De Cito-toets. Oordelen, beoordelen en advies

Vroeger in begin februari, tegenwoordig in mei/juni, maken veel kinderen van de groepen 8 op de basisschool de Cito-toets. De toets geeft een indicatie voor het mogelijke vervolgonderwijs en bevestigt hiermee de adviezen van de basisschool. Daarnaast wordt de toets ook veel gebruikt om de kwaliteit van de school te meten.

Stilte, Cito!

Wie medio april een basisschool betreedt, zal rond de lokalen van groep 8 aanwijzingen vinden: 'Stilte, Cito!” Dat betekent: geen ongewenst verkeer in de gangen, stil voorbijlopen, en vooral die klassen niet betreden, anders dan in geval van ernstige calamiteiten. Niets mag de concentratie van de achtste-groepers verstoren, niets mag een hoge score in de weg staan. Wie dat allemaal zo meemaakt krijgt de indruk van een schoolexamen, waar de toekomst van de kinderen wellicht door op spel staat.

Cito-toets

Tot 2015 werd bij de kinderen van groep 8 in februari de Cito Eindtoets Basisonderwijs afgenomen, meestal kortweg aangeduid als Cito-toets. De afkorting is wat verwarrend, omdat er in de loop van de basisschooltijd veel toetsen van Cito zijn op deelgebieden. De Cito Eindtoets wordt uitgesmeerd over drie ochtenden, op dinsdag, woensdag en donderdag. Sinds 2015 is het moment dat de Citotoets wordt afgenomen verplaatst naar medio april. Dit om te voorkomen dat het advies over het te volgen vervolgonderwijs uitsluitend van een citoscore zou gaan afhangen.

Onderdelen

In de Cito-toets krijgen de kinderen 200 meerkeuzevragen, in de onderdelen rekenen, taal, studievaardigheden. Eventueel (de meeste scholen doen dit), wordt ook het onderdeel wereldoriëntatie met 90 vragen afgenomen. Niet alle vragen van één onderdeel komen achter elkaar, er zijn verschillende sessies.

Score: relatief of absoluut

Wie rijexamen doet, weet van tevoren precies hoeveel foute vragen nog een voldoende beoordeling geven. Bij meer examens is zoiets van tevoren duidelijk, er is een absolute beoordeling. Cito werkt met een ander, een relatief systeem. Heel simpel gezegd komt het erop neer, dat Cito de normering achteraf definitief maakt, op grond van de scores. Op grond van statistieken is duidelijk welk percentage van kinderen die een toets maken, laag, gemiddeld of hoog scoren. Wordt een Cito-toets beoordeeld, dan wordt ook gekeken naar deze percentages. Dat kan betekenen, dat een kind met 30 fouten een iets andere score krijgt dan een kind dat vorig jaar 30 fouten had. Uiteraard worden resultaten van voorgaande jaren én mogelijke andere invloeden in deze beoordelingsstandaard meegenomen en wordt geprobeerd de toetsen van verschillende jaren van vergelijkbaar niveau te maken.

Scores

Je kunt voor een Cito-toets geen voldoende of onvoldoende halen. De toets meet op een bepaald moment (die drie dagen in februari) wat de taal- en rekenvaardigheden zijn, hoe het met de cognitie, het vermogen om tot oplossingen te komen, het gebruik van hulpmiddelen staat. Om elk verband met bijvoorbeeld cijfers op school (1-10) of een intelligentiescore (Een gemiddeld IQ=100) te vermijden, maakt Cito gebruik van een 50-puntschaal, beginnend bij 501, oplopend tot maximaal 550. Ofwel: alle vragen goed levert een 550 op, alle vragen fout een 501. De score daartussen is dus afhankelijk van de combinatie van gegeven antwoorden en de door Cito toegepaste statistiek. Elke leerling krijgt de uitslag na een week of drie. Op het uitslagformulier is goed te zien welk percentage van alle kinderen in Nederland hoger of lager heeft gescoord. En natuurlijk staat de score er ook op.

Moeilijkheid

De Cito-toets is zo gemaakt, dat het gemiddelde kind een groot aantal vragen goed kan beantwoorden, maar niet alle. Omdat ook de kinderen met meer capaciteiten een score moeten kunnen krijgen, zijn een aantal moeilijkere vragen toegevoegd. Kinderen komen wellicht thuis met opmerkingen als 'die vraag konden wij niet weten, dat hebben wij nooit gehad', dan weet u wat er aan de hand is.

Ondersteunend advies

De Cito-toets leidt tot een advies. We kunnen beter spreken van een ondersteunend advies. Cito heeft immers niet meer dan de 200-290 antwoorden om een kind te beoordelen. Dat levert natuurlijk een indicatie op die in de meeste gevallen in de goede richting zit, maar kan nooit zaken als concentratie, taakgerichtheid, doorzettingsvermogen, inzet, etc. meenemen. Het allerbeste schooladvies krijg je in de meeste gevallen echt van de basisschool, waar je kind zo'n acht jaar heeft doorgebracht, in allerlei leer- en toetssituaties. Dat is toch even wat anders dan 290 vragen op drie ochtenden. Als het goed is, baseert de basisschool zich voor een advies op de eigen gegevens. De Cito-score wordt dan hooguit gebruikt ter bevestiging van het eigen oordeel. Op veel scholen vindt een gesprek tussen leerkracht en ouders over de keuze van vervolgonderwijs al plaats vóór de Cito-uitslag bekend is.

Advies voor vervolgonderwijs

Je kunt aan de standaardscore voorzichtig een advies voor vervolgonderwijs koppelen. Onderstaande verdeling kan worden gemaakt, maar individuele scholen voor vervolgonderwijs kunnen eigen normen hanteren.

• 501-520: Basisberoepsgerichte leerweg
• 519-524: Basis- en Kaderberoepsgerichte leerweg
• 523-528: Kaderberoepsgerichte leerweg
• 528-532: Kaderberoepsgerichte leerweg en gemengde/theoretische leerweg (de voormalige mavo)
• 529-533: Gemengde/theoretische leerweg
• 533-536: Gemengde/theoretische leerweg en havo
• 535-541: Gemengde/theoretische leerweg en havo/vwo
• 537-540: havo
• 540-544: havo/vwo brugklas
• 545-550: vwo (atheneum / gymnasium / tweetalig vwo)

havo = hoger algemeen voortgezet onderwijs
vwo = voorbereidend wetenschappelijk onderwijs

Inspectie

De Cito-toets wordt niet alleen gebruikt om het niveau van kinderen te bepalen. De uitslag wordt ook door de Inspectie van het onderwijs gebruikt om het niveau van de school te duiden. Wie enkele keren te laag scoort, bijvoorbeeld ónder het landelijk gemiddelde, kan rekenen op een 'rode vlag', een signaal dat de school onvoldoende heeft gepresteerd. Aangezien dat ook wordt gepubliceerd en dus ouders dit op de website van de inspectie kunnen nalezen, zullen scholen vermijden die lage score te halen. Bij teruglopende leerlingaantallen is het voor scholen een nadeel als de inspectie een negatief signaal over de school heeft afgegeven, er zijn ouders die bewust zo'n school niet kiezen om hun kind aan te melden. De rode vlag betekent ook een strengere controle door de inspectie, hetgeen de werkdruk op de school verhoogt. Het mag overigens duidelijk zijn, dat scholen niet allemaal boven het gemiddelde kunnen scoren...

Creatief met oplossingen

Er is scholen veel aan gelegen de Cito-score zo hoog mogelijk te hebben. Niet alleen om de rode vlag te vermijden, maar ook om indruk te maken op ouders die mogelijk hun kind willen aanmelden. Probleem is, dat de ene groep kinderen de andere niet is. De samenstelling van een groep maakt, dat er altijd verschillen zullen zijn, die tot verschillende scores zullen leiden. Geven van goed onderwijs, goede begeleiding van kinderen, dat is uiteraard een punt waar scholen aan werken. Maar er wordt meer gedaan:

• Er wordt binnen de school tijdens de Cito-toets zoveel mogelijk rust en ruimte gecreëerd, om de kinderen zo min mogelijk af te leiden.
• Cito-vragen van voorgaande jaren worden uitgebreid doorgenomen. Kinderen worden getraind in het maken van Cito-toetsen. Cito zelf raadt zoiets af, het verstoort de resultaten.
• Groepen worden soms gesplitst, zodat de Cito-toets in kleinere deelgroepen wordt afgenomen: nóg meer rust en dus minder kans op afleiding.
• Dyslectische kinderen krijgen een Cito-toetsboekje op dubbel formaat, zodat ze gemakkelijker kunnen lezen.
• Sommige kinderen, vaak ook dyslectische, vinden het lastig om hun focus van vragenboekje steeds te verleggen naar het antwoordvel. Deze kinderen vullen de antwoorden in het toetsboekje in, de leerkracht neemt daarna de score over op het scoreformulier.
• Waar nodig, ook voor dyslectische kinderen, worden teksten van de vragen en antwoorden voorgelezen. Hier kan gebruik gemaakt worden van door bij Cito te bestellen CD's. De audio-fragmenten worden ofwel afgespeeld in het lokaal, waar een groep dyslectische kinderen apart de Cito-toets maakt, ofwel de kinderen beschikken over CD-spelers die ze zelf kunnen bedienen. Soms lezen leerkrachten zelf voor, waarbij ze natuurlijk moeten uitkijken in hun intonatie geen nadruk te leggen op bepaalde antwoorden.
• Cito-toetsen kunnen online worden gemaakt.
• In principe mogen kinderen tijdens het werk geen vragen stellen en mogen leerkrachten dus niet helpen.
• Voor elk onderdeel van de Cito-toets staat voorgeschreven hoeveel tijd eraan besteed mag worden. Scholen rekken dit soms een beetje op.

Het is voor de school van belang dat de score aan de norm voldoet. Het is de eigen leerkracht, die zich hiervan goed bewust is, die de toets bij de kinderen afneemt. Bij een te laag resultaat, met hinderlijke consequenties voor de school, zal de directie juist bij die leerkracht nagaan waarom de score te laag was en de leerkracht daarop wellicht afrekenen. Of elke leerkracht met die druk kan omgaan, is maar de vraag.

Belang van de toets

• Het is jammer dat de inspectie, gesteund door de wetgever, aan de Cito-toets zo'n hoog belang heeft toegekend. Natuurlijk zijn geconstateerde tendensen in het scoreverloop voor school én inspectie van belang. Er zou voor gewaakt moeten worden dat het gebruik van de Cito-toets verwordt tot een afrekenen van de school of de leerkrachten.
• Op zichzelf is de Cito-uitslag voor de school belangrijk. Analyse kan bijvoorbeeld aan het licht brengen, dat in de leerstof hiaten zitten, zodat de leerstof aangepast kan worden.
• Voor ouders en kinderen is de Cito-uitslag een bevestiging van het advies dat de basisschool geeft. De school voor vervolgonderwijs waar je je kind aanmeldt, gebruikt bij het beoordelen van de aanmelding de Cito-uitslag om dezelfde reden: ter bevestiging dat de basisschool een juist advies heeft gegeven.