Wat is differentiatie in het onderwijs?

Heb je kinderen in de lagere school? Dan heb je wellicht al eens van differentiatie gehoord. Maar waar staat dat precies voor? Het is niet altijd even makkelijk om de nieuwe woordenschat in de onderwijswereld te volgen en daarom kun je hier iets meer over dit onderwerp lezen. Aan de hand van voorbeelden uit mijn eigen klaspraktijk probeer ik duidelijk te maken hoe er wordt gedifferentieerd binnen het gewone onderwijs.

Differentiatie

Woordverklaring

Differentiatie betekent letterlijk vertaald dat wij een homogeen geheel gaan opsplitsen in deelgroepen waarbij we rekening houden met het verschil in eigenschappen. Tot zover de moeilijke termen. Hieronder zal ik in simpele verwoording en aan de hand van voorbeelden proberen duidelijk te maken wat dat nu precies inhoudt.

Het is zo dat er in een klasgroep in de lagere school heel wat verschillende kinderen bij elkaar zitten. In het middelbaar worden ze onderverdeeld qua niveau en interesses, maar in het basisonderwijs zitten de meeste 6 tot 12-jarigen nog samen. Aangezien we ook steeds met grotere klasgroepen moeten werken, zitten wij dus met heel veel verschillen samen. Die verschillen kunnen zich uiten in de vorm van niveau van het kind, maar ook in het gedrag. Op beide vlakken kan er gedifferentieerd worden. Dat wil zeggen dat we eigenlijk deels voor individuele of gegroepeerde aanpak gaan.

Twee soorten differentiatie

Er bestaan eigenlijk twee grote soorten differentiatie waarbinnen de andere soorten zich allemaal afspelen. Zo kun je gaan differentiëren binnen je eigen klas en dat noemen we logischerwijs dan ook binnenklasdifferentiatie. Daarnaast is het ook mogelijk om kinderen van verschillende klassen/groepen bij elkaar te plaatsen. In het gewone onderwijs gebeurt dat niet zo vaak, maar toch is dat in sommige gevallen de beste werkwijze.

Voorbeelden van differentiatie binnen de klas

Uiteraard hangt de manier van werken sterk af van de leerkracht. Gemotiveerde leraren zullen veel sterker differentiëren dan anderen. Ik moet er eerlijkheidshalve ook aan toevoegen dat de grootte van de klasgroep ook een rol kan spelen. Je kunt natuurlijk veel korter op de bal spelen in een kleine groep dan in een klas van 25 leerlingen en meer. Het niveau van je leerlingen vraagt ook al dan niet om meer of minder differentiatie. Zo heb je het ene jaar een klas die min of meer aan elkaar gewaagd is, andere schooljaren heb je het gevoel dat er verschillende leeftijden door elkaar zitten.

Differentiatie op basis van niveau

De klas kan je gaan opsplitsen in verschillende deelgroepen en deze kinderen dan aangepaste leerstof geven. Dit kan zowel voor de zwakkere kinderen uit je klas als voor de hele sterke. Zo kan de leerstof een stukje makkelijker of moeilijker gemaakt worden of kan de hoeveelheid aangepast worden.
Voorbeelden:

• Sommige werkboeken werken met uitbreidingsoefeningen. Die zijn dan enkel voor de leerlingen die daartoe komen. De anderen hoeven enkel de basis gemaakt te hebben.
• Bij een aantal werkboeken in de handel krijg je extra blaadjes. Deze worden enkel gemaakt door de snelle werkers.
• Extra blaadjes krijgen vaak een codekleur. Die kleuren staan dan voor een moeilijkheidsgraad.
• Kinderen kunnen alleen, in groep of onder begeleiding van de leerkracht werken. Dat maakt een heel groot verschil. Sommige leerlingen zijn in staat alleen te werken, anderen hebben nog wat extra hulp nodig en kunnen die van de leraar/lerares krijgen.
• Aangepast huiswerk is ook een vorm van differentiatie. Sommige kinderen hebben een bepaald onderdeel uit het lessenpakket nog niet voldoende onder de knie en oefenen dat best nog eens in. Anderen hebben dan weer nood aan extra inoefening omtrent een ander onderdeel.
• Leerstof dat de kinderen nog niet onder de knie hebben, wordt af en toe op de bank geplakt. Zo heb ik enkele leerlingen die de hoofdletters nog niet foutloos kunnen schrijven. Op hun bank hangt een overzicht van de juist gevormde hoofdletters en dat moet er hen bij helpen om ze juist te schrijven. Na verloop van tijd moet die extra hulp dan wel weer verdwijnen. Op dezelfde manier werk ik met kaarten met de eu en ui. Heel wat kinderen kennen het verschil niet en worden zo geholpen. Ze kunnen er een tijdje naar kijken en van het moment dat je denkt dat ze de leerstof beheersen, kun je de hulpmiddelen (deels of helemaal) weghalen.
• Tijdens een dictee worden de woordbeelden soms getoond aan bepaalde kinderen. Het wordt wel weer weggenomen van het moment dat ze moeten schrijven. Uiteraard is het de bedoeling dat de leerlingen na verloop van tijd het woord zonder vooraf gezien woordbeeld kunnen schrijven
• Sommige kinderen werken in het algemeen aan een trager tempo en zo krijgen zij ook aangepaste toetsen waar alleen de geziene leerstof ondervraagd wordt
• Bij Frans moeten kinderen de vertaling van een woord kunnen geven. Als dat bij sommigen niet lukt, dan worden de antwoorden soms voorgeschreven, maar moeten de leerlingen enkel nog de juiste combinaties met elkaar verbinden.
• ...

Differentiatie op basis van gedrag/een welbepaalde stoornis

In het gewoon onderwijs zitten vandaag heel wat kinderen met een welbepaalde stoornis. Dit kan voor frustraties bij zowel het kind als de leerkracht zorgen, maar er valt ook hier heel wat op te lossen met differentiatie.
Voorbeelden:

• KInderen met dyslexie hebben moeite met lezen. Daardoor kunnen ze vaak bepaalde vragen bij toetsen niet voldoende goed lezen. Het gebeurt dan ook vaak dat de toets wordt voorgelezen voor deze kinderen. Ook kunnen zij vaak niet zo goed lezen. Toetsen kunnen dan in dit geval ook mondeling worden afgelegd.
• Leerlingen met dyslexie hebben ook moeite met het lezen van teksten bij begrijpend lezen. Daarom worden de teksten ingelezen en kunnen de kinderen de teksten op de computer beluisteren. Zo kunnen ook zij de vraagjes oplossen.
• Autisme is ook een stoornis die vaak voorkomt. Voor kinderen met autisme is structuur heel belangrijk. Zo krijgen zij een schema met het dagverloop. Op die manier kunnen ze goed zien wat hen in de klas nog allemaal te wachten staat.
• ...

Voorbeelden van differentiatie buiten de klas

Ook buiten de klas kan er nog heel veel gebeuren voor een kind. Zo kan een klastitularis de hulp inroepen van een taakleerkracht. Die persoon kan het kind individueel of in groep begeleiden en bijwerken. Soms gebeurt het ook dat een kind aansluit bij een ander leerjaar of groep en dat van zijn/haar niveau. Het kan zijn dat een kind een leerjaar/groep terug moet, maar de omgekeerde weg is ook mogelijk. Dat een kind bij een groep hoger moet aansluiten. Ik moet hierbij wel vermelden dat dit heel weinig wordt toegepast. Het is dan ook geen ideale situatie.