Reflectie (Korthagen)

Reflectie is een belangrijk hulpmiddel om jezelf te kunnen ontwikkelen. Reflectie is het mentale vermogen om bewust na te denken over ervaring, kennis, inzicht en houding, met als doel jezelf te verbeteren. F. Korthagen ontwikkelde een proces, waarin je stapsgewijs op jezelf kunt reflecteren. Na de laatste stap in het proces begin je weer bij de eerste stap, op deze manier ontstaat er een cyclisch proces. In dit artikel worden onder andere de stappen van Korthagen besproken. Reflecteren doe je alleen en met anderen. Het is een vaardigheid die je kunt leren. Bij reflectie komt het beeld van jezelf aan de orde. Het beeld dat je van jezelf hebt, bepaalt je houding. De reacties die je van anderen krijgt, dragen ook bij aan je zelfbeeld. In de omgang met jou, vormen anderen van jou een beeld.

Zoeken naar je zelfbeeld betekent dat je je kwetsbaar durft op te stellen. Je stelt je open voor anderen en voor jezelf.

Zelfbeeld

Onder zelfbeeld verstaan we de manier waarop je over jezelf oordeelt of jezelf ziet. Het beeld dat je van jezelf hebt, kan positief of negatief zijn. Mensen met een positieve kijk op zichzelf treden de wereld met zekerheid tegemoet en durven de dingen die op hen afkomen, aan te pakken. Ze hebben zelfvertrouwen en weinig moeite met het maken van keuzes. Mensen die negatief over zichzelf denken, zullen niet veel plezier hebben in het leven. Ze hebben moeite met het maken van keuzes, omdat ze zo vaak twijfelen aan hun eigen kunnen. Ze durven geen risico’s te nemen, omdat ze bang zijn dat iets fout loopt. Deze mensen zijn bang om af te gaan.

Reflectiemodel van Korthagen

Reflectie is een belangrijk hulpmiddel bij de ontwikkeling van je zelfbeeld. Reflectie betekent beschouwing, overdenking. Je vormt een zelfbeeld door na te denken over jezelf. Je gaat nog eens na wat er precies is gebeurd en hoe je hebt gereageerd in die situatie.

Reflectie is een cyclisch proces. Een veel gebruikt model daarbij is dat van F. Korthagen. Korthagen gebruikt vijf stappen om gestructureerd en stapsgewijs te reflecteren op je handelen.

Stap 1 – Handelen/ervaring

In deze stap ga je ervaring opdoen, bijvoorbeeld bij een les die je voorbereid hebt en zelf geeft.
De volgende vragen kun jij jezelf stellen:

• Wat wil ik bereiken?
• Waar wil ik op letten?
• Wat wil ik uitproberen?

Stap 2 – Terugblikken op het handelen

Je staat na de les stil bij jouw ervaringen. Dat kan je alleen doen en/of met anderen (medestudenten, een begeleider, een mentor).
De volgende vragen kun jij jezelf stellen:

• Wat is er gebeurd?
• Wat wilde ik? Wat wilde de ander?
• Wat voelde ik? Wat voelde de ander?
• Wat dacht ik? Wat dacht de ander?
• Wat deed ik? Wat deed de ander?

Stap 3 – Bewustwording van essentiële aspecten

Tijdens stap 3 gaat het om het signaleren van mogelijke patronen en de gevolgen daarvan, en het inzicht krijgen in het waarom van het handelen, denken en voelen.
Je kunt jezelf bijvoorbeeld de vraag stellen: is dit de eerste en enige keer dat ik dat gedrag merk? Of gebeurt dat vaker? Als er patronen worden gesignaleerd, kan theorie helpen bij het vinden van verklaringen voor die patronen.
De volgende vragen kun jij jezelf stellen:

• Wat vond ik belangrijk?
• Wat is de samenhang tussen de antwoorden van stap 2?
• Is er overeenstemming tussen wat ik wilde en deed, wat ik deed en dacht, wat ik dacht en voelde, wat ik deed en voelde?
• Is er overeenstemming tussen wat ik wilde en wat de ander deed, tussen wat ik deed en wat de ander voelde?
• Is er overeenstemming tussen wat de ander deed en wat ik voelde, tussen wat de ander deed en wat ik dacht?
• Welke invloeden speelden daarbij een rol?
• Wat betekent dit voor mij?
• Wat is de kern van het probleem?
• Aan wie lag dat of was de interactie het probleem?
• Wat wil ik anders doen?

Stap 4 – Alternatieven ontwikkelen en daaruit kiezen

In stap 4 staat het bedenken van (eventuele) oplossingen voor de gevonden patronen / gedragingen centraal. Het is belangrijk dat je zoekt naar meerdere oplossingen. Wanneer je slechts één oplossing ziet, is het gevaar groot dat deze meteen gezien wordt als de meest aangewezen oplossing. Wanneer meerdere alternatieven worden verkend, kan blijken dat de eerste optie niet altijd de beste is. Je maakt zelf de keuzes, maar anderen kunnen jou hierbij ondersteunen en stimuleren om reële, concrete oplossingen te formuleren en om daarbij de consequenties te overzien.
De volgende vragen kun jij jezelf stellen:

• Wat is de consequentie van stap 3?
• Hoe kan ik het anders doen?
• Welke alternatieven heb ik?
• Welke alternatieven kan ik realiseren?
• Welke alternatieven kies ik?

Stap 5 – Uitproberen in nieuwe situatie

In de laatste stap van dit proces zet je de door jou gemaakte keuze om in een concrete actie tijdens een volgende lesactiviteit. Je onderbouwt de keuze voor zover mogelijk aan de hand van theorie die je hebt geraadpleegd. Na deze lesactiviteit start je het proces opnieuw.
De volgende vragen kun jij jezelf stellen:

• Wat wil ik bereiken?
• Waar wil ik op letten?
• Wat wil ik uitproberen?