Spreekwoorden en gezegden met etenswaren

In veel spreekwoorden en gezegden komt de naam van iets eetbaars voor. Niet altijd slaat daarbij het spreekwoord of gezegde op het nuttigen daarvan maar is op een of andere manier daarvan afgeleid. Een aantal van de meest voorkomende spreekwoorden en gezegden met etenswaren hebben betrekking op niet moeilijk doen. Weer anderen hebben betrekking op dingen die minder gewenst zijn of als niet leuk worden ervaren. Weer andere spreekwoorden en gezegden met etenswaren hadden voorkomen kunnen worden. Een overbekend spreekwoord heeft met pruimen te maken.

Spreekwoorden en gezegden als varianten op niet moeilijk doen

Appeltje-eitje

Appeltje-eitje wordt gezegd als iets heel makkelijk is of iets heel makkelijk zal gaan. Eigenlijk is het een variant op het al veel langer bestaande: “Dat is een eitje” met dezelfde betekenis. Appeltje-eitje is algemeen in gebruik gekomen aan het eind van de vorige eeuw en in Van Dale opgenomen in de veertiende druk in 2005.

Voor een appel en een ei

Dit gezegde komt al in de achttiende eeuw voor en betekent dat iets voor weinig geld te verkrijgen is.

Dat is het hele eiereneten

Met het hele eiereneten wordt bedoeld dat iets heel makkelijk is. Waarschijnlijk slaat dit gezegde op het eiereneten met Pasen waarbij het gebruikelijk was om er veel van de verorberen. Ooit werden er zelfs wedstrijden gehouden om er zoveel mogelijk te eten en lukte het de winnaars er tientallen te verschalken.

Van haver tot gort

Wie iemand goed kent zegt hem van haver tot gort te kennen. Dit gezegde zou kunnen slaan op de kennis die een granenexpert heeft van alle details van de haver en de gort. Maar in de middeleeuwen kwam al het gezegde voor: “Van avere tot avere”, waarbij avere ouder betekende.

De kool en de geit sparen

Dit gezegde is van toepassing als iemand beide partijen in een conflict wil sparen om niemand voor het hoofd te willen stoten. Het gezegde komt vooral voor als iemand vindt dat het sparen niet nodig is en zegt: “Je moet niet altijd de kool en de geit sparen”.

Ongewenst of niet leuk

De druiven zijn zuur

Het spreekwoord: “De druiven zijn zuur”, heeft te maken met een fabel van Aesopus. Die fabel gaat over een hongerige vos die een wijngaard met mooie rijpe druiven binnensluipt. De vos wil die druiven opeten maar ze hangen te hoog. Hij wil zijn teleurstelling daarover verbergen door uit te roepen dat ze nog groen zijn. Het woord groen is in het gezegde veranderd in zuur.

De kat op het spek binden

De kat op het spek binden is hetzelfde als iemand zo in de verleiding te brengen dat hij die niet kan weerstaan. Vaak heeft dat ook tot gevolg dat iemand iets doet dat niet gewenst is.

Met de gebakken peren zitten

Een verklaring van dit gezegde is dat iemand heerlijk gekookt heeft waarbij gebakken peren vroeger als een lekkernij werden beschouwd. De gasten die met het gerecht verrast zouden worden zijn echter niet komen opdagen. De kok is dus met de gebakken peren blijven zitten waar hij niet blij mee is.

Het sop is de kool niet waard

Dit gezegde komt ook andersom voor namelijk: “De kool is het sop niet waard”. Het principe is voor beide gezegden hetzelfde. Een van de twee ingrediënten voldoet niet. De meest voorkomende tekst is echter: “Het sop is de kool niet waard”, waarmee wordt bedoeld dat het niet de moeite waard is om je er druk over te maken. Overigens wordt met het sop het kookvocht bedoeld.

Om de hete brij heen draaien

Als iets moeilijk is en niet meteen wordt aangepakt wordt om de hete brij heen gedraaid. Ook kan er mee worden bedoeld dat iets niet ronduit wordt gezegd maar er omheen wordt gedraaid.

Liever voorkomen

In de bonen zijn

Als iemand in de war is of zijn gedachten er niet bij heeft of zich vergist wordt gezegd dat hij in de bonen is. Dit gezegde is afkomstig van een oud geloof dat bonen tijdens hun groei een bedwelmende geur verspreiden.

Een appeltje met iemand te schillen hebben

Iemand die een appeltje met iemand te schillen heeft is meestal boos en wil de persoon waarmee hij of zij een appeltje te schillen heeft daarover aanspreken.

Nu zijn de rapen gaar

Nu zijn de rapen gaar betekent dat er een kritiek moment is aangebroken bijvoorbeeld als er onenigheid dreigt.

Om de haverklap

Dit gezegde heeft een negatieve klank doordat iets telkens weer gebeurt en dat het daardoor vervelend wordt. Tot 1950 luidde het gezegde: “Om een haverklap”, maar vanaf de zevende druk van Van Dale werd “een” vervangen door “de”. De haverklap zou een verband kunnen hebben met het dorsen van de haver waarbij voortdurend op de haver wordt geslagen.

Afscheidsgroet

Tot in de pruimentijd

Dit kan iemand zeggen als afscheidsgroet tot over een poosje. Maar dan zou het ook een andere tijd kunnen zijn. Niet duidelijk is waarom pruimen zijn gekozen. Het zou kunnen zijn omdat ooit een afscheidsgroet van de vrienden van P.C. Hooft, onder wie Vondel en Huygens, daarmee bedoelden tot het volgend seizoen weg te blijven. Daarna zou het een spreekwoordelijk gezegde zijn geworden.

Lees verder

• Spreekwoorden en gezegden met aap
• Spreekwoorden en gezegden met hart