Verschillende soorten wetenschappelijke verklaring

Elke verklaring (explanation) is een antwoord op een 'waarom-vraag'. In principe zijn er drie soorten verklaringen in de psychologie. Elk van hen heeft zijn eigen domein en gebruik. Echter, geen van deze drie soorten verklaring is bevoorrecht of priori. In dit artikel zullen alle drie de verklaringen worden besproken.

Nomologische verklaring (Nomological explanation)

De eerste soort van verklaring is de nomologische verklaring (Erklären) volgens het deductieve-nomologische model (D-N model). Dit is de klassieke weergave van een verklaring. Nomologische betekent letterlijk rechtmatig/wettig. Volgens de nomologische verklaring is een verklaring een onderschikking onder een "covering law". Het laat zien hoe een fenomeen een instantie is van een algemene wet. Dit is de reden waarom het D-N model ook wel het "covering-law" model wordt genoemd. Dit soort verklaring wordt ook wel een deductief-nomologische verklaring genoemd: de verklaring is de deductie van een uitspraak die een feit van een algemene wet beschrijft plus een aantal randvoorwaarden (boundary conditions). De wet en de voorwaarden worden 'explanans' (dat wat wordt uitgelegd) en de gebeurtenis of het verschijnsel dat hieruit wordt afgeleid wordt de 'explanandum' (dat wat moet worden uitgelegd) genoemd. Het D-N model gaat uit van aftrekbaarheid. Naar aanleiding van dit model is verklaring gelijk aan voorspelling. Bijvoorbeeld: het stuk metaal dat we hier hebben is koper en we weten dat metaal uitzet als het wordt verwarmd (uitleg). Daarom kunnen we voorspellen dat het stuk koper uitzet (voorspelling).

Functionele verklaring (Functional explanation)

De tweede soort verklaring is de functionele verklaring. De functionele verklaring van een functie beschrijft wat een ding doet of welk doel het dient, in plaats van wat het is. Hierbij wordt de aanwezigheid van een eigenschap (waarom het daar is) verklaard door de functie. In teleologie heet dit: doelgerichtheid. Dit soort verklaringen zijn vooral typisch voor de biologie en de evolutionaire psychologie: sommige functies zoals perceptie, cognitie en emoties worden geselecteerd in de evolutie door middel van aanpassing. Ze worden geselecteerd om onze kans op overleven te vergroten. De functionele verklaring heeft echter een probleem. Soms biedt het goedkope, circulaire, pseudo-verklaringen. Een pseudo-verklaring ziet eruit als een echte verklaring, maar in feite is het niet de juiste uitleg, omdat het een fenomeen simpelweg herdefinieert zonder echt uit te leggen.

Hermeneutisch begrip (Hermeneutic understanding)

De derde soort van verklaring is een alternatief voor de nomologische verklaring: hermeneutische begrip. Centraal in dit soort verklaring is "Verstehen", wat begrijpen en verklaren van de betekenis van gedrag en teksten betekent . Belangrijk is dat individuele gevallen en unieke evenementen worden geïnterpreteerd in plaats van wetten, generalisaties of voorspellingen. Het gaat om redenen, motieven en beleving van en niet over de oorzaken (zoals de nomologische uitleg). Als we de hermeneutische verklaring en de nomologische verklaring vergelijken kunnen we zien dat de eerste in het bijzonder over het begrip van het individu en intentionele betekenissen en redenen gaat, terwijl de tweede vooral over de voorspelling en de controle van feiten, wetten, oorzaken en fysieke bewegingen gaat. Hermeneutische uitleg wordt meestal gebruikt in de humane of sociale wetenschappen, terwijl nomologische verklaring meestal wordt gebruikt in de natuurwetenschap.

Toepassing

In het kort kan gezegd worden dat de nomologische verklaring zich richt op de harde wetenschap, universele en tijdloze wetten, terwijl de hermeneutische verklaring zich richt op de betekenis en de bedoelingen van unieke individuen in een historische context. De nomologische verklaring wordt meestal gebruikt in de natuurlijke, harde wetenschap (zoals fysica): experimentele- en biologische psychologie. De hermeneutische verklaring wordt meestal gebruikt in de menselijke/sociale wetenschappen: non-directieve therapie (ook wel Rogeriaanse therapie) en de psychoanalyse. De functionele verklaring kan worden gesitueerd tussen de nomologische verklaring en de hermeneutische verklaring: het gaat om doelen en functies in plaats van wetten. Dit soort verklaring wordt meestal gebruikt in de cognitieve wetenschap en in evolutionaire- en biologische psychologie.

Conclusie: is "harde" objectieve wetenschappelijke psychologie mogelijk?

Tot slot: in de psychologie hebben we een mix van verklaren en begrijpen: psychologische verklaringen lijken te liggen op een continuüm van hermeneutische begrijpen (psychotherapie) naar de nomologisch verklaren (cognitieve wetenschap of biologische psychologie). Naar mijn mening is er geen volledige "harde" objectieve wetenschappelijke psychologie mogelijk. In de psychologie beschrijven we het gedrag als zinvol in de context. We mengen waarnemingen met interpretaties en uitleg. Al deze zijn subject-afhankelijk van dus subjectief. Er is altijd inzicht. Elke situatie in zijn geheel wordt direct beïnvloed door de perspectieven en de achtergrond aannamen die de betrokken individu meeneemt naar de observatie-setting. Dit heet theoriegeladenheid (theory-ladenness). Theoriegeladenheid betekent geladen met theorie en heeft betrekking op opmerkingen en waarnemingen. De waarnemingen en percepties van mensen zijn altijd beïnvloed door theorieën en dus zijn ze niet objectief. Om deze meer objectief te maken, kan men gebruik maken van protocollen of instrumenten.