Filosoferen: leerzaam voor kinderen en onderwijzers

Filosoferen biedt kinderen veel vrijheid: niets moet, veel is mogelijk. Filosoferen is de vrijplaats bij uitstek waar de verbeelding geprikkeld wordt. Kinderen kunnen zich over van alles verwonderen en denken nog niet in hokjes. Door te filosoferen leren ze begrip en respect voor elkaar op te brengen. Bovendien is samenwerkend en ontdekkend leren vaak veel effectiever dan leren door overdracht. Want wat je zelf ontdekt hebt, wordt deel van jezelf en blijft je veel langer bij. Intussen krijgt de onderwijzer toegang tot de leefwereld van het kind en kan er zelf ook nog heel wat van opsteken.

Kinderen

Filosoferen helpt kinderen doordenken. Ze mogen zeggen wat ze vinden, en ook waarom ze dat vinden. Ze mogen kritiek geven, en erbij vertellen waarom ze iets vervelend vinden. Terwijl ook stillere kinderen gerespecteerd worden. Ze bloeien open, durven meer aan elkaar te vertellen en horen graag verhalen van anderen. Zo ontwikkelen zij zich tot personen met een goed denk- en oordeelsvermogen. Tegelijkertijd wordt de samenhang in de groep versterkt.

Leren

Met behulp van de filosofische dialoog ga je op zoek naar raakvlakken en probeer je de ideeën of vooroordelen op te sporen die achter bepaalde meningen steken. Het doel is een filosofische kwestie samen te onderzoeken, niet de ander te overtroeven. Zo leren kinderen luisteren, nadenken over wat gezegd is en zich in de ander te verplaatsen. Ze krijgen inzicht in elkaars denken. En door de mening van de anderen te horen komen ze tot een betere, want afgewogen eigen opvatting. Daarbij ontwikkelt het kind zijn taalvaardigheid en talent voor begripsvorming.

Nadenken over complexe vragen

Filosoferen is nadenken over complexe vragen. Vanzelfsprekendheden worden ter discussie gesteld. Het gaat niet om goed of fout. Het gaat erom je een eigen mening te vormen, niet om een bestaande mening na te bauwen. Ieder is vrij om te zeggen wat hij/zij zelf denkt, en gaat met elkaar in gesprek. En iedereen kan gevraagd worden om een verklaring, uitleg of argumenten. Filosoferen is dus iets voor het hele leven. Je bent er nooit te oud voor.

Onderwijzers

Van onderwijzers wordt een andere houding gevraagd en zelf leren ze anders naar hun kinderen kijken. De juf en de meester weten het ook niet! Filosoferen vraagt van iedereen om een onderzoekende houding, om nieuwsgierigheid en verwondering en om respect voor elkaars mening. In een filosofisch gesprek praktiseer je een vorm van morele opvoeding door te laten zien dat er verschillende opvattingen bestaan, dat ieder die vrijheid heeft, en hoe je daarmee om kunt gaan.

Filosoferen

Het duurt even eer kinderen voor elkaar open staan. Dan pas kunnen ze echt met elkaar filosoferen. Het is belangrijk dat de gespreksleider zich onthoudt van een eigen mening, normen stelt of meningen afkapt. Probeer het beste uit de kinderen te halen! Het filosofiegesprek moet een vrijplaats zijn. Bij ondoordachte opmerkingen vraag je om argumenten, zodat een kind leert nadenken over wat het vindt. Ga er niet op in als kinderen jouw mening willen weten, jouw mening is immers niet de norm, maar stel vragen waardoor ze over hun eigen antwoorden kunnen nadenken.

Ontdekken

Dat de meester het niet beter weet is een groot verschil met hoe hij bij andere vakken voor de klas staat. Het biedt kinderen de ruimte om zelf iets uit te leggen of hun mening te geven. In plaats van hen te complimenteren met hun mooie tekening kun je ook vragen: "Wat heb je gemaakt? Waarom heb je dat zo gedaan?" Dan kunnen er verrassende antwoorden komen en kinderen denken zelf na in plaats van af te wachten wat hun juf ervan vindt. Samenwerkend en ontdekkend leren is vaak veel effectiever dan leren door overdracht.

Openstaan

Filosoferen met kinderen betekent dat jij en vooral de kinderen onderling met elkaar in gesprek gaan en daarbij openstaan voor elkaars beweringen. De kinderen verwerven zo kennis en inzicht in bepaalde wijsgerige kwesties, ze ontwikkelen hun denkvaardigheden en het stelt de volwassene in staat tot een dieper contact met de leefwereld van het kind. Voor wie wil leren filosoferen met kinderen is veel materiaal ontwikkeld en veel achtergrondliteratuur beschikbaar, beschikbaar via publieke en onderwijsbibliotheken.

Vastgeroeste mening

Voor de meeste volwassenen is de wereld vanzelfsprekend geworden. Ze beseffen vaak niet hoe ze zijn vastgeroest en hoe erg hun meningen over de jaren verkalkt zijn geraakt. Ze verkondigen stellig en zelfs trots opvattingen de ze in hun tienertijd opgedaan hebben, zonder ze ooit nog eens tegen het licht gehouden te hebben. Want ze zijn er nog trots op dat ze zo vroeg al zo'n oorspronkelijke, autonome beslissing hebben genomen. Alsof je de rest van je leven niet zou kunnen, nee, moeten groeien, jezelf ontwikkelen, bijsturen. Dat houdt toch niet op na je jeugd? Filosoferen met kinderen is dus ook heel leerrijk voor volwassenen. Gelukkig zijn we nooit te oud om te leren en nooit te oud om te veranderen; van mening bijvoorbeeld.

Lees verder

• Kinderfilosofie: Kinderen leren nadenken (special)