Concentratiekamp: Theresienstadt (Terezin)

In de Tweede Wereldoorlog zijn veel Joodse slachtoffers gevallen mede doordat veel Joden waren afgevoerd naar een concentratiekamp. Er waren verschillende concentratiekampen: doorgangskampen of vernietigingskampen. Maar ook reserveringskampen werden gesticht, deze werden voor propagandadoeleinden gebruikt. Theresienstadt, vlakbij Praag in Tsjechië, was een concentratiekamp waar veel doden zijn gevallen.

Tsjechië

In Centraal Europa ligt de Tsjechische Republiek (Tsjechië). Tsjechië wordt omringd door Duitsland (zuiden), Polen (noorden), Oostenrijk (zuiden) en Slowakije (oosten). Voor 1 januari 1993 was Tsjechië één land met Slowakije, het voormalige Tsjecho-Slowakije.

Theresienstadt

Theresienstadt is een vestingstad in Tsjechië, een vestingstad is een stad die versterkt is met vestingwerken of een nederzetting voor het controleren van strategische punten. Theresienstadt werd gesticht door keizer Josef II, de stad is vernoemd naar zijn moeder Maria Theresia. De bouw van de stad begon in 1780 en duurde tien jaar. De stad bestaat uit een grote vesting en een kleine vesting. In de grote vesting was het woongedeelte en in de kleine vesting was het militaire gedeelte, met andere woorden, de grote vesting is de stad en de kleine vesting is waar het militaire gebouw (fort) staat. Tegenwoordig is in het militaire gedeelte een museum. De hoofdtaal was Duits maar door de komst van de Tsjechen, werd er steeds meer Tsjechisch gesproken.

Concentratiekamp

Wanneer over de Tweede Wereldoorlog wordt gesproken, wordt veel gepraat over de concentratiekampen. Een concentratiekamp heeft als doel mensen te isoleren, dit gebeurt meestal onder militaire dwang. In de Tweede Wereldoorlog werden door de Duitsers concentratiekampen ingericht en gebouwd om Joden te isoleren van de rest van de samenleving. De concentratiekampen lagen in verschillenden landen, elk kamp had een eigen doel. Sommige waren een tijdelijk kamp (doorgangskamp) andere kampen betekenden het eindstation (vernietigingskamp), hier werden de Joden vergast. In de concentratiekampen zijn verschillende experimenten op mensen uitgevoerd, om het lichaam en de mens beter te kunnen begrijpen, met wetenschappelijke doeleinden. Het opsluiten van mensen in een concentratiekamp gebeurt bijna altijd zonder tussenkomst van een rechtbank, dus zonder enige inspraak van degene die wordt ingesloten.

Concentratiekamp Theresienstadt

In de Eerste Wereldoorlog heeft het militaire gebouw dienst gedaan als krijgsgevangenis. Een van de gevangen was Gavilo Princip, de moordenaar van Frans Ferdinand. Deze was krijgsgevangene tot 1916.

Gestapo

In 1940 nam de Gestapo het bevel in Theresienstadt over en in 1941 werd van de grote vesting een concentratiekamp en van de kleine vesting een gevangenis gemaakt. In het concentratiekamp werden de Joden opgesloten (doorgangskamp met propagandistische doeleinden) om later door te reizen naar een eindstation (vernietigingskamp). De Duitsers lieten de Joden een raad (de raad van ouderen) opzetten, deze besloot over wie wel of niet gedeporteerd zou worden. Dit gebeurde uiteraard onder dwang, wie niet meewerkte, werd vermoord. Het leven in het getto was gruwelijk, heel veel mensen op een kleine ruimte, nooit ergens naar toe mogen, onder dwang werken, geen eten, geen hygiëne. Door het gebrek aan hygiëne werden velen ziek, deze zorgden weer voor nieuwe zieken. Verzetsstrijders (mensen die tegen de behandeling van Joden door de Duisters in opspraak kwamen) werden gevangen gezet in de kleine vesting.

Rode Kruis

Er zijn in 1943 500 Deense Joden bij Theresienstadt opgesloten, de Deense regering wilde kijken waar de gevangenen terecht kwamen. Bij het bezoek van het Rode Kruis, dat was toegezegd te mogen komen inspecteren voor Denemarken, werd alles zodanig ingericht dat het er correct uitzag. Ook werden veel Joden naar Auschwitz gestuurd, hierdoor leek het of de gevangen veel ruimte hadden. De Duitsers hadden een hele nepwereld gecreëerd om hun gruwelijkheden verborgen te kunnen houden. Over de hele façade is een film gemaakt (Theresienstadt: Ein Dokumentarfilm aus dem jüdischen Siedlungsgebiet). De maker en regisseur van de film zijn in Auschwitz vergast. De makers hadden de bedoeling dat het Rode Kruis de film zou zien en daarna wereldkundig gemaakt zou worden. De film wordt in het museum vertoond, de film werd na de bevrijding (3 mei 1945) van de stad gevonden. Op de dag dat het kamp bevrijd werd, is de controle aan het Rode Kruis overgedragen en vijf dagen later werd de stad officieel door het Rode Leger bevrijd. Het belang van propaganda is waarom de mensen in leven mochten blijven in Theresienstadt. Theresienstadt was een doorgangskamp maar ook een reserveringskamp, deze zijn bedoeld om de aandacht van de buitenwereld van de andere kampen weg te houden. In de reserveringskampen gebruikten de Duisters de Joden voor een vorm van propaganda, de Duitsers maakten films om te laten zien dat de Joden in het kamp een goed leven hadden. De films waren in scene gezet en lieten een zogenaamd mooi, vriendelijk en goed kamp zien. Hierdoor ging de aandacht weg van de vernietigingskampen, het was een soort afleidingsmanoeuvre.

Overledenen

De Joden in Theresienstadt kwamen uit Tsjecho-Slowakije (75.500), Duitsland (42.000), Oostenrijk (15.000), Nederland (5.000), Hongarije (1.150), Polen (1.000) en Denemarken (500). 88.000 werden naar vernietigingskampen gestuurd en 33.818 zijn in de stad zelf overleden. Er zijn 19.000 gevangenen in leven gevonden bij de bevrijding. Van de Joden die vanuit Theresienstadt werden doorgestuurd hebben 3.000 Joden het overleefd. Net buiten de muren van Theresienstadt ligt een groot gedenkveld. Hier staan duizenden kruizen ter nagedachtenis aan de overledenen. Wanneer men op dit veld staat, voelt men zich klein door het aantal kruizen.

Praag

Vanuit Praag, 60 kilometer van Theresienstadt, kan men met een excursie Theresienstadt bezoeken. Men kan ook met het openbaar vervoer naar de stad. Wanneer men geconfronteerd wilt worden met deze gruwelijke gebeurtenissen die oorlog met zich mee kunnen brengen, moet men de stad bezoeken. Het is een levensingrijpend bezoek, dat het netvlies niet meer verlaat. Dit geldt voor ieder concentratiekamp dat wordt bezocht.