhandigd aan de luchtvaartmaatschappijen, die ze mogen aanvullen of aanpassen aan hun wensen of interne gebruiken. Behalve Rambo misschien, zal elke piloot ter wereld, of het nu voor een Cesna is of een C5 Galaxy, dit aangeleerd krijgen en scrupuleus gebruiken.

Na het onderzoek in de acht ziekenhuizen, vroeg de WHO zich af hoe ze de complicaties voor, tijdens en na een chirurgische ingreep konden beperken. Een internationaal onderzoeksteam kwam na enige tijd op de proppen met een vrij simpele checklist. Hierin stonden een aantal, op het eerste gezicht, vrij banale zaken: “is de identiteit van de patiënt bevestigd?”, “weet iedereen in het operatiekwartier welke ingreep we gaan uitvoeren”, “heeft de patiënt maximaal 1 uur voor de ingreep antibiotica gekregen”, “is er voldoende bloed van het juiste type beschikbaar”, enz.

Reeds na de eerste testfase van deze nieuwe WHO Surgical Safety Checklist bleek dat er een spectaculaire daling was van het aantal verkeerde ingrepen, het aantal infecties en zelfs het aantal overlijdens. Deze “simpele” checklist had op een paar weken tijd talloze levens gered, veel overbodig lijden vermeden en miljoenen dollars bespaard.

Moraal van het verhaal...

Laat ons wel wezen: piloten en chirurgen zijn geen domme mensen, ze hebben een strenge selectie en een jarenlange opleiding achter de rug en moeten zich eerst jaren als assistent bewijzen vooraleer ze zelf de verantwoordelijkheid krijgen. Maar, ondanks hun intellect, zijn en blijven het mensen. Een bekende quote zegt “waar er mensen zijn, wordt er ge-mens-t”.

Onze omgeving wordt steeds complexer door nieuwe technologieën en nieuwe wetenschappelijke kennis maar ons menselijk geheugen en onze aandacht hebben hun limieten. Als een piloot of een chirurg met een ingewikkeld probleem wordt geconfronteerd zal hij automatisch terugvallen op zijn uitgebreide kennis en kunde maar omdat ze zo gefocust zijn op het probleem zelf, vergeten ze vaak de meest banale dingen. Een checklist moet dit compenseren.