De gum, een werelduitvinding!

Wie tekent en schrijft met een potlood, weet zich gerustgesteld dat een foutje met een gummetje ook weer gemakkelijk te verwijderen is. Een gum mag dan ook niet ontbreken in een schooletui, hij vormt een onmisbaar onderdeel voor iedereen die met een potlood tekent of schrijft. Maar waar komt die gum eigenlijk vandaan?

Schrijven

Door middel van het schrift kan informatie worden overgedragen. Dat kan door middel van woorden, maar ook door middel van tekeningen. Dat de kunst van het schrijven de wereld ingrijpend heeft veranderd, mag wel duidelijk zijn. Dankzij het geschreven woord kunnen we kennis nemen van geschiedenissen, verhalen en informatie die door anderen is opgetekend. Die anderen kunnen op dit moment nog in leven zijn, maar kunnen ook mensen uit een ver verleden zijn.

Schrijfmiddelen

Voor het schrijven kun je gebruik maken van allerlei materialen. In de vroegste tijden werden letters en tekens gegrift in kleitabletten, gekrast op steen, of gesneden in hout. Later werden kleurstoffen bedacht, waarmee op perkament en papier kon worden geschreven. Inkt is niet altijd geschikt. Probeer maar eens met pen en inkt op een glad, verticaal oppervlak te schrijven. Er werd dus naarstig gezocht naar andere materialen waarmee geschreven kon worden.

Potlood

Een van die andere materialen is het potlood. Tegenwoordig bestaat een potlood uit een lange stift, gemaakt van een mengsel van grafiet en klei. Deze stift is gevat in een houten omhulsel, zodat de stift goed beschermd is. Deze vorm van het potlood is in 1794 door Nicolas-Jacques Conté uitgevonden. Hoe meer klei er zit in het mengsel van klei en grafiet, hoe harder het potlood. Hardere potloden zijn meer geschikt voor hardere ondergronden.

Foutje

Schrijven was een kunst, waar je je aandacht bij diende te houden. Een fout is niet zomaar te corrigeren. Dat gold voor het schrijven met inkt, maar aanvankelijk ook voor het schrijven met potlood. Geschreven is geschreven, punt uit!

Rubber

Dankzij de uitvinding van een ander materiaal, het rubber, zou er een compleet nieuwe wereld opengaan voor de potloodschrijvers. De eigenschappen van rubber fascineerden wetenschappers. Wat zou je niet allemaal met dit materiaal kunnen doen?

De uitvinding

In 1770 wreef Joseph Priestley, een Britse scheikundige, per ongeluk met een stukje rubber over een stukje met potlood geschreven tekst. Tot zijn verbazing vervaagde het schrift. Wat gerichtere experimenten bevestigden wat hij had gezien: met een stukje rubber kon je potloodstrepen uitwissen. Vanaf dat moment werden stukjes rubber in de handel gebracht om potloodstrepen te kunnen verwijderen. Deze toepassing leverde ook de naam van het materiaal rubber. Je had een wrijf-handeling nodig om potlood te verwijderen, vandaar de naam wrijver, in het Engels is wrijven to rub, vandaar rubber. Hoewel in het Nederlands ook de term rubber werd gebruikt voor het materiaal, kreeg de toepassing om potloodstrepen te verwijderen de aanduiding vlakgom, gom, stuf of gum. Tegenwoordig wordt in plaats van rubber ook kunststof gebruikt om gummetjes van te maken.

Gummen!

Om potloodstrepen weer te verwijderen, wrijf je met een gum over de lijntjes. Door de licht schurende werking komt grafiet los van het papier, en mengt zich met kleine stukjes gum die los komen. Er ontstaan allemaal kleine gum-schilfertjes, die je van je papier kunt blazen of vegen. Als je een gum vaker gebruikt, kunnen allerlei grafietsporen op de gum achterblijven. Dat is weer lastig, want als je dan gaat gummen kun je lelijke grafietstrepen op je schone papier krijgen. Misschien verdwijnen dan wel de potloodstrepen, maar krijg je er vegen voor terug. Een kwestie van de regen en de drup. De oplossing is simpel. Als je de grafietstrepen op je gum zit, gum dan even op een ander oppervlak, zoals bijvoorbeeld een tafel. Er blijven dan op de tafel gumschilfertjes achter waar de laatste restjes grafiet in zitten, en je houdt een schone gum over.

Soorten gummen

Er bestaan verschillende soorten potloden, in verschillende hardheden. Zoals we hebben gezien, maakt de hoeveelheid klei in de grafiet hierin het verschil, hoe meer klei hoe harder het potlood is. Een harder potlood vraagt ook om een harder type gum. Gelukkig zijn gummen in allerlei soorten, maten en hardheden verkrijgbaar. Professionele tekenaars, die veel met verschillende type potloden werken, beschikken meestal ook over een assortiment aan gummen. Om het tekenaars gemakkelijk te maken, heb je ook potloden waar aan de achterkant door middel van een klein metalen kokertje een gummetje is vastgemaakt. Zo heb je potlood en gum altijd tegelijk bij de hand.

Inktgummen

De ontwikkeling van gummen heeft niet stilgezeten. Door gebruik van hardere gummen kun je ook lijnen die gezet zijn met balpen of vulpen grotendeels uitwissen. Je moet bij harde gummen altijd met overleg te werk gaan. Een hard gum op zachter papier kan ook het papier beschadigen.

Veerkrachtige gummen

Een gum is van een rubberachtig materiaal. Dat betekent ook, dat een gum veerkrachtig is. In strips of tekenfilms is een extra veerkrachtige gum dan ook altijd een bron van vermaak. Natuurlijk is de handel hierop ingesprongen, door extra veerkrachtige gummen te maken. Gummen kom je in allerlei soorten en maten tegen, grappig of functioneel. Poppetjes, balletjes, maar gelukkig zijn gummen er ook nog steeds in traditionele vormen.

Digitale wereld

Hoewel er gelukkig ook nog veel met echte potloden en papier wordt gewerkt, wordt tegenwoordig een belangrijk deel van het teken- en ontwerpwerk digitaal uitgevoerd. Grappig, dat je in de digitale wereld ook nog tekent met een potloodje, alhoewel er een grafiet meer aan te pas komt. En wil je een lijntje verwijderen? Dan maak je gebruik van het digitale gummetje.

Lees verder

• Rubber, materiaal met veerkracht
• Nietjes en nietmachines: werelduitvindingen!
• Plakband, een werelduitvinding!