Eindexamen geschiedenis: samenvatting Vietnam HAVO en VWO

In 2012 is (net als in 2010 en 2011) één van de thema's van het eindexamen geschiedenis "DEKOLONISATIE EN KOUDE OORLOG IN VIETNAM". In het volgende artikel worden de belangrijkste personen, gebeurtenissen en ontwikkelingen van dit onderwerp besproken, waardoor een bondige samenvatting ontstaat. Scholieren kunnen dit artikel voor zowel het HAVO als VWO examen gebruiken, daar waar verschillen bestaan tussen beide niveaus wordt dit duidelijk aangegeven. Voor het oudere eindexamenonderwerp geschiedenis ('Dynamiek en stagnatie in de Republiek') kijkt u bij:

• Deel 1: opkomst van de zeegewesten
• Deel 2: Republiek in de Gouden Eeuw 1585-1672
• Deel 3: Republiek in de Zilveren Eeuw 1672-1780
• Deel 4: Economische neergang Republiek 1780-1806

De eindexamenstof van het onderwerp "DEKOLONISATIE EN KOUDE OORLOG IN VIETNAM" wordt in het onderstaande artikel in een aantal subthema's onderverdeeld, te beginnen met de Koude Oorlog.

Koude Oorlog

• Koude Oorlog: de Koude Oorlog verplaatst zich naar Azië onder toedoen van de westerse angst voor het communistische China (1949) en het proces van dekolonisatie. Tijdens de Koude Oorlog is er sprake van intensieve bemoeienis van de Verenigde Staten met Zuid-Vietnam. De Sovjet-Unie en China verlenen steun aan Noord-Vietnam
• Er is sprake van twee kampen in de Koude Oorlog (1947-1989):
• VS: in het westerse blok staan democratie en het individu centraal, evenals idealen als vrijheid, economische ontwikkeling en kapitalisme
• SU: in het communistische blok is sprake van een eenpartijstelsel in plaats van vrije verkiezingen, daarnaast staat het collectief in plaats van het individu centraal, evenals gelijkheid, solidariteit, een planeconomie en inspiratie vanuit de ideeënleer van Marx en Lenin
• Het Westen / de Verenigde Staten worden gekenmerkt door: de NAVO, de dominotheorie, angst voor communistische ´dictatuur´, een communistische ´wereldrevolutie’ en de communistische atoombom (de Sovjet-Unie verkrijgt deze in 1949). Andere aspecten zijn: angst voor het communistische China (1949), uitvoering van de containment-politiek, verlening van de Marshallhulp, evenals pro-westerse marionettenregeringen.
• Het Oosten / de Sovjet-Unie wordt gekenmerkt door: het Warschaupact, communistisch georiënteerde satellietstaten, alsmede afkeer van westerse ´uitbuiting´en ´imperialisme´.
• VWO: de Sovjet-Unie gebruikt veelvuldig haar vetorecht in de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (VN)
• Belangrijke twistpunten in de Koude Oorlog zijn: de toekomst van Duitsland, het ‘IJzeren Gordijn’ in Europa (VWO: de Koreaoorlog van 1950-1953), de wapenwedloop, bouw van de Berlijnse Muur in 1961, de Cubacrisis van 1962, de prestigestrijd in de ruimtevaart, de dekolonisatie van Azië, alsmede de Vietnamoorlog

Koloniaal verleden en dekolonisatie

• Vietnam was rond 1900 een deel van Frans Indochina (bestaande uit Vietnam, Laos, Cambodja).
• Belangrijke thema’s zijn hier: nationalisme en het streven naar onafhankelijkheid.
• Enkele belangrijke gebeurtenissen en ontwikkelingen zijn, op chronologische volgorde:
• 1890: geboorte van Ho Chi Minh
• Rond 1900 is reeds sprake van enkele belangrijke verschillen tussen het noorden en zuiden van Vietnam:
• Noorden: kleine boeren, minder vruchtbare grond, meer verzet
• Zuiden: meer grootgrondbezitters, stedelijke Rooms-Katholieke elite, verbetering onderwijs, infrastructuur, gezondheidszorg
• 1920-: het nationalisme in Azië neemt sterk toe
• 1930: oprichting Indo-Chinese Communistische Partij
• 1941: oprichting Vietminh als communistische, nationalistische organisatie die strijd voor een onafhankelijk Vietnam. De Vietminh zou achtereenvolgens strijden tegen de Japanners (tijdens de Tweede Wereldoorlog), de Fransen (na de Tweede Wereldoorlog), alsmede de Amerikanen en Zuid-Vietnamezen
• 1945: Democratische Republiek Vietnam uitgeroepen; Ho Chi Minh maakt gebruikt van het opgetreden machtsvacuüm. Na 1945 vindt een uitbreiding van Franse troepen in Vietnam plaats, uiteindelijk volgt in 1954 de Franse nederlaag bij Dien Bien Phoe. Hierna volgen de Akkoorden van Genève. De belangrijkste punten bedragen een opdeling in twee staten, een verbod op aansluiting bij een militair bondgenootschap, evenals het houden van 'nationale' verkiezingen in 1956 (uiteindelijk worden deze geblokkeerd door de Verenigde Staten)

Noord-Vietnam: regime Ho Chi Minh

• Periode: 1954-1969
• De belangrijkste eigenschappen van dit regime zijn de zogenaamde interne en externe revolutie
• ‘Interne revolutie’: kenmerken zijn de invoering van een communistische economie, nationalisering van bedrijven, politiek van landverdeling, bevordering van nationale eensgezindheid
• ‘Externe revolutie’: het doel is hier een verenigd communistisch Vietnam, ondermijning van het regime van Diem in Zuid-Vietnam, inzet van infiltratie en verzet worden ingezet als middelen, daarnaast is deze revolutie ook gericht tegen Amerikaanse aanwezigheid in Vietnam
• Beide revolutie radicaliseren gaandeweg:
• Intern is er sprake van meer Chinese invloed, een intensieve planeconomie, stimulering van zware industrie, gepaard gaand met een toenemend aantal slachtoffers en vluchtelingen
• Extern is er met name sprake van radicalisering gezien het begin van de Vietnamoorlog (1959-1973)

Zuid-Vietnam: regime Diem

• Periode: 1954-1963
• De Verenigde Staten streven naar een kapitalistisch, democratisch Zuid-Vietnam en leveren militaire adviseurs en oorlogsmaterieel.
• Ngo Dinh Diem wordt gekenmerkt door: Rooms-Katholicisme, elitaire achtergrond, alsmede afkeer van communisme en kolonialisme
• Problemen binnen Zuid-Vietnamese politiek en leger worden gekenmerkt door:
• corruptie, rivaliteit, nepotisme, politiestaat
• Verzet tegen Diem door boeren (versterkte dorpen), boeddhisten (onderdrukking), communisten en intellectuelen
• Dit verzet wordt uiteindelijk gebundeld in de NLF (Nationaal Bevrijdingsfront), evenals in de militaire tak van de NLF: de Vietcong
• De Verenigde Staten raken in toenemende mate teleurgesteld in de ‘autoritaire’ en ‘onvolgzame’ Diem
• In 1963 vindt een vurig protest van boeddhisten plaats, in hetzelfde jaar gevolgd door een staatsgreep van generaals en de moord op Diem
• VWO: van 1967-1975 is de anti-communist Thieu leider van Zuid-Vietnam

Verloop van Amerikaanse betrokkenheid en oorlogvoering

• 1945-1953: in deze jaren is Truman president van de Verenigde Staten
• Belangrijke kenmerken van deze regeringsperiode zijn:
• opvolger van Roosevelt
• Containmentpolitiek
• Chinese burgeroorlog 1945-1949
• Leider Sovjet-Unie is tot 1953 Stalin
• VWO: kwestie-Taiwan.(tot 1971), Koreaoorlog (‘50-’53)
• 1953-1961: in deze jaren is Eisenhower president van de Verenigde Staten
• Belangrijke kenmerken van deze regeringsperiode zijn:
• dominotheorie, steun aan Fransen, na 1954 steun aan Zuid-Vietnam
• blokkering verkiezingen van 1956
• 1956 ‘vreedzame coëxistentie’,1960 breuk SU-China
• VWO: oprichting ZOAVO
• 1961-1963: in deze jaren is John F. Kennedy president van de Verenigde Staten
• Belangrijke kenmerken van deze regeringsperiode zijn:
• meer militaire adviseurs en helikopters
• inzet Agent Orange
• Bouw Berlijnse Muur, Cubacrisis (SU-Chroesjtsjov)
• 1963 moorden op Diem en Kennedy
• 1963-1969: in deze jaren is Lyndon B. Johnson president van de Verenigde Staten
• Belangrijke kenmerken van deze regeringsperiode zijn:
• “Great Society” als binnenlands ideaal
• dilemma: terugtrekking, nucleair of conventioneel?
• Tonkinincident en Tonkinresolutie (1964)
• ‘limited war’: geen inzet kernbom, weinig slachtoffers
• generaal Westmoreland 1964-1968, sterke uitbreidingaantal Amerikaanse troepen (1968 circa 500.000)
• inzet Agent Orange, napalm
• 1965-1968: ‘Operatie Rolling Thunder’
• Noord-Vietnamese leider Giap: infiltratie en guerillaoorlog
• groot belang Ho Chi Minh-route
• omvangrijke wapenleveringen SU aan Noord-Vietnam en Vietcong
• 1968: Tet-offensief: moreel succes Noord-Vietnam
• 1969-1974: in deze jaren is Richard Nixon president van de Verenigde Staten
• Belangrijke kenmerken van deze regeringsperiode zijn:
• doelen: ‘peace with honour’ en ‘vietnamisering’ van de oorlog
• onderhandelingen met Noord-Vietnam
• VWO: Kissinger onderhandelt vanaf 1968. Ook: detente, driehoeksdiplomatie, SALT
• kerst 1972: zware bombardementen
• 1973 Parijse Akkoorden
• 1975 Noord-Vietnam verovert alsnog het zuiden

Vietnamoorlog in Vietnam

• Noord-Vietnam: de Noord-Vietnamese bevolking paste zich door middel van inventiviteit aan aan de veranderde (oorlog)situatie.
• De belangrijkste kenmerken zijn: zware Amerikaanse bombardementen, ondergrondse fabrieken, scholen en dorpen, nachtelijke arbeid m.b.t. zaaien en oogsten, evacuatie en spreiding van kinderen en bejaarden, mannen worden massaal ingezet i.v.m. de dienstplicht, vrouwen zijn nuttige en onmisbare arbeidskrachten.
• Zuid-Vietnam: ook hier oefent de oorlogvoering een sterke invloed uit op de maatschappij.
• De belangrijkste kenmerken zijn: 50% van de mannen wordt ingezet in de oorlogvoering, de 'versterkte dorpen' voelen voor velen als een vorm van bezetting, er vinden hevige gevechten plaats, er is sprake van ontvolking op het platteland, er vindt een sterke groei van de steden plaats (Saigon), evenals een toename van de misdaad, prostitutie en gokhuizen. Bovendien manifesteert zich een gebrek aan werk en woonruimte, evenals een verwaarlozing van de landbouw en industrie.
• Amerikaanse militairen: ook in het leven van Amerikaanse soldaten zijn vele effecten van de oorlog zichtbaar.
• De belangrijkste kenmerken zijn: Amerikaanse militairen zijn onvoldoende voorbereid op het klimaat, de vijandelijke guerillaoorlog en het grote aantal gesneuvelden. Daarnaast is er sprake van een moeizaam verloop van de oorlog, een vijandige houding van ook Zuid-Vietnamezen, twijfels over het nut van de oorlog, evenals gevoelens van angst, frustratie, alsmede het gebruik van drugs, bezoeken aan bars en bordelen, desertie, rassenhaat en vormen van oorlogsmisdaden. Het bloedbad van My Lai (1968) is hier een belangrijk voorbeeld van.

Beleving en gevolgen in de Verenigde Staten

• Media: In de Amerikaanse media is sprake van massale betrokkenheid, vooral na het zenden van de eerste troepen in 1965
• 'Vietnam' is de eerste 'televisieoorlog'. Daarnaast zijn ook reportages, foto's en oorlogsverslaggevers van groot belang.
• Aanvankelijk is vooral sprake van steun voor de Amerikaanse troepen en de oorlogvoering, gaandeweg ontwikkelt zich een kritischer houding
• Zowel in Amerikaanse media als de bevolking is sprake van polarisatie: botsing tussen voor- en tegenstanders van de oorlog
• Tevens vindt een debat plaats over de rol van 'eerlijke' nieuwsvoorziening in een democratie
• Zeer bekend is ook de schokkende foto van het 'napalmmeisje' Kim Phuc
• Bevolking: in de Amerikaanse bevolking ontstaat een breuk tussen 'jong' en 'oud'
• De jonge 'protestgeneratie' van babyboomers staat lijnrecht tegenover de oudere generatie en verwijt deze volgzaamheid
• Oudere generatie van ouders, docenten, politici en ooggetuigen van de crisisjaren en de Tweede Wereldoorlog vreest met name het communisme en steunt in meerderheid de regering
• Jongeren protesteren tegen de dienstplicht en de Vietnamoorlog
• Jongeren, scholieren en studenten uiten zich door middel van demonstraties, protestsongs, weigering van dienstplicht.
• In 1970 vallen 4 doden tijdens een demonstratie op Kent State University
• Politiek: het Vietnambeleid wordt bepaald door de president, het Pentagon (defensie) en het ministerie van Buitenlandse Zaken
• Het Congres steunt de Tonkinresolutie, alsmede Johnsons Vietnambeleid en de steeds hoger wordende defensiebegrotingen
• Het Congres is loyaal aan de president en weigert 'soft on communism' te zijn
• Wel zijn er zorgen over het democratische gehalte van Zuid-Vietnam, de haalbaarheid van een militaire overwinning en de binnenlandse protesten
• De belangrijkste tegenstelling in de Amerikaanse politiek is die tussen 'duiven' (voorstanders van onderhandeling) en 'haviken' (voorstander van een harde aanpak)
• Vanaf 1966 vinden hoorzittingen onder leiding van 'duif'-senator Fulbright plaats
• Als gevolg van de hoge overheidsuitgaven is er sprake van geldgebrek. Tevens daalt de koers van de dollar. De 'Great Society' kan vanwege de hoge uitgaven niet bekostigd worden.
• Er is sprake van een groeiende kloof tussen regering en samenleving, getuige ook vele rellen
• Johnson stelt zich niet herkiesbaar als president
• Gevolgen van de Vietnamoorlog op lange termijn:
• 'Working class war', veel Afro-Amerikaanse soldaten vechten aan het front
• Spanningen en rassenhaat, maar ook toenadering en gevechten zij-aan-zij tussen 'blank' en 'zwart' in het leger
• De oorlog wordt tot 'nationaal trauma': het rijkste land ter wereld met de sterkte defensiemacht (VS) verliest een oorlog die gezien de gebeurtenissen van 1975 (noorden verovert alsnog het zuiden van Vietnam) zinloos lijkt te zijn geweest
• De Verenigde Staten verliezen onder de bevolking van meerdere bondgenoten het imago van 'bevrijders'
• Pentagon Papers (1971) bewijzen misleiding van het Amerikaanse volk en Congres, in 1973 volgt de War Powers Act die de macht van de president in oorlogstijd vermindert ten gunste van het Congres
• (post-)Vietnamsyndroom: psychosociale, fysieke en maatschappelijke problemen bij Vietnamveteranen
• Jaren '80: verwerking Vietnamoorlog door speelfilms, herdenkingen en Vietnam Memorial (1982)