De puntenslijper, een werelduitvinding!

We hebben het potlood om mee te tekenen en een gum om vergissingen uit te wissen. Al dat tekenen, dat doet iets met het potlood, met name met de punt. Jammer, dat potloodpunten niet lang scherp blijven of soms zelfs afbreken. Dankbaar grijpen we in zo'n geval naar onze puntenslijper. Het is een eenvoudig, maar ingenieus ding, die puntenslijper...

Potlood

Om te schrijven of tekenen, maken we graag gebruik van een potlood. Het potlood, zoals we dat tegenwoordig gebruiken bestaat uit twee onderdelen. Allereerst een lange stift, die gemaakt is van een een mengsel van klei en grafiet. Hoe meer grafiet in dit mengsel zit, hoe zachter het potlood, en omgekeerd: hoe meer klei in het mengsel, hoe harder. De grafietstift is vervolgens gevat in een houten omhulsel, dat voor de bescherming van de kwetsbare stift zorgt. In 1794 heeft Nicolas-Jacques Conté de huidige vorm van het potlood bedacht.

Houten bescherming

Het houten omhulsel beschermde dan wel de kwetsbare grafietstift, maar deze zorgde meteen voor een bijkomend probleem. Door het schrijven en tekenen slijt de grafietstift af, en laat daarbij het schrijf- en tekenspoor op het papier achter. Dat is ook precies de bedoeling. Maar wat nu te doen als de stift zover op is, dat er geen stukje stift meer uit het houten omhulsel steekt? De bescherming is ineens een belemmering geworden.

Snijden

De oplossing was natuurlijk niet zo ingewikkeld, je moest ervoor zorgen dan er zoveel van het omhulsel werd afgehaald, dat de stift weer voldoende uitstak om ermee te kunnen tekenen of schrijven. Met een scherp mes kon je voorzichtig schilfers van de top van het potlood afsnijden en er kon weer getekend worden.

Niet altijd handig

De oplossing was er, maar deze was niet altijd even veilig of handig. Het snijden van een goede punt is nog niet zo eenvoudig. Je hebt maar al te gauw niet alleen het hout weggesneden, maar ook de punt van de stift. Dan kon je weer opnieuw beginnen. Ook had je het probleem van de veiligheid. Niet iedereen krijgt het snijden van een goede potloodpunt zonder ongelukken voor elkaar, zeker kinderen laat je dit liever niet doen.

Alternatief

Er werd naarstig gezocht naar andere oplossingen, die eenvoudiger en veiliger waren, en bovendien tot een beter resultaat zouden leiden. De oplossing moest ervoor zorgen, dat het mes geen kwaad zou kunnen doen. Het mes moest zoveel mogelijk stil liggen. Dat kon dan alleen maar als het potlood zelf in beweging zou komen.

Patent op de puntenslijper

In 1828 werd het eerste patent op een puntenslijper verleend aan Bernard Lassimone, een Franse wiskundige. In de Verenigde Staten van Amerika werd in 1855 het eerste patent verleend aan een puntenslijper van Walter Foster.

En daar is-ie dan

Een puntenslijper is in principe een erg eenvoudig ding. Je hebt een blokje, waarin een conisch gat is gemaakt, waar precies de vorm van een ideaal geslepen potlood past. Aan de zijkant langs dit gat is een mesje bevestigd. Het potlood wordt in het gat geduwd en gedraaid. Hierdoor slijpt het mesje steeds schilfers van het potlood, tot de ideale potloodvorm is bereikt. Bovendien, en daar ging het om, is hierdoor de punt van de grafietstift weer tevoorschijn gekomen. Er kan weer getekend worden!

Massakarweitjes

Met de puntenslijper heb je een potloodpunt snel weer scherp geslepen. Moet je alle punten van een set kleurpotloden slijpen, dan heb je toch al een hele klus. Op sommige plekken kost al dat slijpen wel erg veel tijd en moeite, denk bijvoorbeeld maar aan een schoolklas. Hiervoor werden slijpmachines ontwikkeld, waar het potlood met een veer in de richting van mesjes werd geduwd. Met een soort slinger draaiden de mesjes rond, en het potlood werd geslepen. Dat ging al een stuk gemakkelijker. Dit model puntenslijper werd ontwikkeld in het begin van de twintigste eeuw, en was overal ter wereld in kantoren en scholen terug te vinden.

Elektrische puntenslijpers

Wat met de hand kan, moet ook elektrisch kunnen. De elektrische puntenslijper was een logisch vervolg en werd rond 1917 ontwikkeld. Op scholen duurde het invoeren van het elektrische systeem wat langer. Kinderen bleken het machtig mooi te vinden om een potlood in de elektrische machine te drukken. Je zag het potlood heel snel korter worden... Kortom, uit economisch oogpunt bleven veel scholen lang met handmachines werken. Ook tegenwoordig worden op veel scholen eenvoudige handslijpers gebruikt door kinderen, en gebruikt de leerkracht alleen als hij/zij veel potloden tegelijk moet aanpunten de elektrische variant.

Soorten

Het principe van de handslijper is heel eenvoudig en zeer doeltreffend. Je kunt nog speciale slijpers aantreffen, waarin twee conische gaten zijn gemaakt, zodat je twee slijpgaten hebt. Vaak is de ene voor stompere punten, kleurpotloden bijvoorbeeld, en de ander voor teken- en schrijfpotloden. Ook heb je slijpers, die speciaal geschikt zijn voor dikkere potloden.

Vormen

Om verkoop van handslijpers te stimuleren, zijn er tal van bijzondere vormen bedacht. Poppetjes of miniatuur gebruiksvoorwerpen, waarin een slijper was aangebracht. Ook zijn er handslijpers waarin voorzien is in een opvangbakje waar de houtschilfers terecht komen. Een puntenslijper hoeft niet alleen doelmatig te zijn, maar mag ook praktisch of gewoon leuk zijn. Was een handslijper vroeger vooral van metaal, tegenwoordig zijn er ook veel kunststof varianten.

Ontwikkeling

Met de ontwikkeling van het potlood, de gum en de puntenslijper kregen we de beschikking over eenvoudig en relatief goedkoop tekenmateriaal. Ideaal om te schetsen en te experimenteren. Je zou haast vergeten, dat potlood ook een volwaardig tekenmateriaal is, dat door kunstenaars is gebruikt om hun werken mee te maken. Wie dus denkt dat het potlood alleen maar voor een proefje is, die denkt verkeerd. In ieder geval heeft de puntenslijper, of ook wel potloodslijper, ervoor gezorgd dat het tekenmateriaal bij jong en oud bekend en populair is geworden.

Lees verder

• De gum, een werelduitvinding!
• Nietjes en nietmachines: werelduitvindingen!