Wat is literatuur?

Wat is literatuur, dat is een vraag die menigeen zichzelf of een ander zal stellen. Helaas is er geen simpel antwoord te geven op deze vraag. Het begrip literatuur kan namelijk niet in enkele woorden beschreven worden. Men kan slechts spreken over literaire opvattingen: de aard, functie en waarde van literaire teksten.

Wat is literatuur?

Omdat het begrip literatuur niet in enkele woorden te omschrijven is, hebben mensen door de jaren heen geprobeerd om passende definities te vinden. Hierin konden zij niet slagen omdat bleek dat literatuur door de jaren heen andere betekenissen heeft gekregen, verschilt van cultuur tot cultuur en bovendien te maken heeft met emoties. Daarom is besloten te spreken over literatuuropvattingen.

Literatuuropvattingen

Er zijn een aantal literatuuropvattingen te onderscheiden:

1. Fictie en mimesis
2. Materiaalbehandeling
3. Meerduidigheid
4. Traditie en vernieuwing

Fictie en mimesis

Veel literaire werken zijn gebaseerd op de werkelijkheid, maar bevatten desondanks fictieve elementen. Dit wordt fictie genoemd. Hoewel er verzonnen elementen in het verhaal verwerkt zitten, eist de lezer niet dat alles met de werkelijkheid klopt. Het feit dat iets fictief is, wordt geaccepteerd door het publiek. Dit zorgt ervoor dat leugens en misleidende teksten niet in de categorie fictie vallen, want deze onwaarheden worden niet geaccepteerd door de lezer. Wanneer fictie heel nauw overeenkomt met de werkelijkheid en het verhaal erg op een reportage lijkt, dan wordt er gesproken over ‘faction’. Mimesis is een ander woord voor het nabootsen of uitbeelden van menselijke handelingen in kunts. Zo wordt een indruk gegeven van de werkelijkheid. Er zijn een heel aantal schrijvers, waaronder de Griek Aristoteles, die mimesis zien als het belangrijkste in een roman.

Hoewel de begrippen mimesis en fictie elkaars tegenpolen lijken, kunnen ze prima beiden te vinden zijn in een literair werk.

Materiaal behandeling

Bij materiaal behandeling kun je denken aan de opbouw van een tekst, de stijlmiddelen die de auteur gebruikt heeft. Hoe is het pespectief? Zijn er woordspelingen te vinden in het verhaal? Wordt er beeldspraak gebruikt?

Meerduidigheid'
Meerduidigheid geeft aan dat mensen op meerdere manieren een tekst kunnen interpreteren. Sommige dingen zijn in de tekst bewust niet duidelijk uitgewerkt ( een open gat) waardoor de lezer zelf zijn fantasie moet gebruiken of moet bedenken hoe hij de eerder gelezen woorden moet opvatten. Woordspelingen dragen bij aan de creatie van meerdere intrepretaties. Ook ficitonaliteit zorgt voor het bestaan van meerdere mogelijke interpretaties. Iets wat niet overeenkomt met de werkelijkheid is een beginpunt voor interpretaties.

Allegorische teksten en teksten met veel symboliek zijn ook meerduidig te noemen. In een simpele tekst zouden mogelijk symbolen verwerkt kunnen zitten die de tekst ineens een heel andere betekenis zouden kunnen geven.

Meerduidigheid heeft niet alleen te maken met de opbouw en inhoud van de tekst zelf. Ook met het leespubliek. De manier waarop de lezers literaire teksten interpreteren wordt ook wel de receptietheorie genoemd. Omdat elke lezer op een andere manier bezig is met de teksten, dit komt door een andere achtergrond, hoeveelheid kennis enzovoort, ontstaan er vele interpretaties. Verder worden teksten keer op keer geinterpreteerd, wat zorgt voor een eindeloze stroom aan interpretaties.

Traditie en vernieuwing

Een tijd lang was het belangrijk om als nieuwe schrijver een voorbeeld te nemen aan oudere, succesvolle schrijvers, met name deze uit de oudheid. Schreef je een tragedie, dan diende je je te houden aan de regels die de oude meesters aanhielden. Wanneer je daarvan toch afweek, werd je niet gewaardeerd door het publiek. Je kopieerde het concept en/of verhaal van een voorganger en probeerder het te verbeteren. Pas vanaf de romantiek begon hierin verandering te komen. Vanaf dat moment hechte men enorm aan oorspronkelijkheid. Wat geschreven wordt, moest niet al eerder geschreven zijn. Tegenwoordig worden zowel traditie als vernieuwing goedgekeurd. Dat houdt niet in dat schrijvers met alles wegekomen, maar zowel werken die zich houden aan een traditie, als werken die voldoen aan de oorspronkelijkheids eis, doen het goed vandaag de dag.

Wat is de functie van literatuur?

Literatuur heeft grofweg drie functies:

1. Ontspanning en genoegen
2. Identificatie
3. Utile Dulci

Ontspanning en genoegen

Ontspanning en genoegen betekent zoals de woorden al doen vermoeden, lezen voor de ontspanning, voor het plezier.

Identificatie

Soms is het mogelijk dat lezers zichzelf of iets van zichzelf herkennen in een personage dat voor komt in een boek. Dit kan emoties opwekken.

Utile dulci

Utile dulci betekent het nuttige met het aangename combineren. Terwijl je leest ( het aangename) kom je in aanraking met nuttige zaken. Je wordt ongemerkt maatschappelijk bewuster, je creeert een nieuw psychologisch of filosofisch inzicht. Misschien leer je wel wat of de geschiedenis. Kortom, door te lezen wordt je een wijzer mens. Je combineert het nuttige van leren met een plezierig tijdsverdrijf.