Gouden regels bij lesgeven en instructie aan volwassenen

Aan volwassenen instructie geven en ze vaardigheden bijbrengen, doen we vaker dan we ons realiseren. Omdat we een nieuwe collega hebben, op het werk of in een vrijwilligersorganisatie. Of we geven een workshop en demonstreren onze vaardigheden. Soms gebeurt de kennisoverdracht onbewust of terloops zonder dat we er bij stilstaan. Enige knowhow op gebied van instrueren en kennis overdragen aan leerlingen is in alle gevallen nuttig. Zeker als we onze kennis klassikaal aan een groep volwassen personen overdragen.

Leraar zijn we allemaal

Het geven van les en instructie is niet alleen weggelegd voor beroepsleerkrachten, rijschoolhouders, trainer of de zwemleraar. Iedereen zal zo nu en dan ervaringen en kennis moeten overdragen aan onervaren leken, bijvoorbeeld omdat:

• Er nieuwe collega’s zijn gekomen, die het nodige moeten leren.
• Een groep klanten informatie wil over een nieuw product dat op de markt komt.
• U een leuke les en instructie over uw hobby wil geven, zoals toneelspelen, zingen, origami, hardlopen etc.
• Vrijwilligers getraind moeten voor een telefonische hulpdienst, ziekenhuis of bejaardenhulp
• Enz. enz.

Voorbereiding is de halve les

Maar dan is het wel nuttig en prettig enige basisregels te kennen die gelden bij het geven van instructie. Wat moet u voorbereiden en doen om een goede les te geven? Zet allereerst voor uzelf in logische volgorde op papier wat de leerlingen moeten kennen + kunnen na afloop van uw les:

• Welke handelingen moeten zelfstandig, foutloos en vlot verricht kunnen worden.
• Welke vragen moeten ze goed hebben beantwoord.

Leren door activeren

Vervolgens gaat u alle voorbereidingen richten op dit vaststaande doel, maar bedenk daarbij het volgende:

• Als u uitsluitend maar praat, onthoudt een leerling niet meer dan 15% van hetgeen u vertelt.
• Wanneer u de handelingen in beeld brengt via demonstratie of beeldscherm, dus als de leerling ziet waar het om gaat, blijft 55% van de leerstof hangen.
• Als u bovendien de leerling zelf laat denken: “waarom doe je dat?” of "welke conclusie trek je daaruit?” enz. en de leerling ook de handelingen zelf laat uitvoeren, blijft gemiddeld 90% van de onderwezen lesstof hangen.

Dus bied de leerstof aanschouwelijk aan en schakel de leerlingen in bij het uitvoeren van handelingen, activeer ze. Het bewijs daarvan kennen we allemaal als het gaat om aanleren van computervaardigheden. Het heeft vrijwel geen zin, om eerst te demonstreren op welke beeldschermknoppen iemand allemaal moet klikken. Degene die een computerbehendigheid gaat leren, moet gelijk zelf met tablet, laptop etc aan de slag, terwijl wij als deskundige er naast zitten en mondeling aanwijzingen en instructies geven.

Praktische tips

Theorieles

Maak uiteraard een plan van de beelden die u op het scherm of flip-over wilt tonen, aangevuld met:

• De vragen die u denkt te gaan stellen.
• Voorbeelden die u gaat gebruiken.
• Wanneer en hoe u hulpmiddelen denkt te gebruiken.
• Leg bij theorielessen een probleem voor aan de klas, zodat ze zelf eerst kunnen nadenken over een oplossing.

Vaardigheid les

• Schrijf de chronologische volgorde op van de gebeurtenissen.
• En beoefen zelf eerst grondig de demonstraties die u straks gaat geven, want als dat niet goed gaat, is het effect averechts.
• Activeer, dus schakel de leerlingen ook zelf in als het gaat om vaardigheid les.

Hulpmiddelen

Als u hulpmiddelen, gereedschappen, modellen enz. gaat gebruiken, stal die dan niet van te voren uit, maar zorg voor verrassing door ze pas te tonen als u ze gaat gebruiken. Berg ze vervolgens na gebruik gelijk weer op om afleiding te voorkomen. Let daarbij op dat de achterste leerlingen ook alles goed kunnen volgen. Verklaar doorsneden, modellen, tekeningen enz. altijd voordat u ze gaat gebruiken, want menige leerling snapt anders niet waar u het over heeft.

Vragen stellen

Een goede vraagtechniek maakt dat de leerlingen optimaal geactiveerd worden en alert blijven.

• Stel een vraag…. Wacht….. en wijs dan pas een leerling aan. Allen denken dan mee.
• Stel korte begrijpelijke vragen.
• Vermijd vragen waarop een gecompliceerd of genuanceerd antwoord mogelijk is, anders zal het u niet duidelijk zijn of de leerling het probleem begrijpt.
• Maar stel ook geen vragen die alleen met ja/nee, of goed/fout beantwoord kunnen worden, tenzij u de leerling z’n antwoord laat motiveren.
• Stel de vragen kris-kras door de groep, zodat niemand vooraf weet wanneer zij/hij aan de beurt is.
• Waardeer het als leerlingen vragen stellen, want dat betekent meestal dat ze belangstelling hebben.
• Laat u niet nodeloos onderbreken, wen leerlingen eraan dat er na elke stap ruimte is tot het stellen van vragen.
• Als u ergens geen antwoord op weet, geef dat dan toe en draai er dus niet om heen, want dat voelt de klas onmiddellijk aan.
• Als leerlingen vragen stellen, herhaal die dan luid en duidelijk zodat iedereen in de klas de vraag hoort en dus snapt waar u antwoord op geeft.

De gouden regels van instructie

• Benut de zintuigen.
• Schakel het verstand van de leerling in.
• Controleer de vorderingen stap voor stap.
• Gebruik begrijpelijke taal, dus geen vaktaal.