Een voorbeeld van motiverend leren: Dieren en planten

Met innerlijke motivatie voor het werk dat je moet doen voel je je competent, autonoom. Het stuurt je eigen gedrag, je eigen leren aan en je komt tot betere resultaten. En dat geldt zeker, als je je eigen leerstijl volop kunt inzetten in je leerproces. Dan gaat het nog om de activiteiten in dat leerproces. Welke motiverende activiteiten kun je inzetten in het vakgebied ‘Natuur’, over dieren en planten?

De rijke leeromgeving

Om tot leren te komen heb je leerprikkels nodig. Enerzijds komen die uit jezelf, je wil een bepaalde vaardigheid, of bepaalde kennis verwerven. Anderzijds moet de omgeving waarin je leert je uitdagen, je voorzien van denkprikkels, informatiebronnen en ruimte om met de passende werkvormen en activiteiten tot een optimaal leerproces te komen. Met de rijke leeromgeving wordt dan ook meer bedoeld dan een boekenkast vol boeken, een computer met internet of dozen vol leermaterialen. Dat is allemaal belangrijk, maar het is ook de leerkracht die ruimte geeft aan de leerling om zijn kwaliteiten te ontdekken, te exploreren en uit te bouwen in het leerproces. De leerling ervaart die ruimte, leert om te gaan met de te maken keuzes, met de mogelijkheden die geboden worden, en leert op deze manier heel wat meer dan enkel een stukje kennis. De leerling werkt namelijk ook aan zichzelf.

Motiverend leren

Kinderen die in hun leren de mogelijkheid krijgen tot zelfsturing, tot het maken van eigen keuzes, zullen zich onder begeleiding van de leerkracht competenter voelen. Ze worden zelf mede-verantwoordelijk gemaakt voor hun leerproces en zijn niet alleen van de leerkracht afhankelijk die het gedrag en het leren van de kinderen beoordeelt. Kinderen zijn hierdoor vanuit zichzelf gemotiveerd, intrinsiek, wat over het algemeen tot evenwichtiger volwassenen leidt, en tot betere leerresultaten.

Mogen ze alles zelf maar weten?

Dit alles houdt niet in dat kinderen volledig vrij zijn in wat ze willen leren. We hebben nu eenmaal te maken met kaders die door de wetgever zijn gesteld en zijn vastgelegd in kerndoelen. Op het eind van de basisschool moet aan deze kerndoelen voldaan zijn. Het is de leerkracht die deze voortgang dient te bewaken, en kinderen in hun keuzes zal moeten bijsturen. Het maken van keuzes in bijvoorbeeld wereldoriënterende vakgebieden is bovendien alleen mogelijk als voldaan is aan een stuk basiseducatie. Kinderen zullen vlot technisch en begrijpend moeten kunnen lezen om wegwijs te worden in geschreven en gedrukte informatie. Kinderen zullen over voldoende taal- en rekengereedschap moeten beschikken om de geleerde informatie te begrijpen, te verwoorden en te presenteren.

Een voorbeeld: Dieren en planten

We maken het wat concreter met een voorbeeld. Binnen het vakgebied Natuur (soms ook Natuurkennis) wordt in de kerndoelen het volgende gesteld:

In de sectie Mens en samenleving

In de sectie Natuur en techniek

Buiten deze specifieke kerndoelen komen er bij de verwerking van de geleerde kennis altijd een aantal kerndoelen Taal bij in de secties Schriftelijk taalonderwijs en Taalbeschouwing, waaronder strategieën:

Afhankelijk van de gekozen uitwerking zouden er zelfs nog een of meerdere muzische kerndoelen aan toegevoegd kunnen worden.

Keuzevrijheid

Zoals je ziet, de kerndoelen spreken zich niet uit over kennis over specifieke planten of dieren. Het herkennen en indelen in groepen en weet hebben van kenmerken is veel belangrijker, en begrijpen waarom bepaalde dieren of planten in bepaalde regio’s wel of juist niet kunnen voorkomen. Dit alles geeft, binnen de gestelde kaders, wat vrijheid in de keuze en de uitwerking van thema’s.

Onderzoek

Leren over dieren en planten, dat gaat via boeken maar heel beperkt. Voor het werken aan leerdoelen over dieren en planten ligt een dankbaar terrein open: de praktijk. Kinderen zijn thuis, op school en onderweg omringd door natuurelementen die bekeken en onderzocht kunnen worden. Ook in stedelijke gebieden zijn planten en dieren in de directe omgeving. Dat betekent dat kinderen zelf onderzoek kunnen doen naar levende organismen in de eigen omgeving, kunnen nadenken over milieuvragen en natuurbeleid. Kinderen kunnen zelf onderzoek opzetten, misschien extra onderbouwd met een interview van mensen die het groen beheren. Dit soort onderzoek motiveert kinderen, het versterkt het gevoel van autonomie, van competent zijn en kinderen sturen zichzelf hier aan: er is altijd wel iets meer, iets extra's te ontdekken. Het is helemaal mooi als ook beleidsmakers en hun beleid in het onderzoek betrokken kunnen worden, of de milieudienst.

Een greep uit de mogelijke activiteiten

Hier zie je een aantal activiteiten, onderwerpen en werkvormen die bij het vak Natuur gebruikt zouden kunnen worden. Een aantal van deze activiteiten is vooral geschikt voor een schriftelijke verwerking, andere weer meer voor tekenen, knutselen, presentaties, e.d. Hoe breder het aanbod, hoe meer de kinderen keuzevrijheid ervaren en iets kunnen kiezen dat past bij hun persoonlijke leerstijl en zullen dus extra gemotiveerd zijn.

• Het dierenpaspoort. Maak een paspoort van je dier, waarin je alle belangrijke gegevens over je dier opneemt. Er is ook ruimte voor een beschrijving, een foto, tekening of afbeelding. Geef ook aan welke diersoorten familie zijn van jouw dier.
• Het plantenpaspoort. Maak een paspoort van je plant, waarin je alle belangrijke gegevens over je plant zet. Denk aan een beschrijving, foto, tekening, e.d. Welke planten zijn familie van jouw plant?
• De biotoop. In wat voor soort omgeving komt je plant of dier voor? Welke dieren en planten leven er nog meer in dit soort omgeving?
• Biotopen. Zoek uit welke belangrijke biotopen er bestaan. Wat zijn de verschillen en waar kun je deze biotopen vinden?
• Skelet. Vergelijk het skelet van jouw dier met het skelet van de mens.
• Dat is lekker. Wat eet je dier het liefst? Is je dier een planten-, vlees-, insecten of alleseter?
• Voedselpiramide. Sommige dieren eten, andere worden gegeten. Wat is een voedselpiramide? Waar in de voedselpiramide staat jouw dier?
• Communicatie. Op welke manier communiceert jouw dier? Misschien maakt je dier geluiden, maar gebruikt het ook andere manieren om te communiceren.
• Pagina uit 'Pluiswerk Dieren en Planten': Wat dieren lekker vinden
  Van voedsel naar… Wat gebeurt er als je iets eet met dat voedsel? Hoe zit je spijsvertering in elkaar, wat gebeurt er in de verschillende organen?
• Wat is afval? Mensen hebben een hoop afval. Hoe zit dat met dieren? Wat gebeurt er met het afval van dieren?
• Afval. Mensen produceren heel wat afval. Welke soorten afval zijn er? Is het biologisch afbreekbaar, of juist niet?
• Nuttig of niet. Mensen vinden sommige planten of dieren erg nuttig, andere juist helemaal niet. Hoe zit dat?
• De indeling van het plantenrijk. Zoek de kenmerken van de verschillende plantengroepen.
• De indeling van het dierenrijk. Zoek de kenmerken van de verschillende diergroepen.
• Natuuronderzoek. Ga erop uit, zoek een stukje natuur en beschrijf wat er aan dieren en planten te vinden is.
• Hoe groeit een plant? Maak tekeningen van de verschillende stappen en beschrijf wat er gebeurt.
• Onderzoek. Wat is de invloed van licht en water op de groei van een plant? Maak een proefopstelling waarbij je onder verschillende omstandigheden zaden van dezelfde plant laat ontkiemen en groeien.
• Van deze plant weet ik alles. Noteer van jouw plant alles wat je weet. Daar mogen natuurlijk tekeningen en foto’s bij.
• Dan dit dier weet ik alles. Noteer van jouw dier alles wat je weet. Daar moeten natuurlijk tekeningen en foto’s bij.
• Jaarringen. Je kunt aan jaarringen aflezen hoe oud een boom is. Zoek uit hoe dit zit, probeer zelf aan een stuk hout boomstam af te lezen of je de jaarringen kunt herkennen. Hoe zit dat met verschillende soorten bomen?
• De boom. Wat zie je van een boom boven en onder de grond? Teken dit, en schrijf erbij.
• Een maquette. Bouw een maquette van een dierentuin, dierenpark, of een stuk van een biotoop.
• Kijkdoos. Maak een kijkdoos van de biotoop van jouw dier. Laat zien welke dieren en planten er leven.
• Interview. Stel je vragen aan een expert van de dierenbescherming, dierenambulance, e.d. Bedenk van tevoren welke vragen je wil stellen, en waar je gaat afspreken. Van het interview maak je natuurlijk ook een verslag.
• Zoogdieren kun je in verschillende groepen indelen. Welke groepen zijn er? Welke dieren uit die groepen kun je in Nederland vinden, of in een ander land van de wereld?
• De vogelkenner. Wat zijn de kenmerken van jouw vogel? Kun je jouw vogel in Nederland vinden? Misschien leuk om een vogeltelling te houden.
• Maak een herbarium, een verzameling van gedroogde planten.
• PowerPoint-presentatie met foto’s van paddenstoelen, bepaalde planten, e.d.

Een hele reeks ideeën, die ongetwijfeld nieuwe ideeën zal doen opborrelen!